به گزارش خبرنگار خبرگزاری کتاب ایران (ایبنا)، کارگاه آموزشی‌تعاملی با موضوع «زندگی و حقوق کودکان در دنیای دیجیتال» به همت انتشارات ذکر (کتاب‌های قاصدک) با حضور والدین در بوکتابِ باغ کتاب برگزار شد. در این جلسه، محمدمهدی سیدناصری، پژوهشگر حقوق کودک و طاهره شاه‌محمدی، مدرس دانشگاه و نویسنده کتاب‌های کودک، به بررسی مفاهیم مهم حقوق کودک و تهدیدات فضای مجازی برای کودکان و مدیریت شنیدن اخبار ناگوار برای آن‌ها پرداختند.
محمدمهدی سیدناصری ضمن اشاره به هدف تشکیل این کارگاه که نحوه محافظت و حمایت از حقوق کودکان در فضای مجازی است و یکی از دغدغه‌های بزرگ والدین و نهاد خانواده به شمار می‌رود، کودک را به عنوان هر فرد زیر ۱۸ سال تعریف کرد. او ویژگی‌های نسل زد و آلفا را توضیح داد و یادآوری کرد که این نسل که از سال ۱۹۹۵ تا ۲۰۲۳ متولد شده‌اند و به عنوان «بومیان دیجیتال» شناخته می‌شوند، نیازمند شناخت بهتر از سوی ما هستند تا بتوانیم با آنان به یک زبان مشترک دست یابیم و از بروز بسیاری از اختلافات در آینده جلوگیری کنیم؛ زیرا این نسل، نسلی پرچالش و مطالبه‌گر است.
کودکان نسل جدید بسیار خیال‌پردازند
او در ادامه به بررسی ۳۰ ویژگی از نسل آلفا و زد، از جمله زندگی در فضای مجازی، کم‌توجهی، عشق به بازی‌های آنلاین، زندگی در لحظه، کنجکاوی و خودمحوری و نیاز به دیده‌شدن پرداخت و در این‌باره گفت: یکی از ویژگی‌های بارز این نسل، عشق به دیده‌شدن و شنیده‌شدن است. این موضوع هم جنبه مثبت و هم جنبه منفی دارد؛ اما کودک حق دارد شنیده شود. به عنوان مثال، اگر والدین بخواهند چیزی به فرزند خود بگویند، ابتدا باید به سخنان او گوش دهند و سپس از او بخواهند که در انجام کاری کمک کند. اگر والدین فرصتی برای شنیده‌شدن به فرزندان‌شان ندهند، ممکن است از آنان دور شوند.
سیدناصری درباره ویژگی خیال‌پردازی کودکان نسل جدید عنوان کرد: این نسل خیال‌پرداز است و نسل زد و آلفا در زمینه خیال‌پردازی، استاد هستند. بنابراین، والدین باید در زمان خیال‌پردازی فرزندان‌شان همراهی کنند و به آن‌ها کمک کنند خیال‌پردازی خود را گسترش دهند. یکی از راه‌های تقویت خیال‌پردازی کودکان، تشویق آنان به مطالعه رمان است.
طاهره شاه‌محمدی، نویسنده کتاب‌های کودک نیز با اشاره به اهمیت تربیت و آگاهی والدین در مورد فضای دیجیتال گفت: هنگامی که با کودکان و نوجوانان این نسل برخورد می‌کنیم، به وضوح ویژگی‌هایی را که آقای سیدناصری درباره کودکان نسل جدید بیان کرد، حس می‌کنیم. من نیز به عنوان یک مادر دارای یک فرزند نوجوان می‌دانم که نمی‌توانم او را از فضای دیجیتال دور کنم؛ اما به عنوان والدین، اولین وظیفه ما تربیت فرزندان است. این نسل بسیار جذاب و به‌روز است؛ اما هیچ‌چیز نمی‌تواند جایگزین تربیت صحیح شود. ما باید وقت بگذاریم، مطالعه کنیم و اطلاعات خود را درباره روحیات این نسل افزایش دهیم.
شاه‌محمدی در ادامه صحبت‌های خود به تهدیدات فضای مجازی، از جمله ارتباطات غیرقابل پیش‌بینی با غریبه‌ها اشاره و تأکید کرد که خانواده، مهم‌ترین سپر دفاعی در برابر نقض حقوق کودک است.
