به گزارش خبرگزاري كتاب ايران(ايبنا)، كتاب «سومر و سومريان» در ابتدا به محيط زيست طبيعي و پيشينه تاريخي مي‌پردازد و به دنبال آن، نحوه استفاده از محيط زيست توصيف مي‌شود و مباحثي به كشاورزي، آبياري و الگوي استقراري اختصاص مي‌يابد.

پس از آن فصلي در زمينه سازه‌هاي معماري و استفاده از فضا در اسكان‌گاه‌ها آمده است كه اين بخش شامل مبحثي درباره بناهاي عمومي و خانه‌هاي شخصي است. شگفت اين كه بهترين مدارك براي بازسازي زندگي روزمره، از بقاياي تدفيني به دست آمده‌اند.

سپس نويسنده به صنايعي مي‌پردازد كه پايه و اساس اقتصاد بين‌النهرين را تشكيل مي‌دادند و كالاهاي مهم صادراتي را فراهم مي‌كردند و در بخش پاياني كتاب نيز تحول نگارش را مي‌توان مطالعه كرد كه با توسعه اقتصادي پيوند نزديك داشته است. همچنين تحولات مربوط به هنرهاي زيبا نيز به طور خلاصه بررسي شده است.

اين كتاب با رويكرد موضوعي به رشته تحرير درآمده است و با فراهم آوردن چشم‌اندازي متفاوت، پرتو تازه‌اي بر تمدن سومر از حدود 3800 تا 2000 پيش از ميلاد مي‌افكند. جمع‌آوري مدارك به اين شيوه نسبتا متفاوت، شايد برخي از ويژگي‌هاي تمدن سومري را كه پيش‌تر با مسامحه توصيف شده‌اند با دقت بيشتري به تصوير بكشد. 

اين كتاب مي‌تواند رويكرد داده‌هاي تطبيقي قابل فهمي را براي افراد علاقه‌مندان به جنبه‌هاي خاص فرهنگ‌هاي ديگر نواحي باستاني فراهم آورد؛ زيرا مهم‌ترين رشته‌اي كه بسياري از موضوعات مورد بحث را به هم پيوند مي‌دهد، ظاهرا تحول به وقوع پيوسته در دشت جنوبي بين‌النهرين است كه طي آن نظام سياسي متشكل از دولت شهرهاي پراكنده و تحت حاكميت معابد به صورت حكومتي تمركزگرا درآمد و قدرت به شخص فرمانرواي مذهبي منتقل شد. اين حكومت تمركزگرا بر نظام ديوان سالاري گسترده‌اي تكيه داشت و اثرهاي اين تغيير شكل سياسي را مي‌توان تقريبا در همه جوانب فرهنگ مادي و نظام اجتماعي پيگيري كرد.

در اين كتاب، بر توصيف تأكيد شده است تا توضيح، زيرا توصيف دقيق‌تر پديده‌هاي باستان‌شناختي مبناي اساسي فهم يا توضيح آن‌هاست. مدارك ما هنوز ناقصند؛ اما تعدادشان با سرعت بسياري افزايش مي‌يابد كه علت آن تا حد زيادي مربوط به اجراي عمليات نجات‌بخشي پيش از اجراي برنامه‌هاي بزرگ عمراني، از قبيل احداث سد صدام در شمال عراق است. پيش از هر كار بايد اين انبوه اطلاعات تازه ـ كه اغلب ناپخته‌اند ـ در چارچوب موجود بررسي و ادغام شود و خود چارچوب نيز بايد براي هماهنگي با داده‌هاي جديد تغيير كند؛ اما زماني كه اين كار انجام شود آنگاه مي‌توان توضيح پديده‌ها را آغاز كرد.

در كتاب سومر و سومريان زندگي خصوصي اشخاص بررسي شده به اين دليل نخست به خانه‌هاي شهري و روستايي و سپس به گورها پرداخته شده است. عجيب اين كه اشيا گورها بيش از خانه‌ها درباره شيوه زندگي اطلاعات به دست مي‌دهند؛ زيرا تنها با مرگ افراد ملزومات زندگي روزمره را از بازيافت مكرر، كه امري مهم در اقتصاد سومر بود رهايي مي‌يافتند. دست ساخته‌هاي موجود در گورها اطلاعات ديگري نيز فراهم مي‌كنند و ما را از روابط تجاري جامعه با نواحي خارجي و سطح عالي دستاوردهاي فني آن‌ها آگاه مي‌كنند. بدون اشياي گورها به ويژه از بسياري از مهارت‌هاي فلزكاران بي‌اطلاع خواهيم بود.

