به گزارش خبرنگار خبرگزاری کتاب ایران (ایبنا)، صدمین محفل ماهانه و دوستانۀ مؤسسۀ پژوهشی میراث مکتوب، موسوم به چهارشنبه‌های دیدار، در سالن کتابخانۀ این مؤسسه برگزار شد. محفل این ماه مؤسسۀ پژوهشی میراث مکتوب به یاد مرحوم دکتر محمد محمدی ملایری، ادیب، تاریخ‌نگار و استاد دانشگاه، (۱۲۹۰ ۱ تیر ۱۳۸۱) برگزار شد.
محمد محمدی ملایری (زاده ۱۲۹۰ خورشیدی در ملایر و درگذشت یکم تیر ۱۳۸۱ خورشیدی در تهران)، ادیب و تاریخ‌نگار، استاد دانشگاه تهران و دانشگاه‌های دولتی لبنان و دانشگاه آمریکایی بیروت بود. از او علاوه بر مقاله‌های بسیار به زبان عربی و فارسی و کتاب فرهنگ ایرانی پیش از اسلام، مجموعه شش جلدی تاریخ و فرهنگ ایران به یادگار مانده‌است. محمد محمدی ملایری در سال ۱۳۱۳ در دانشکده ادبیات دانشگاه تهران در رشته ادبیات فارسی به تحصیل پرداخت. سپس با بورس دولتی به دانشگاه آمریکایی بیروت برای تحصیل در رشته زبان و ادبیات عربی رفت.
پس از کسب دکتری تا سال ۱۳۴۶ به تدریس در دانشگاه لبنان پرداخت. سپس به تهران بازگشت و تا زمان بازنشستگی، ریاست دانشکده الهیات و معارف اسلامی دانشگاه تهران را به عهده داشت. کارهای ایرانشناسی دکتر محمدی از سال ۱۳۱۶ آغاز شد. یکی از نکات حائز اهمیت در کار وی آن است که پژوهشهای ایرانشناسی خود را در یک کشور عربی، یعنی لبنان آغاز کرد. دو اثر او، «مقدمة درس الثقافة الایرانیة» و «اثرهائی الادب العربی» (که بعداً به نام القصة العربیة…، بیروت، ۱۹۴۰ چاپ شد) و النظم الاداریة الساسانیة و «اثرها فی دولة الخلفاء» مواد اساسی کتاب پرمایه فرهنگ ایرانی را تشکیل می‌دادند که در سال ۱۳۲۳ و سپس با ویرایش جدید در ۱۳۳۳ خورشیدی در تهران به چاپ رسید.
در دورانی که محمدی ملایری کرسی استادی دانشگاه بیروت را در اختیار داشت، مجله «الدراسات الادبیة» را بنیان‌گذاری کرد و انتشار داد. این مجله که نخستین شماره آن در ۱۳۳۸ خورشیدی در بیروت انتشار یافت، به دو زبان فارسی و عربی نگاشته می‌شد و همه مقالات آن به مسائل ایرانشناسی یا تقابل و تعامل عربی و فارسی اختصاص داشت. محمد محمدی ملایری به‌ویژه برای مجموعه شش جلدی «تاریخ و فرهنگ ایران در دوران انتقال از عصر ساسانی به عصر اسلامی» سرشناس است، اثری که تنها پس از درگذشت نویسنده برنده جایزه کتاب سال ایران در سال ۱۳۸۲ شد.
چاپ نشریه‌ای جدید با عنوان «میراث جهان ایرانی»
در ابتدای این نشست، پس از پخش نماهنگ میراث مکتوب، اکبر ایرانی دربارۀ از چاپ شماره‌های جدید نشریات میراث مکتوب (شمارۀ ۱۰۰ گزارش میراث و شمارۀ ۷۲ آینۀ میراث)، چاپ کتاب «دو رساله در عروض» و چاپ نشریه‌ای جدید با عنوان «میراث جهان ایرانی» در آینده خبر داد.
در ادامه ایرانی با اشاره به اینکه این جلسه صدمین محفل دیدار میراث مکتوب است چند جمله‌ای دربارۀ این جلسات سخن گفت و سپس کلیپی از جلسات پیشین چهارشنبه‌های آخر ماه میراث مکتوب پخش شد.