والدین باید سواد دیجیتال خود را ارتقا دهند
او افزود: امروزه ابزارهای دیجیتال جزو حقوق کودکان محسوب می‌شود و ما نمی‌توانیم آنان را از آن محروم کنیم. ما خودخواسته ابزارهای دیجیتال به‌روز برای فرزندان‌مان تهیه می‌کنیم و اینترنت نیز به طور مرتب شارژ می‌شود؛ بنابراین، لازم است خود را به‌روز کنیم، اهل مطالعه باشیم و الگوهای خوبی برای فرزندان‌مان باشیم. ما هزینه‌های زیادی برای رفاه فرزندان‌مان صرف می‌کنیم: از انتخاب مدارس بهتر گرفته تا فراهم‌کردن کتاب‌ها و دوستان مناسب. همه این‌ها نشان‌دهنده دغدغه ما برای تربیت فرزندان سالم و موفق است. این روزها شاهد این موضوع هستیم که کودکان دبستانی درگیر بازی‌های آنلاین هستند که فضایی ذهنی برای آنان ایجاد می‌کند. این موضوع می‌تواند منجر به افت تحصیلی و اضطراب شبانه آن‌ها شود؛ بنابراین، باید کنترل بیشتری بر این موضوع داشته باشیم و راهی برای هدایت آنان پیدا کنیم.
این نویسنده در ادامه گفت: نخستین گام در این زمینه، افزایش آگاهی والدین درباره این مسائل است. ما باید سواد دیجیتال خود را ارتقا دهیم و از اطلاعات روز درباره امکانات موجود در نرم‌افزارها آگاه شویم. همچنین لازم است که همراهِ فرزندان‌مان باشیم. زمانی که از تغییر نگرش صحبت می‌کنم، منظورم طرز تفکر و جهان‌بینی فرزندان‌مان است. تمام این جزئیات بر تفکرات آنان تأثیرگذار خواهد بود و نسل آینده‌ای که قرار است جهان ما را ادامه دهد، از همین نسل شکل خواهد گرفت.
طاهره شاه‌محمدی با اشاره به موضوع آموزش تأکید کرد: ما باید آموزش را برای کودکان جدی بگیریم. مرحله اول، مرحله آموزش است. زمانی که قرار است یک ابزار دیجیتال در اختیار کودک قرار گیرد، لازم است پیش از آن با یک سری صحبت‌های ساده و جملات غیرپیچیده، آموزش‌های اولیه را به او ارائه دهیم. این نکته حائز اهمیت است که وسیله دیجیتال قرار نیست تمام زندگی او را تحت‌تأثیر قرار دهد و نباید همه وقت خود را صرف آن کند. این آموزش باید بخشی مهم از زندگی همه ما باشد؛ آموزشی که به صورت کوتاه و در لحظه اتفاق بیفتد، عامه‌پسند نباشد و با دوستی و همدلی همراه باشد.
او افزود: در مرحله دوم، باید خودمان نیز این آموزش‌ها را در رفتارمان منعکس کنیم. اگر پدر و مادر همیشه در حال گردش‌های بی‌هدف در فضای مجازی باشند و کوچک‌ترین وقایع زندگی خود را در این فضا منتشر کنند، فرزندشان به طور غیرمستقیم این حق را به خود می‌دهد که چرا من نتوانم این کار را انجام دهم؟ بسیاری از والدین خود دچار این اشتباه هستند.
خانواده؛ مهم‌ترین سپر دفاعی در مقابل نقض حقوق کودک
سیدناصری با تأیید صحبت‌های این نویسنده ادبیات کودک، درباره مسئولیت‌های خانواده در قبال حقوق کودکان بیان کرد: در این چند سالی که به فعالیت در حوزه حقوق کودک مشغول هستیم، ابتدا خطاب ما به دولت و دستگاه‌های قضایی بوده و بر ضرورت وضع قوانین برای حمایت از حقوق کودکان تأکید می‌کردیم؛ اما اکنون یک نکته مهم را به شما می‌گویم: سازمان ملل آب پاکی را روی دست همه ما ریخته و اعلام کرده که خانواده، مهم‌ترین سپر دفاعی در مقابل نقض حقوق کودک است. درواقع، تنها خانواده است که در وهله اول باید به آن توجه کنیم. اما آیا تا به حال دیده‌اید که یک رئیس‌جمهور در دوره انتخابات، درباره حقوق کودک صحبت کند و دغدغه‌های مربوط به آن را مطرح کند؟ آیا کسی آمده و گفته است: من برای کودکان این کار را انجام می‌دهم؟
او ادامه داد: در کنوانسیون حقوق کودک، ماده‌ای وجود دارد که بیان می‌کند «پدر و مادر، دولت‌ها و تمام ذینفعان مستقیم و غیرمستقیم باید مصالح عالی کودک را رعایت کنند. این بدان معناست که در تصمیم‌گیری‌های خود باید بهترین تصمیمات را اتخاذ کنیم.»
