سرویس کودک و نوجوان خبرگزاری کتاب ایران (ایبنا) - فاطمه خداوردی: کارگروه تخصصی ترجمه ادبیات کودک و نوجوان انجمن صنفی مترجمان تهران، جشنواره «جُمان» را برای انتخاب بهترین مترجم ادبیات نوجوان شکل داده و با اعلام رسمی، برای دریافت آثار ترجمه نوجوانِ سالِ ۱۴۰۲، فراخوان داده است. جُمان، نخستین جایزه ترجمه ادبیات نوجوان با رویکرد علمی در ایران است که به مترجم برتر این حوزه اهدا می‌شود.
سیده هستی حسینی، مترجم و دبیر جشنواره بهترین مترجم ادبیات نوجوان «جُمان» در گفت‌وگویی که با ایبنا داشته، در مورد رویکردهای محتوایی این جشنواره صحبت کرده که این مطلب را در ادامه می‌خوانید:
- نخستین جایزه ترجمه ادبیات نوجوان «جُمان» به چه منظور برپا شده است؟
همان‌طور که می‌دانید وضعیت صنعت ترجمه در ایران چه در حوزه ادبیات کودک و نوجوان و چه بزرگسال بهم‌ریخته و آشفته است. در سال‌های اخیر، تعداد نشرهای ایرانی و اقبال آن‌ها به کتاب‌های ترجمه زیاد شده است. این کتاب‌ها مخاطب هم، کم ندارند؛ اما به همان نسبت نیز ترجمه‌های پراشتباه و شتاب‌زده بازار کتاب را پر کرده‌اند. این اوضاع در کتاب‌های کودک و البته نوجوان دارد مرز فاجعه را رد می‌کند. البته مترجم‌های خوب و توانمند هم در این حوزه کم نداریم. بحث من مترجم‌هایی هستند که بدون تسلط و حتی آشنایی نسبی به هر دو زبان مبدأ و مقصد، کتاب‌های کودک و نوجوان را ترجمه می‌کنند. سازوکار به‌قاعده و هدفمندی برای پالایش مترجم و متن در اغلب نشرهای فعال در ایران وجود ندارد. تحصیلات و توانمندی بعضی از مترجم‌های کودک و نوجوان چندان با حوزه فعالیت آن‌ها مرتبط نیست. فاجعه وقتی به مرز هشدار می‌رسد که آن‌ها فکر می‌کنند آشنایی نسبی به زبان انگلیسی به آن‌ها اجازه می‌دهد هر کتابی در این حوزه را ترجمه کنند؛ آن‌وقت، آش شله‌قلم‌کاری می‌شود که آن‌سرش ناپیدا. متن‌های پرغلط و نامفهوم که مخاطب می‌ماند سرش را به سنگ بکوبد یا چندبار از روی «فارسی شکر است» جمال‌زاده مشق بنویسد.
- ضرورت ایجاد این جشنواره برای ادبیات نوجوان ترجمه و فعالان این حوزه در چیست؟ از رویکرد و اهداف جشنواره برایمان بگویید.
سال ۱۴۰۱ در انجمن صنفی مترجمان استان تهران که قریب به یک دهه از تأسیس آن می‌گذرد و در این سال‌ها کوشیده اقدامات مؤثری در حوزه صنعت ترجمه ایران انجام دهد، کارگروهی تخصصی با محوریت ترجمه ادبیات کودک و نوجوان تشکیل شد. بیش از ۱۰ مترجم خبره ادبیات کودک و نوجوان و کارشناس مطالعات ترجمه در این کارگروه عضو هستند. بنا داریم در این کارگروه به کمک استادان بزرگ ترجمه و متخصصان و فعالان حوزه کودک و نوجوان، مقوله ترجمه‌های امروزی را آسیب‌شناسی کنیم. نه اینکه صرفاً نسخه بپیچیم؛ بلکه کاری کنیم چرخ‌دنده‌های ترجمه راحت‌تر بچرخد تا مخاطب از سردرگمی دربیاید و با متن‌های شسته‌رفته‌تری مواجه شود. البته بگویم که هدف ما صرفاً برگزاری یک جشنواره و معرفی مترجم‌های خوب در هر سال نیست؛ بلکه می‌خواهیم با فعال‌کردن کارشناسان و متخصصان، این حوزه را هدفمندتر رصد کنیم تا به کمک ناشرهای دلسوز و مترجم‌های دغدغه‌مند، این حوزه نابسامان ترجمه بسامان‌تر شود و مخاطب با دل قرص‌تر کتاب را ورق بزند.
برگزاری نشست‌ها و کارگاه‌های تخصصی بخشی از برنامه‌های ما در این کارگروه است. سعی می‌کنیم هم‌پای تحولات روز دنیا در حوزه ترجمه پیش برویم و برنامه‌هایی مشخص و قاعده‌مند برای تقویت این حوزه در نظر بگیریم. پیرو همین اهداف، برگزاری جشنواره‌ای مستقل در حوزه ادبیات نوجوان در دستور کار این کارگروه قرار گرفت. با توجه به اینکه در ایران جوایز زیادی در حوزه ترجمه و نیز ترجمه ادبیات کودک و نوجوان وجود دارد، وجه تمایز جُمان (جایزه مترجم ادبیات نوجوان) رویکرد علمی آن است. اولین‌بار است در ایران چنین جشنواره‌ای برگزار می‌شود. می‌خواهیم با معرفی مترجم برتر، کمک کنیم بهتر شناخته شود و راحت‌تر فعالیت کند. اعضای هیئت داوران جُمان، همگی دارای تحصیلات دانشگاهی مطالعات ترجمه و همچنین مترجم و فعال حوزه ادبیات کودک و نوجوان هستند که در سه مرحله آثار را داوری خواهند کرد. فرم‌های ارزشیابی برای هر یک از مراحل با توجه به معیارها و استانداردهای علمی و جهانی تدوین شده‌اند.