سپس اکبر ایرانی ضمن اعلام این خبر که کتاب «رستنی‌ها و پدیده‌های نباتی در تاریخ طبری» تألیف محمدحسن ابریشمی به چاپ دوم رسیده از مؤلف اثر خواست که دربارۀ کتاب توضیحاتی ارائه کند و ایشان نیز چند دقیقه‌ای دربارۀ نحوه تألیف اثر که حاصل سال‌ها مطالعه و یادداشت‌برداری وی بوده و پس از انتشار نیز مورد اقبال و تقدیر اشخاص و محافل مختلف قرار گرفته، سخن گفت.
یادبود زنده‌یاد محمد محمدی ملایری
بخش بعدی جلسه به یادبود و بزرگداشت مرحوم ملایری اختصاص داشت و در این بخش ابتدا کلیپی که به همت اکرم سلطانی، مسئول کتابخانۀ دانشکده الهیات دانشگاه تهران و معاونت پژوهشی این دانشکده تهیه شده بود پخش شد. در این کلیپ بر اساس اسناد موجود در آرشیو دانشکده الهیات، مروری بر مراحل مختلف زندگی علمی و حرفه‌ای زنده‌یاد ملایری، از استخدام در دانشگاه تهران، تأسیس کرسی ادبیات فارسی در دانشگاه آمریکایی بیروت و سال‌ها فعالیت ایشان در این کشور و سپس بازگشت و خدمت در مقام ریاست دانشکده الهیات، و آثار او شده بود.
چگونه فرهنگ ایرانی در فرهنگ اسلامی تأثیر گذاشت؟
در ادامه فتح‌الله مجتبایی دربارۀ مرحوم ملایری به بیان مطالبی پرداخت و با اشاره به سابقۀ آشنایی‌اش با وی از سال ۱۳۴۰، گفت: در آن سال‌ها من مأمور فرهنگی ایران در پاکستان بودم و آقای ملایری در لبنان حضور داشت. ایشان در آنجا نشریه‌ای با عنوان الدراسات الادبیه را به چاپ می‌رساند که موضوع آن ادبیات فارسی و فرهنگ ایرانی بود و مقالاتی به فارسی عربی و انگلیسی در آن به چاپ می‌رسید. این نشریه در شبه‌قاره بسیار معروف و شناخته شده بود چرا که بسیار مجلۀ بسیار پربار و وزینی بود و من تا الان مجله‌ای به آن وزانت در باب فرهنگ ایران و اسلام ندیده‌ام. من در همان ایام سفری به بیروت داشتم و ایشان را دیدم و از همان جا ایشان قول داد که نشریه را برای ما بفرستد و تا زمانی هم که چاپ می‌شد ایشان بدون دریافت هیچ هزینه‌ای این مجله را برای ما برای پخش در شبه‌قاره، پاکستان و بنگلادش و هند، می‌فرستاد.
این پیشکسوت متون کهن ادامه داد: تا پیش از فعالیت‌های دکتر ملایری زبان فارسی و فرهنگ ایرانی در سوریه و لبنان شناخته نشده و مورد توجه نبود و ایشان آن را در دانشگاه‌های آن منطقه جا انداخت.
وی ضمن برشمردن برخی از ویژگی‌های مرحوم ملایری گفت: ایشان بر زبان‌های عربی و انگلیسی و فرانسه مسلط بود و با زبان آلمانی هم آشنایی داشت و این یک ویژگی بود که در آن دوره دیده نمی‌شد و ایشان را از دیگران متمایز می‌کرد. با این وجود و با تمام توانمندی علمی‌اش، ایشان بسیار اخلاقمند، متواضع و بی‌ادعا بود. جمع شدن این مجموعه ویژگی‌ها در یک فرد واقعاً نادر است.