نويسنده، خود معتقد است كه اين كتاب بيشتر بر توصيف تأكيد داشته تا تبيين و همچنين باورمند است كه هنوز مداركي در دست نيست كه بتوان به جز توجيهاتي مبتني بر حدس و گمان، نظر ديگري را ارايه كرد، گر چه شايد برداشتن گام‌هاي آزمايشي در آن ميسر ممكن باشد.

امروزه برخي پژوهشگران رخدادها را حاصل پيشرفت تكاملي گريزناپذير و پيامد شكل‌هاي حاصل از گزينش طبيعي مي‌دانند. ظهور رايانه بسيار بيش از آن كه تنها قدرت پردازش حجم عظيم اطلاعات را با آساني نسبي فراهم ساخته باشد، بر باستان‌شناسي تأثير گذاشته است. رايانه برخي از ديدگاه‌هاي نظريه نظام‌ها را مطرح ساخته است و به باستان‌شناسي امكان ساخت مدل‌هاي پيچيده چند علتي را داده است كه ظاهرا بيش از نمونه‌هاي تك علتي قديم به واقعيت تاريخي شبيه است.

تغييرات جوي جزيي كه به فشاري اقتصادي انجاميدند، نبود مواد خام در دشت سومر كه اين فشار را تشديد كرد، سياست پيچيده مبتني بر منافع سياسي هزاره سوم كه تنها مدارك اندكي از آن مي‌توانيم داشته باشيم عواملي است كه موجب تغييرات مشروح در اين كتاب شده‌اند و حتي شايد حضور افراد برجسته‌اي كه سارگون اكدي روشن‌ترين نمونه آن‌هاست مي‌تواند عوامل تغييرات مشروح در اين كتاب باشد.

احتمال تأثيرات خارجي و انتشار عقايد تمدن‌هاي ديگر را نمي‌توان ناديده گرفت؛ زيرا ممكن است انديشه پادشاهي آسماني ريشه در مصر داشته باشد كه اين عقيده ظاهرا قدمتي طولاني در تمدن سومر دارد.

كشف دوباره خاور نزديك باستان: محيط زيست طبيعي، تاريخ، گاه‌نگاري و سازمان اجتماعي، الگوهاي استقرار و كشاورزي، شهرك‌سازي و معماري معابد، بناهاي عمومي و خانه‌هاي شخصي، زندگي، مرگ و مفهوم جهان، نگارش و هنر از جمله فصل‌هاي اين كتاب است.

پيشينه طبيعي، دامداري و كشاورزي، ارتباطات، تاريخ و سازمان اجتماعي، الگوهاي استقرار، مصالح و فنون ساختمان‌سازي، بناهاي عمومي، دوره اروك، مرحله جمدت نصر، دوره سلسله قديم، دوره اكد، خانه‌هاي شخصي، صنعت نساجي، سفالگري، فلزكاري، سنگ‌كاري، تجارت خانگي، مهرها و اثر مهرها، توسعه جامعه سومر نيز از جمله زيربخش‌هاي اين فصول باستان‌شناسي است.

منابع، فهرست اصلاحات و نمايه از جمله پايان بخش كتاب «سومر و سومريان» است و انهدونا، پيكره‌هاي پي بنا، گودئا، هسك، جبل عروده، دياله، ديوريت، شولگي، سارگون، نيپور، اساطير سومري، كاسه‌هاي كلريني، ابوسلابيخ و... از جمله فهرست اصطلاحات به كار رفته در اين كتاب باستان‌شناسي است.

چاپ نخست «سومر و سومريان» با ترجمه زهرا باستي در 254 صفحه، شمارگان 2000 نسخه و به بهاي 2 هزار و 500 تومان به كوشش سازمان مطالعه و تدوين كتاب‌هاي علوم انساني دانشگاه‌ها (سمت) مركز تحقيق و توسعه علوم انساني در دسترس دانشجويان و باستان‌شناسان قرار گرفته است.