- شما فضای ادبیات ترجمه نوجوان را چطور می‌بینید؟
همان‌طور که گفتم وضعیت ترجمه در حوزه کودک و نوجوان خاص‌تر و البته در سال‌های اخیر آشفته‌تر و نابسامان‌تر از همیشه است. از سویی ما با مخاطبی به اسم کودک و البته نوجوان طرف هستیم که قرار است با دنیای اطرافش از طریق مفاهیم مناسب و درست آشنا شود و از سویی هم با مترجمی طرف هستیم که باید دنیای کودک و نوجوان را خوب بشناسد و سعی کند بدون آنکه او را صرفاً سرگرم یا بعضاً سردرگم کند با زبانی ساده، امروزی و هدفمند متن را در اختیارش قرار دهد. ناگفته نماند که رقابت‌های عجیب و گاهی ناسالم بعضی ناشرهای این حوزه با توجه به اقبال پررنگ مخاطب در سال‌های اخیر، اوضاع را از آنچه بوده هم آشفته‌تر کرده است. ترجمه در حوزه کودک و نوجوان اهمیت دارد؛ چراکه مترجم صرفاً با یک‌سری داده ترجمه‌ای ساده روبه‌رو نیست و باید دنیای کودک و البته نوجوان را به‌خوبی بشناسد: یعنی منظومه‌ای از دنیای فرامتنی کودک و داده‌های ترجمه‌ای در فراگشت‌های پرآسیب رقابتی بازار. قرار نیست صرفاً آشنایی با زبان مبدأ به منِ نوعی، جسارت مترجم‌شدن بدهد. شخصاً معتقدم اگر اوضاع ترجمه کودک و نوجوان بسامان شود، آن‌وقت وضعیت ترجمه بزرگسال هم به‌قاعده‌تر می‌شود. مخاطب -کودک و نوجوان و والدین پروسواس آن‌ها- باید حس کند که ناشر صرفاً دنبال سودجویی اقتصادی از میل و رغبت او نیست. مخاطب باید درک کند که مترجم صرفاً سودای شهرت در سر ندارد. این حوزه، کار مطالعاتی گسترده و دقیق می‌طلبد و ما می‌خواهیم در کارگروه ترجمه ادبیات کودک و نوجوانِ انجمن مترجمان به‌مرور آن را آسیب‌شناسی کنیم تا بدانیم سرچشمه این آب گل‌آلود کجاست تا بتوانیم بهتر با اصل مسئله روبه‌رو شویم.
- از نگاه شما، مواجهه درست با ادبیات ترجمه چیست؟ نوجوانان و کسانی که کتاب نوجوان را دوست دارند، در مواجهه با کتاب ترجمه باید چه رفتاری داشته باشند تا هم بتوانند از مطالعه لذت ببرند و هم مشوق بهبود کیفیت و کمّیت ترجمه و حتی تألیف ادبیات نوجوان شوند؟
ادبیات واگویه‌ای تلخ و شیرین از دنیای درون و بیرون انسان است؛ روایتی بی‌شیله‌پیله از فلسفه زیستن و تجربه حضور در جایی که بیگ‌بنگِ متن، خودش را تکثیر کرده است. ادبیات وقتی دغدغه‌مند شود و روایت منِ انسان در واقعیت وجودی باشد، می‌تواند به کُنهِ هستی انسان رسوخ کند و ریشه بدواند و برگ‌وبار بدهد و به ثمر بنشیند. انتخاب کتاب خوب برای ترجمه پی‌ریزی بنای شکوهمندِ ترجمه‌ای ماندگار است. مترجم حوزه ادبیات به خوبی می‌داند دغدغه مخاطب او در عصر جدید و دنیای بمباران اطلاعات چیست و چه چیزی عطش او را می‌خواباند یا تشنه‌ترش می‌کند. در کنار مترجم متخصص و آگاه، با نوجوانی طرف هستیم که به دنبال اطلاعات و داده‌های مفید و مناسب است. نوجوانِ امروزی دنیا را نسبت به گذشته متفاوت می‌بیند. او با وسواس به اطرافش نگاه می‌کند و داده‌های محیطی و ذهنی دریافتی را تجزیه و تحلیل می‌کند و می‌خواهد عقلانی‌تر تصمیم بگیرد. پس نوجوان مدام به هر گوشه‌ای سرک می‌کشد، می‌خواند و فکر می‌کند تا بهتر انتخاب کند. نوجوانی که امروز مثل همه مردمان در دنیای مدرن کم‌حوصله‌ترشده، سخت می‌تواند در برابر زرق‌وبرق فضای مجازی و بازی‌های رایانه‌ای مقاومت کند و زمانش را به کتاب و دنیای ادبیات اختصاص دهد؛ درنتیجه این ناشر دلسوز و مترجم متخصص هستند که باید این مسیر را برای او کوتاه‌تر کنند تا از آشفتگی ذهنی‌اش کاسته شود. نوجوان باید فرآیند نقد، انتخاب و تصمیم را به شکل قاعده‌مند یاد بگیرد و تجربه کند. برگزاری جشنواره‌هایی از این دست با رویکرد علمی به این فرایند کمک می‌کند و با حمایت از مترجمان توانمند کیفیت آثار منتشرشده را بالا می‌برد.
نظر شما