مجتبایی با اشاره به مراحل فعالیت کاری خود و حضور در ایران پس از مأموریت فرهنگی در پاکستان، گفت: در آن زمان من در دانشگاه تهران زبان سانسکریت آموزش می‌دادم ولی با توجه به اینکه بعد از چندی دانشجویی برای این درس وجود نداشت، قرار بود من دوباره به مأموریت فرهنگی بروم ولی یحیی مهدوی اصرار کردند که درس حکمت شرق که پیش از آن آقای علی‌اصغر حکمت تدریس می‌کرده‌اند به من واگذار شود. از طرف دیگر هم محمدی ملایری که در جریان امور قرار گرفت در سال ۵۰-۵۱ از من خواست که از دانشکده ادبیات به دانشکده الهیات بروم و گروه ادیان تطبیقی را تأسیس کنم و همین شروع کار این رشته در ایران و شروع کار من در این دانشکده بود.
وی با اشاره به یکی از آثار ملایری یعنی «تاریخ و فرهنگ ایران در دوران انتقال از عصر ساسانی به عصر اسلامی» که در شش جلد به چاپ رسیده، گفت: این کتاب یک اثر بی‌نظیر و یک شاهکار است که نشان می‌دهد چگونه فرهنگ ایرانی در فرهنگ اسلامی تأثیر گذاشت. پیش از آن ما کتاب «دو قرن سکوت» مرحوم زرین‌کوب را داشتیم که به این موضوع پرداخته بود اما اثر ارزشمند دکتر ملایری نشان داد که آنچه بوده دو قرن سکوت نبوده بلکه ۵ قرن حرکت بوده است.
بهترین کتابی که در قرن ۱۴ در ایران نوشته شده است
در ادامه جلسه حسن انوری نیز دربارۀ این اثر سخن گفت و بیان کرد: کتاب «تاریخ و فرهنگ ایران در دوران انتقال از عصر ساسانی به عصر اسلامی» یکی از بهترین کتاب‌هایی است که در قرن ۱۴ در ایران نوشته شده است. وی سپس شرحی کوتاه از موضوع انواع تعریب که در این کتاب مطرح شده، (تعریب کلمات، تعریب کتاب‌ها و آثار، تعریب افراد و تعریب تاریخ) ارائه کرد.
سربازان ساسانی در جامعه آغازین اسلامی
در ادامه علی‌اشرف صادقی نیز در سخنانی کوتاه از دکتر محسن ذاکری که چندی پیش در آلمان فوت شده یاد کرد و گفت: کاری را که مرحوم محمدی ملایری شروع کرده بود، دکتر ذاکری ادامه داد. ایشان مقالات متعددی به انگلیسی در این حوزه و موضوع به چاپ رساند. ایشان در کتاب «خرد ایرانی در لباس عربی» به معرفی علی بن عبید ریحانی دانشمند ایرانی پرداخت که جایزه کتاب سال را هم دریافت کرد. همچنین کتابی هم با عنوان «سربازان ساسانی در جامعۀ آغازین اسلامی» نوشت که امیدواریم این اثر هم به فارسی ترجمه شود. متأسفانه با درگذشت ایشان بسیاری از کارهای‌شان ناتمام ماند و امیدواریم یادداشت‌های‌شان در محل کار و زندگی‌شان موجود باشد و مورد استفاده قرار گیرد.
معرفی «دو رساله در عروض» و «رساله من و سلوی»
در ادامه جلسه ایرانی به معرفی مختصر «دو رساله در عروض» و «رساله من و سلوی» پرداخت و از چاپ سه جلد جدید از مجموعۀ کتاب‌شناسی آثار فارسی چاپ‌شده در شبه‌قاره به کوشش دکتر عارف نوشاهی خبر داد و گفت: از این مجموعه که به آثار چاپ شدۀ فارسی در شبه قاره از حدود قرن ۱۲ اختصاص دارد، پیش از این ۴ جلد به چاپ رسیده بود و اکنون دو جلد فهرست و یک جلد نمایه به آن افزوده شده و امیدواریم که به زودی بتوانیم مراسم رونمایی از جلدهای جدید را برگزار کنیم.
ایرانی از اهدای کتابخانۀ دکتر بلوکباشی به مرکز دائرة المعارف بزرگ اسلامی و اهدای کتابخانۀ ۲۸ هزارجلدی دکتر میرمجلسی (به اضافۀ ۲ هزار جلد مجله) به کتابخانۀ عمومی شهر رشت خبر داد.
