برای تهیه این مجموعه، از دستاوردهای دو بخش از پروژه‌های مرکز بهره گرفته شده است؛ الف) پروژه‌های عام مرکز شامل پروژه جمع‌آوری و تجزیه و تحلیل اسناد مکتوب، پروژه جمع‌آوری و بازسازی کالک‌های عملیاتی، پروژه احیای منابع صوتی، کتاب‌های گزیده اسناد عملیاتی، کتاب‌های سیری در جنگ ایران و عراق و مجموعه کتاب‌های روزشمار جنگ ایران و عراق. ب) پروژه‌های اختصاصی که با عنوان پروژه‌های پشتیبانی اطلس شناخته می‌شوند که عبارتند از: پروژه تهیه آلبوم کالک، پروژه رقومی کردن نقشه‌های مرز ایران و عراق با مقیاس‌های مختلف به کمک نرم‌افزارهای GIS، پروژه تجزیه و تحلیل اسناد دوران زمینه‌سازی جنگ، پروژه استخراج و تحلیل داده‌ها و آمار و اطلاعات مربوط به رشد و انهدام ارتش عراق، پروژه استخراج آمار و اطلاعات استعداد خودی در نبردهای بزرگ و محدود و پروژه تهیه گزارش‌های اجمالی از 38 نبرد گسترده رزمندگان ایران.
در این کتاب، هشت سال جنگ ایران و عراق و وقایع نوزده‌ماهه قبل از آغاز رسمی جنگ، همراه با آمار، تصاویر و نقشه‌ها ارائه شده و سعی شده هر صفحه از کتاب، یک موضوع کامل را دربرگیرد. این اطلس دارای هفت فصل است که در چهار فصل آن «زمین» و در سه فصل دیگر «زمان» محور قرار گرفته است. از نگاهی دیگر، دو فصل از این کتاب نشان‌دهنده ابتکار عمل عراق و پنج فصل آن بیان‌کننده ابتکار عمل ایران در جنگ است.
فصل اول، به موضوع پیروزی انقلاب اسلامی و شروع تجاوزات ارتش عراق شامل سیر تجاوزات مرزی ارتش عراق قبل از آغاز رسمی جنگ و هجوم سراسری ارتش عراق و اشغال مناطق مرزی ایران می‌پردازد. فصل دوم به تشریح دوران بازیابی قوای مسلح ایران شامل تجربه عملیات‌های ناموفق در چهارماهه اول جنگ و دوران کسب اعتماد به نفس نیروهای مردمی-انقلابی و اجرای چند عملیات موفق اختصاص دارد.
در فصل سوم، آزادسازی سرزمین‌های جنوبی شامل عملیات‌های شکستن حصر آبادان، آزادسازی بستان و غرب دزفول و فتح خرمشهر و در فصل چهارم، آزادسازی سرزمین‌های شمالی و میانی شامل نبردهای خودی برای آزادسازی سرزمین‌هایی که در استان‌های ایلام، کرمانشاه و کردستان در اشغال دشمن باقی مانده بود، مورد بررسی قرار گرفته است.
موضوع محوری پنجمین فصل کتاب، تعقیب دشمن در جبهه جنوبی شامل نبردهایی است که در جبهه جنوبی با هدف تهدید بصره، برای کسب موقعیت برتر و پایان شرافتمندانه جنگ به اجرا درآمد و با عملیات کربلای 5 و تصویب قطعنامه 598 به نتیجه رسید.
تعقیب دشمن در جبهه شمالی شامل تغییر استراتژی خودی از عملیات در جبهه جنوب به عملیات در جبهه شمال‌غرب و فراز و نشیب‌های جنگ در این جبهه، محور مباحث ششمین فصل کتاب است و فصل پایانی کتاب نیز به موضوعاتی همچون پایان جنگ، حمله عراق به کویت شامل ابتکار عمل عراق در پایان جنگ، به‌دست گرفتن مجدد ابتکار عمل توسط قوای خودی و حمله عراق به کویت می‌پردازد.
بررسی امکان پایان دادن به جنگ پس از آزادسازی خرمشهر
در بخشی از این کتاب می‌خوانیم: «پس از آزادسازی خرمشهر، امکان پایان دادن به جنگ بررسی شد. مسلما پایان دادن به جنگ بدون تحقق یافتن حقوق ایران، مقبول نبود و برای تحقق این حقوق، دو راه متصور بود: ادامه دادن به جنگ یا مذاکره. اقدام دیپلماتیک برای پایان دادن به جنگ به‌گونه‌ای که حقوق مسلم ایران اعاده و روایت شود، با توجه به مواضع عراق و حامیانش، افق روشنی نداشت. در آن هنگام هنوز 2500 کیلومترمربع از مناطق مرزی ایران در اشغال بود و عراق درنظر داشت در صورت آغاز مذاکرات صلح، با در اختیار داشتن این مناطق، خواسته‌های خود را بر ایران تحمیل کند تا آنچه را که نتوانسته بود از طریق جنگ تصاحب کند، با مذاکره به‌گونه‌ای رسمی به چنگ آورد. از سوی دیگر، ارتش عراق اگرچه از نظر روحیه و حیثیت لطمه‌هایی جبران‌ناپذیر دیده بود، لیکن یگان‌های خود را بازسازی کرده و بلکه توانی بیش از آغاز جنگ فراهم ساخته بود و با توجه به وجود روحیه توسعه‌طلبی در رهبران این کشور که حتی با توسل به زور درصدد تغییر موقعیت ژئوپلیتیک عراق بودند، احتمال می‌رفت ارتش عراق پس از تجدید قوا، بار دیگر به ایران لشکرکشی کند. بنابراین، حکومت عراق همچنان تهدیدی جدی علیه ایران شناخته می‌شد.»
نخستین چاپ «اطلس جنگ ایران و عراق؛ فشرده نبردهای زمینی 31 شهریور 1359 تا 29 مرداد 1367» در 118 صفحه مصور با شمارگان یک‌هزار نسخه به بهای 65 هزار تومان از سوی مرکز اسناد و تحقیقات دفاع مقدس منتشر شده است.
نظر شما