این پژوهشگر حقوق کودک در بخشی دیگر از صحبت‌های خود با اشاره به آسیب‌های ناشی از تماشای اخبار و تصاویر جنگ برای کودکان گفت: والدین باید مراقب باشند کودکان تحت‌تأثیر این محتواهای اضطراب‌آور قرار نگیرند. در روزهای اخیر، با توجه به اتفاقاتی که در اسرائیل و ایران رخ داد، فشار و اضطراب زیادی بر بزرگسالان وارد شد. واقعاً در یک لحظه، تمام امیدهایمان برای آینده از دست رفت و همگی نگران خانواده‌هایمان بودیم. مردان نگران همسران و فرزندان‌شان بودند و زنان نگران کودکان‌شان. حال تصور کنید که در این شرایط، تلویزیون روشن است و تصاویر جنگ را به‌طور مداوم پخش می‌کند و کودکان شاهد تمام این صحنه‌ها هستند. اجازه دهید خاطره‌ای را برایتان بازگو کنم. زمانی که ۶ ساله بودم و خارج از ایران زندگی می‌کردیم، والدینم سر کار می‌رفتند و تلویزیون را برای من روشن می‌کردند. شبکه‌های ایرانی همواره تصاویر جنگ تحمیلی را نشان می‌دادند. در آن زمان، من جلوی تلویزیون نشسته و زار زار گریه می‌کردم. هنوز هم به خاطر دارم که فکر می‌کردم اگر به ایران برگردیم، پدر و مادرم به جنگ خواهند رفت و ممکن است کشته شوند. یکی از دلایل علاقه‌ام به حقوق کودک و قدم‌برداشتن در مسیر آگاهی از حقوق کودک، همین موضوع آگاهی والدین از تأثیرات اخبار بر کودکان و تأثیرات آن بر بزرگسالی است. والدین نباید تلویزیون را بی‌هدف روشن کنند و کودکان را در معرض اخبار قرار دهند. قرار نیست کودک متوجه شود اسرائیل چه کرده یا ایران چه می‌کند. این اطلاعات زندگی او را نابود می‌کند. من خودم این موضوع را درک کرده‌ام و هنوز هم با دیدن تصاویر جنگ، به شدت تحت‌تأثیر قرار می‌گیرم.
والدین نباید اضطراب جنگ را به کودکان خود منتقل کنند
طاهره شاه‌محمدی نیز در تأیید سخنان محمدمهدی سیدناصری بیان کرد: در حال حاضر، تصاویر کودکان آسیب‌دیده از جنگ به وفور در تلویزیون تکرار می‌شود. این تصاویر برای ما تأثیرگذار است؛ اما برای آن کودک، حس عجیبی از ناامنی را به همراه دارد. کودکان به‌شدت تخیل و هم‌ذات‌پنداری می‌کنند و دائماً با خود فکر می‌کنند اگر برای ما چنین اتفاقی بیفتد، باید چه کنیم. واقعاً باید این موضوع را جدی بگیریم؛ مشکلات خواب، مشکلات تحصیلی، استرس و اضطراب ناشی از حس ناامنی حاصل از دیدن و شنیدن این اخبار برای کودکان است. آن‌ها ممکن است احساس کنند هر لحظه ممکن است دچار وضعیتی شوند که کودک دیگری در تلویزیون دچار آن است. نباید فکر کنیم این یک نوع تربیت است؛ بلکه این واقعاً خیانتی به حق آن کودک است. او در حال زندگی‌کردن است و نه درگیر سیاست. قرار نیست او را برای هدف خاصی تربیت کنیم؛ بنابراین، باید به موضوع جنگ جدی‌تر نگاه کنیم و تصاویر مربوط به جنگ را دور از چشم کودکان نگه داریم. حتی اضطرابی که ما دچارش هستیم، نباید به فرزندان‌مان منتقل شود. این موضوع شاید مهم‌ترین وظیفه تربیتی والدین در برهه کنونی باشد.
شاه‌محمدی در نهایت با تأکید بر اهمیت آموزش و آگاهی والدین و همچنین ایجاد قوانین خانگی برای مدیریت استفاده از ابزارهای دیجیتال بیان کرد: ما باید قوانین خانگی را جدی بگیریم. در خانه‌های خود باید قوانینی داشته باشیم. ما درگیر جنگ با کودکان نیستیم؛ همدلی، همراهی و درک مهم‌ترین مواردی هستند که می‌توانند ما را موفق کنند. هرگز نمی‌توانیم به زور کسی را حرف‌شنو یا تربیت کنیم که طبق خواسته‌های ما باشد. اگر چنین طرز فکری داشته باشیم، باید در نظر داشته باشیم که هیچ‌گاه این اتفاق نخواهد افتاد و ما در این زمینه شکست خورده‌ایم.