همچنین ایرانی از برگزاری اولین جلسۀ داوری کتاب‌های ارسال شده به جایزۀ مرحوم اذکایی در هفتۀ آینده خبر داد.
در بخش بعدی این نشست به میهمانان متولد مردادماه، دکتر محمود عابدی، محمدحسین ساکت، دکتر حمیده چوبک، دکتر امین‌لو، دکتر عطاءالله حسنی، و خضرایی، شاخه گلی اهدا شد و دکتر محمود عابدی و دکتر امین‌لو هر یک دقایقی سخن گفتند و دکتر حسنی و محمدحسین ساکت نیز شعری از سروده‌های خود خواندند.
سرودۀ محمدحسین ساکت را که دربارۀ یکصدمین نشست ماهانۀ میراث مکتوب سروده شده در زیر می‌خوانید.
یکصد نشست دانش و فرزانگی به پاست / بزمی پر از محبت و مستانگی به پاست
لبخند و شعرخوانی و گفتار نغز و طنز / با یک خوراک سنتی خانگی به پاست
یاران غنیمت است که دیدار اهل فضل / بی‌بیم و بی‌هراس ز پایانگی به پاست
مستی ز گفته‌های بزرگان و سرخوشی / فارغ ز رسم ساقی و میخانگی به پاست
پایان‌بخش برنامه توضیحات نوش‌آفرین انصاری دربارۀ فرهنگ‌نامۀ کودکان و نوجوانان بود. همچنین بیان نکاتی دربارۀ منش و شخصیت و خدمات محمود عابدی و خاطراتی که نمودار آن‌هاست از سوی الوند بهاری، دیگر بخش‌های این جلسه بود.
نگاهی به تاریخ و فرهنگ ایران (در دوران انتقال از عصر ساسانی به عصر اسلامی)
تاریخ و فرهنگ ایران (در دوران انتقال از عصر ساسانی به عصر اسلامی) حاصل نیم قرن کوشش استاد محمد محمدی ملایری در زمینه مشترکات زبان های فارسی و عربی و تاریخ و فرهنگ منطقه است که میتواند چونان ابزاری ضرور، گفت و گوی تمدن ها را به شناخت فرهنگ و تمدن ملت ها تجهیز کند. مجلد نخست این مجموعه ی پژوهشی در یک مقدمه و ده گفتار به تبیین پیوند گاه دو دوران ساسانی و اسلامی اختصاص دارد که در تداول فرهنگ تاریخ، دوران فترت یا دوره ی انقطاع نامیده شده، که نه تنها نارسا، که پر خطا نیز هست.گذار از ساسانیان به عهد اسلامی، مشحون از کنش و واکنش های تاریخی و حاصل تعاطی تمدن و فرهنگی است که کم عنایتی به وجوه مختلف آن منشا زیان های فراوانی بوده است. تاریخ و فرهنگ ایران که توضیح‌گر دوران انتقال از عصر ساسانی به عصر اسلامی و حاصل بازپرداخت و تدوین بخشی از یادداشت‌های تدریس استاد دکتر محمد محمدی ملایری در دانشگاه تهران و دانشگاه‌های دولتی لبنان و آمریکایی بیروت است.
جلد اول: به توضیح زمینه‌های فرهنگی، سیاسی، و اجتماعی این دوره تخصیص یافته است. جلد دوم و سوم: هر دو دل ایرانشهر (بخش اول و دوم) نیز نام دارند و به توضیح جغرافیای فرهنگی و تاریخی سرزمینی اختصاص یافته‌اند که عراق نام داشت و استان مرکزی و کانون فرهنگی ایران تلقی می‌شد. جلد چهارم: تحت عنوان زبان فارسی همچون مایه و مددکاری برای زبان عربی در نخستین قرن‌های اسلامی. جلد پنجم: در نقد و بازشناساندن فرهنگ و متون پهلوی راه یافته و به سرزمینهای عربی و ادب فارسی عصر ساسانی تحت عنوان نظام دیوان ساسانی در دولت خلفا و دیوان خراج می‌باشد. جلد ششم (پیوست‌ها): این مجلد تکلمه‌ای است بر مجموعه مجلدات قبلی این اثر که در حوزه‌های ایرانشناسی، تاریخ، زبان‌شناسی است.
نظر شما