سرویس هنر خبرگزاری کتاب ایران (ایبنا) - مهدیه سادات نقیبی: سریال «طوبی» به کارگردانی سعید سلطانی، یکی از آثار تلویزیونی اخیر است که با اقتباس از رمان «اربعین طوبی» نوشته سید محسن امامیان به روی آنتن رفت. این سریال از همان ابتدا توانست توجه بسیاری از مخاطبان را به خود جلب کند و حتی موجب شد تا کتاب «اربعین طوبی» نیز به فروش بالایی دست یابد. با این حال، موفقیت سریال در جذب مخاطب تنها یک روی سکه است و این اثر در عین حال با نقدها و انتقاداتی نیز همراه بوده که باید به دقت مورد بررسی قرار گیرد. یکی از نقاط قوت سریال «طوبی» در نحوه بازآفرینی فضای دهه ۵۰ است که با دقت و ظرافت خاصی انجام شده است. استفاده از عناصر فرهنگی و اجتماعی آن دوره در قالب داستانی جذاب و پر از گره‌های پلیسی، باعث شده تا سریال به نوعی بازتاب‌دهنده بخشی از تاریخ معاصر ایران باشد.

این بازآفرینی زمانی نه تنها به غنای بصری سریال کمک کرده، بلکه باعث شده تا بینندگان حس نزدیکتری به شخصیت‌ها و فضای داستان پیدا کنند. با این حال، این تلاش برای واقعی‌تر نشان دادن دوره زمانی، گاه به انحراف از جوهره اصلی داستان کتاب منجر شده است. یکی از انتقادات اصلی به سریال «طوبی» مربوط به تغییرات اساسی در خط داستانی و شخصیت‌پردازی‌های آن نسبت به کتاب است. سید محسن امامیان، نویسنده کتاب «اربعین طوبی»، خود اذعان داشته که سریال به رغم حفظ پیرنگ اصلی، تغییرات عمده‌ای در داستان و شخصیت‌ها داده است. به عنوان مثال، افزایش گره‌های پلیسی و ماجراهای جانبی که به سریال افزوده شده، گرچه از نظر برخی مخاطبان باعث جذابیت بیشتر شده است، اما از دیدگاه دیگر، این تغییرات موجب شده تا عمق شخصیت‌پردازی و تم اصلی داستان که در کتاب به دقت پرداخته شده بود، تا حدی تحت الشعاع قرار گیرد.

در کتاب «اربعین طوبی»، داستان زندگی زنی به نام «خاله بتول» با دقت و جزئیات بیشتری روایت می‌شود. این رمان، بر اساس یک روایت واقعی، به جنبه‌های مختلف زندگی او از جمله مبارزات، دشواری‌ها و پیروزی‌های شخصی‌اش پرداخته است. در حالی که سریال، به دلیل محدودیت‌های زمانی و اقتضائات درام تلویزیونی، ناچار بوده برخی از این جزئیات را حذف یا تعدیل کند. این موضوع باعث شده تا بینندگان سریال، نسخه‌ای ساده‌تر و گاه سطحی‌تر از این شخصیت را مشاهده کنند، که با تصویر غنی و پیچیده‌ای که در کتاب ارائه شده است، تفاوت‌های قابل توجهی دارد. از سوی دیگر، باید به تأثیر مثبت سریال بر فروش و دیده شدن کتاب «اربعین طوبی» نیز اشاره کرد. همانطور که امامیان نیز تأکید کرده، پخش سریال باعث افزایش شناخت عمومی از کتاب و به تبع آن فروش آن شده است. این تعامل مثبت میان رسانه تلویزیونی و دنیای نشر، نمونه‌ای موفق از هم‌افزایی میان این دو حوزه است که می‌تواند الگویی برای دیگر پروژه‌های مشابه باشد. این مسأله نشان می‌دهد که یک اقتباس موفق می‌تواند حتی با وجود تغییرات و تعدیلات، به نفع اثر اصلی نیز عمل کند و مخاطبان جدیدی را به سمت آن جلب کند.

یکی از مهم‌ترین نکات در بررسی این سریال، نقش آن در معرفی کتاب و نویسنده آن به جامعه است. سریال «طوبی» با موفقیت توانسته نام سید محسن امامیان و اثر او را به مخاطبان گسترده‌تری معرفی کند. این موفقیت به گونه‌ای بوده که حتی پیشنهاد نگارش دنباله‌ای برای کتاب «اربعین طوبی» نیز مطرح شده است. این موضوع نشان‌دهنده این است که سریال به رغم برخی کاستی‌ها، توانسته به عنوان یک اثر تلویزیونی تأثیرگذار عمل کند و ارتباطی میان دنیای ادبیات و مخاطبان تلویزیونی برقرار کند.

با این وجود، نباید از کاستی‌های این سریال نیز چشم‌پوشی کرد. یکی از نقدهایی که می‌توان به سریال وارد کرد، این است که در تلاش برای جذاب‌تر کردن داستان، برخی از ارزش‌های ادبی و محتوایی کتاب را نادیده گرفته است. داستان اصلی «اربعین طوبی» بیشتر بر روی جنبه‌های درونی و تحولات شخصیتی تمرکز دارد، در حالی که سریال بیشتر به جنبه‌های ظاهری و جذابیت‌های بصری پرداخته است. این تغییر رویکرد باعث شده تا عمق فلسفی و معنایی که در کتاب وجود دارد، در سریال کمرنگ‌تر شود.

در نهایت، سریال «طوبی» نمونه‌ای از چالش‌ها و فرصت‌های موجود در فرآیند اقتباس ادبی به سینما و تلویزیون است. این سریال نشان داد که چگونه می‌توان از یک اثر ادبی موفق به عنوان منبع الهام استفاده کرد و آن را به شکلی جدید و جذاب به مخاطبان ارائه داد، اما در عین حال یادآوری می‌کند که این فرآیند نیازمند دقت و توجه بیشتری به عناصر اصلی و پیام‌های درونی اثر اصلی است تا بتواند به طور کامل ارزش‌های آن را حفظ کند.

در مجموع، «طوبی» گرچه در برخی جنبه‌ها توانسته انتظارات را برآورده کند، اما همچنان در بازتاب دقیق و کامل جوهره کتاب «اربعین طوبی» ناکام مانده است. این سریال برای علاقه‌مندان به داستان‌های تاریخی و درام‌های پیچیده می‌تواند جذاب باشد، اما کسانی که به دنبال درک عمیق‌تری از شخصیت‌ها و موضوعات اصلی کتاب هستند، شاید نیاز داشته باشند که به خود کتاب نیز رجوع کنند تا تصویری کامل‌تر از «طوبی» و دنیای او به دست آورند.