سیدناصری ضمن پیشنهاد اینکه والدین باید با فرزندان خود درباره استفاده از فضای مجازی گفت‌وگو کنند و به آن‌ها آموزش دهند که چگونه از این فضا به درستی بهره‌برداری کنند، گفت: کودکان نسل زد و نسل آلفا به‌شدت تقلیدکننده هستند. آن‌ها رفتارهای والدین را مشاهده کرده و از آن‌ها تقلید می‌کنند؛ مثلاً چگونگی غذاخوردن، نحوه صحبت کردن با دوستان و حتی الفاظی که به کار می‌برید. شما نمی‌توانید تصور کنید آن‌ها تا چه حد از شما الگوبرداری می‌کنند. اگر شما کتاب بخوانید، آن‌ها نیز کتاب خواهند خواند. هر کاری که انجام دهید، آن‌ها نیز انجام خواهند داد؛ بنابراین، اگر قصد دارید با یکدیگر دعوا کنید، این کار را در حضور کودکان انجام ندهید؛ زیرا سن آن‌ها بسیار حساس است.
او افزود: سازمان ملل پیشنهاد داده است کودکان از ۱۱ سالگی باید زیرنظر مشاور باشند؛ اما هنوز بزرگسالان این موضوع را قبول ندارند و از مراجعه به مشاور و روان‌شناس گریزان هستند: چه قبل از ازدواج و چه بعد از آن. سازمان ملل تأکید می‌کند که در سن ۱۱ سالگی، کودک باید تحت‌نظر مشاوره قرار بگیرد. همان‌طور که خانم شاه‌محمدی اشاره کرد، این حجم از اطلاعات می‌تواند ذهن آن‌ها را نابود کند.
این پژوهشگر حقوق بین‌الملل کودک در نهایت با تأکید بر مسئله «گفتمان» توضیح داد: ما باید گفتمان را ابتدا از خود آغاز کنیم تا کودک یاد بگیرد در هر تصمیمی مشارکت داشته باشد؛ مثلاً وقتی می‌خواهیم ماشین بخریم یا به مسافرت برویم، حتی اگر بخواهیم پنکه‌ای برای خانه تهیه کنیم، باید کودک را صدا بزنیم و او را در تصمیم‌گیری‌های خود مشارکت دهیم. این کار به شخصیت او اعتبار می‌بخشد. همچنین ما باید حل تعارض را به کودکان آموزش دهیم. زمانی که تعارضی ایجاد شد، کودک باید یاد گرفته باشد که چگونه آن را حل کند. در حال حاضر شاهد این موضوع هستیم که نسل جدید در رویارویی با اتفاقات به‌شدت دچار حمله عصبی می‌شود و نمی‌تواند تعارضات را مدیریت کند.
محمدمهدی سیدناصری در ادامه بیان کرد: ما باید آینده آن‌ها را ببینیم، نه فقط حال‌شان را. متأسفانه در دهه‌های گذشته، بیشتر بر هوش عقلانی (IQ) کودکان تمرکز شده و هوش‌های دیگر مانند هوش هیجانی (EQ)، هوش بین فردی و… نادیده گرفته شده‌اند. ما در دنیایی زندگی می‌کنیم که کودکان باید سواد دیجیتال، حقوقی و مالی بالایی داشته باشند و همچنین فن بیان خوبی را کسب کنند. از شما خواهش می‌کنم که سواد مالی و حقوقی خود را افزایش دهید و در کنار IQ، هوش هیجانی را نیز به کودکان آموزش دهید. به عنوان یک پژوهشگر حقوق کودک که سال‌هاست در حوزه ادبیات کودک فعالیت کرده‌ام، به شما پیشنهاد می‌کنم کتاب‌های رمان بیشتری برای کودکان‌تان تهیه کنید تا آن‌ها خیال‌پردازی کنند و آرزوهایشان را زندگی کنند. در پایان، اگر ما از حریم خانواده‌مان دفاع نکنیم، هیچ‌کس به فکر ما نخواهد بود. در سه هفته اخیر، نزدیک به ۷۰۰ پرونده در قوه قضائیه به خاطر کلاهبرداری‌های اینترنتی و سوءاستفاده از کودکان در فضای مجازی اقامه شده است؛ اما متأسفانه به دلیل نبود قوانین لازم، این پرونده‌ها هنوز بدون تصمیم مانده‌اند. بدانید که اگر خودمان از خانواده‌هایمان حمایت و از آن‌ها حفاظت نکنیم، هیچ‌کس به فکر ما نخواهد بود.
نظر شما