چترایی در گفت‌و‌گو با خبرگزاری کتاب ایران(ایبنا) گفت: تصحیح «دیوان شانی» یکی از کارهایی است که در دست انجام دارم. شانی تکلو یکی از شاعران دوره صفویه و معاصر با شاه عباس بوده است. این شاعر به دربار شاه عباس نزدیک بوده و داستان به زر کشیدن او توسط شاه عباس از شهرت ویژه‌ای برخوردار است.

وی ادامه داد: هنگامی که تکلو قصیده‌ای در مدح حضرت علی(ع) سروده و آن‌را در دربار خوانده است شاه عباس تااندازه‌ای تحت تاثیر قرار می‌گیرد که دستور می‌دهد شانی را وزن کنند و هم وزنش به او طلا دهند.

چترایی درباره تعداد ابیات این دیوان افزود: «دیوان شانی» حدود 10 هزار بیت دارد. اغلب اشعار او در قالب غزل هستند؛ البته مثنوی، قصیده و ترکیب‌بند نیز در میان سروده‌هایش دیده می‌شود.

وی به نسخه‌های موجود از این دیوان اشاره و تصریح کرد: چند نسخه خطی از دیوان شانی وجود دارد که اغلب متعلق به زمان زندگی خود شاعر هستند. این نسخه‌ها در کتابخانه مجلس شورای اسلامی، کتابخانه لندن، موزه گلستان و کتابخانه ملک موجودند.

این پژوهشگر یادآور شد: اساس کار من در این تصحیح نسخه کتابخانه ملک است که کامل‌ترین نسخه موجود به حساب می‌آید و 434 برگ دارد. این نسخه در سال 1041 یعنی سال‌های حیات شاعر نوشته شده است.

وی در این تصحیح به جُنگ‌ها و تذکره‌های دوران صفوی نیز مراجعه کرده و حدود 9 تذکره را بررسی کرده است تا تمامی شعرهای شانی را استخراج کند.

چترایی درباره مقدمه کتاب اظهار داشت: در مقدمه این اثر به اوضاع و احوال شعر فارسی در دوران صفویه و جایگاهی که شاعران داشته‌اند پرداخته‌ام. همچنین در ادامه این مقدمه توضیحاتی درباره زندگی شانی تکلو، خانواده، اجداد و فرزندانش و سبک شعری او ارائه شده است.

وی با تاکید بر نکته‌سنج و مضمون‌گرا بودن شانی در اشعارش توضیح داد: این شاعر همچون دیگر شاعران سبک هندی بسیار نکته‌سنج و مضمون‌گراست. همچنین در شعرش ظرافت ویژه‌ای به چشم می‌خورد. از سوی دیگر موضوع شعرهای او مدح ائمه اطهار(ع)، شاهان صفوی و وزیران آن دوران است.

چترایی علاوه بر تصحیح این اثر فهرستی از اصطلاحات، لغات و ترکیبات دشوار دیوان شانی را تهیه و ضمیمه کتاب کرده است. کار تصحیح این اثر تا پایان امسال به اتمام می‌رسد.

«لطائف‌الخیال»؛ کامل‌ترین جنگ شعری تا قرن ۱۲
وی در ادامه به کتاب «لطائف‌الخیال» اشاره کرد و گفت: این جُنگ شعر نیز متعلق به دوران صفوی و نوشته محمد صالح رضوی است که تصحیح آن‌را در دست انجام دارم. محمد صالح و اجدادش در زمان صفویه تولیت آستان قدس رضوی را برعهده داشته‌اند.

این پژوهش‌گر درباره جُنگ «لطائف‌الخیال» توضیح داد: محمد صالح در این اثر ۳۰ هزار بیت از شاعران فارسی‌زبان ثبت و این اشعار را به ترتیب الفبایی نام شاعران و تخلص شعری آن‌ها منظم کرده است. در این کتاب از شاعران هم‌عصر رودکی و حتی پیش از او تا اوایل قرن ۱۲ نمونه شعری دیده می‌شود.

وی افزود: یکی از برتری‌های این جُنگ شعری نسبت به سایر جُنگ‌های موجود این است که از شاعرانی نام برده که تاکنون در هیچ منبعی آثار و نام آن‌ها دیده نشده است. گاهی اطلاعاتی درباره برخی از شاعران ارائه می‌کند که در هیچ منبع دیگری این اطلاعات در دست نیست و همچنین ابیاتی از برخی شاعران در این جُنگ گنجانده شده است که در دیوان آن شاعران هم وجود ندارد.

چترایی با تاکید بر نام بردن از ۱۰۳۰ شاعر فارسی‌زبان در این اثر توضیح داد: شاید کتاب «مجمع‌الفصحاء» رضا‌قلی‌خان هدایت از نظر حجم همانند این اثر باشد، اما باید در نظر داشته باشیم که «لطائف‌الخیال» پیش‌تر از آن یعنی در دوران صفویه تدوین شده است در حالی‌که «مجمع‌الفصحاء‌» متعلق به دوران قاجاریه است.

بازنویسی و تصحیح این متن به پایان رسیده است و در حال حاضر چترایی مشغول تطبیق اشعار گنجانده شده در این منبع با دیوان شاعران آن‌هاست.

وی درباره مقدمه این کتاب تشریح کرد: در مقدمه کتاب محمد صالح، خانواده‌ و آثارش به‌طور کامل معرفی شده‌اند. همچنین در دو مقاله «جواهر‌الخیال» و «معراج‌الخیال» دو جُنگ رباعی از محمد صالح معرفی و بررسی و ارزش‌های تاریخی این دو را اثر ذکر کرده‌ام.

این پژوهش‌گر به نسخه‌های موجود از «لطائف‌الخیال» اشاره و تصریح کرد: در کتابخانه‌ها نسخه‌های متعددی به این نام ثبت شده است؛ اما کامل‌ترین و مهم‌ترین این نسخه‌ها، نسخه خطی موجود در کتابخانه مجلس شورای اسلامی با شماره ۸۲۱۷ است.

وی ادامه داد: این نسخه در عصر مولف نوشته شده است و کاتب بیتی را به عنوان ماده تاریخ آورده و در آن به تاریخ پایان کتابت این اثر که سال ۱۱۰۴ بوده اشاره کرده است. محمد صالح در سال ۱۰۹۰ درگذشته است.

چترایی با تاکید بر گزینش ابیات برگزیده شاعران توسط میرزا صالح در این کتاب توضیح داد: بیشترین ابیاتی که در این جُنگ آمده متعلق به صائب تبریزی و بیش از ۲۵۰۰ بیت است. یکی دیگر از ویژگی‌های این اثر ارزش‌گذاری ابیات توسط مولف است. در حقیقت میرزا صالح نقد و بررسی این اشعار را نیز برعهده داشته است.

وی در پایان یادآور شد: به احتمال زیاد تا حدود چهار ماه دیگر این کتاب را برای چاپ به انتشارات مجلس شورای اسلامی می‌سپارم.