به گزارش خبرنگار خبرگزاری کتاب ایران (ایبنا) در قم، معصومه عیوضی، كارشناس ارشد ادبیات فارسی، نویسندگی را از سال 78 آغاز کرده است. رمان «نمایشی برای ندیدن» او برگزیده جشنواره ملی کتاب نابینایان در سال 96 شد. «فصل خوب خرمالو»، «عقربه‌ها خوابشان می‌آیند»، «مترسك»، «رمز عبور» و «عشق است به آسمان پریدن» از دیگر کتاب‌های اوست. عیوضی برگزیده سومین و ششمین دوره داستان انقلاب، رتبه نخست جشنواره ادبی هشت، برگزیده سه دوره جایزه ادبی یوسف، برگزیده نخستین جشنواره ادبی شاهد، برگزیده سه دوره جشنواره یار و یادگار و برگزیده پنج دوره جشنواره سوختگان وصل بوده است. با معصومه عیوضی درباره بایدها و نبایدهای قلم‌فرسایی در حوزه ادبیات دفاع مقدس به گفت‌وگو نشستیم که در ادامه از نظر مخاطبان می‌گذرد.

«گیسو بران» نام یکی از داستان‌های كتاب «یخ در بهشت» شماست. مایلم از خودتان درباره محتوای این داستان، بیشتر بشنوم.

موضوع این داستان، انتظار زنی جوان برای بازگشت همسر مفقودالاثرش بعد از 13 سال دوری است؛ انتظاری كه در كنار آداب و رسوم دست و پاگیر، به تلخی‌اش دامن می‌زند و قهرمان داستان ‌را رنج می‌دهد. نام داستان ‌هم برگرفته از همین سنت‌هاست؛ در یكی از شهرها رسم بر این بوده كه گیسوی زنی كه شوهرش به رحمت خدا رفته را می‌برند و تا یك سال آن زن حق ازدواج ندارد.

داستان واقعی و مستند است؟

خیر. واقعی نیست اما دو خاطره در این زمینه خواندم كه با توجه به آن، «گیسو بران» در ذهن من شكل گرفت. بعد از نگارش، داستان به دست دوستان و همكارانم در انتشارات «كتاب جمكران» در قم رسید و با اعمال انتقادات سازنده‌شان، داستان به مرحله‌ چاپ رسید. یكی از ایراداتی كه به آن وارد شده بود، تلخی داستان بود که پذیرفتم و تا حدی این مشکل برطرف شد.

گاهی مسئولان و مراکزی که باید مجوز انتشار کتاب حوزه دفاع مقدس را بدهند، خط قرمزهایی برای خودشان دارند که باب طبع نویسندگان نیست. شما با این خط قرمزها موافق هستید؟

من با خط قرمزها موافقم. بر این باورام كه نمی‌شود هرکس به نام نویسنده و یا ناشر قلم به دست بگیرد و باب طبع خود قلم‌فرسایی كند. شرافت و احترام و حرمت شهدا در هر حال محترم است.

چقدر با این گزاره موافقید که نویسندگان ما هنگام نوشتن در حوزه دفاع مقدس دچار خود سانسوری هستند. یعنی خط قرمزهایی در نوشتن برای خودشان قایل می‌شوند؟

به نظر من واقعیات را باید نوشت. شهدا هم مثل دیگران، انسان بوده‌اند، با تمام ویژگی‌های یک انسان؛ اما نباید به بهانه تخیل و بازآفرینی خدشه‌ای به مقامشان وارد کرد.
 
شما موافق نوشتن داستان تلخ از دفاع مقدس هستید یا معتقدید که نباید کام خواننده را تلخ کرد؟

آمیختن تلخی با شیرینی باعث می‌شود هم حقایق گفته شود و هم کام خواننده تلخ نشود.

مطالعه كتاب «یخ در بهشت» را برای نسل‌های جوان کشور به‌ویژه دختران چقدر ضروری می‌دانید. مهمترین پیام یا پیام‌های کتاب برای این نسل‌ها چیست؟

مطالعه این کتاب ضرورتی انکارناپذیر دارد. دختر امروزی با خواندن این داستان‌ها می‌تواند موقعیت زنان و دختران دوران دفاع مقدس را درک کند. پیام این کتاب بیان فداکاری و ایثار و رنج‌های غیرقابل جبران زنان و دختران این سرزمین است که در برهه‌ای از زمان متحمل شدند.

درباره نقش زنان در دفاع مقدس زیاد سخن گفته شده است که البته عمده آن مربوط به پشت جبهه و در قالب پشتیبانی از رزمندگانِ خط مقدم جنگ است. بخشی نیز در قالب نیروهای امدادی و گروه‌های پزشکی در مراکز درمانی و بخش کوچکتری هم در قالب نیروی رزمنده به‌ویژه در اوایل جنگ است. شما به‌عنوان یک نویسنده فعال در این حوزه، نقش زنان در دفاع مقدس را چگونه ارزیابی می‌کنید؟

با توجه به اینکه تعدادی از دوستانم همسر شهید هستند، فکر می‌کنم نقش فرزندپروری که به‌تنهایی و در اوج مشکلات انجام می‌گیرد، بسیار ویژه و مهم است؛ فرزندی که با وجود ناملایمات به خوبی رشد کند و پدرش را الگو قرار دهد.

فکر می‌کنید در این سال‌ها به قدر کافی به نقش زنان در دفاع مقدس پرداخته شده است. چه ظرفیت‌هایی در این زمینه مورد غفلت قرار گرفته است؟

به نظر من هنوز ذره‌ای به زنان پرداخته نشده است. با شهادت هر مرد، یک زن نیز به شهادت می‌رسد. در زندگی هر زن که درگیر جنگ و دفاع مقدس بوده، به اندازه یک رمان هزار صفحه‌ای حرف وجود دارد. اما با گذشت 30 سال از پایان جنگ تحمیلی، برخی از پدران و مادران شهدا و ایثارگران که خاطرات فرزندانشان را در سینه داشته‌انتد، از دنیا رفته‌اند. در این زمینه نیاز به کار فوق‌العاده و جهادی است و نیاز به یک فراخوان عمومی و یک جهاد همگانی دارد.

ثبت تاریخ دفاع مقدس یک کار ملی است و اختصاص به دولت و نهاد و مراکز خاص ندارد. همه موظف به حمایت از این کار ملی هستند. ارزیابی شما از حمایت‌هایی که از کارهای دفاع مقدسی می‌شود چیست؟

من بارها گفته‌ام یک نهاد باید پیدا شود که نویسندگان دفاع مقدس را جمع کند و مثل «مدرسه رمان شهرستان ادب» کارهای آنان را از طرح تا پایان کتاب پشتیبانی کند و قدم به قدم با آنان پیش برود؛ اما متاسفانه هیچ خبری از این طرح نیست.

قطعاً درباره دفاع مقدس نباید به ثبت خاطرات و ساخت مستند اکتفا کرد. رمان و فیلم در این باره می‌توانند نقش بیشتری هم داشته باشند. چرا ما یک رمان مثل «جنگ و صلح» تولستوی نداریم؟

به نظر می‌رسد طرح‌های بی‌شماری در ذهن نویسندگان وجود دارد که البته هراس از چاپ نشدن آنها، باعث شده همچنان نانوشته بمانند. شاید یکی از این طرح‌ها تبدیل شود به رمانی مانند «جنگ و صلح».

كتاب دیگری در حوزه ثبت خاطرات دوران دفاع مقدس نوشته‌اید؟

به دلیل اشتغال به کار حتی فرصت گردآوری و ارسال داستان‌هایم را به ناشران ندارم، اما انشاءالله این کار را به‌زودی انجام خواهم داد.