سرویس خبرگزاری کتاب ایران (ایبنا) - ساره گودرزی: تخفیف‌های غیرمتعارف بازار کتاب، گویا به درد بی‌درمانِ بدنه صنعت نشر تبدیل شده و انگار صدور نسخه‌های مختلف از جنس نظارت اتحادیه، اخذ مجوز صنفی، پیام‌ها و اطلاعیه‌های صنفی و حقوقی هم افاقه نمی‌کند.
سال‌ها است، نابسامانی‌های فروش کتاب و تخفیف‌های لجام گسیخته و خارج از عرف در فضای مجازی و فضاهای عمومی شهر که به‌طور جدی منافع درازمدت و کوتاه‌مدت صنفی کتابفروشان، پخش‌گران، ناشران، اهالی قلم، محققان و دست‌اندرکاران فرهنگی را به خطر انداخته و موجب شکل‌گیری جو بی‌اعتمادی بین مخاطبان شده است، درحالی‌که توصیه می‌شود از ارائه تخفیف بدون مجوز کتبی از اتحادیه ناشران و کتابفروشان و خارج از قانون نظام صنفی اقدام نشود.
اتاق اصناف ایران در این زمینه «آیین‌نامه اجرایی چگونگی فروش اقساطی، فوق‌العاده و حراج» دارد و اصناف موظف هستند براساس این آیین‌نامه عمل کنند؛ در ماده یک بخش تعاریف این آیین‌نامه، فروش فوق‌العاده و حراج به معنای «عرضه کالا و خدمات به قیمت حداقل ۱۵ درصد پایین‌تر از قیمت متعارف بازار، قیمت مصوب و یا ضوابط نرخ‌گذاری، در ایام خاص و مدت معین طبق شرایط و ضوابط این آیین‌نامه» است.
براساس این آیین‌نامه، متقاضیان فروش فوق‌العاده و حراج باید قبل از برگزاری، مدارکی شامل تصویر پروانه کسب معتبر، ارائه فهرست همه کالاهای فروش فوق‌العاده و حراج، فاکتور خرید یا مدارکی دال بر قیمت تمام شده کالا، فهرست قیمت کالاها در حالت فروش عادی به‌علاوه احتساب تخفیف و اعلام درصد تخفیف را به اتحادیه صنفی خود ارائه کنند.
اتحادیه نیز موظف است حداکثر بعد از گذشت یک هفته، مجوز فروش فوق‌العاده و حراج متقاضیان را صادر و رونوشت آن را برای اطلاع اتاق اصناف ارسال کند. تعداد دفعات برگزاری فروش فوق‌العاده و حراج واحدهای صنفی حداکثر چهار نوبت در سال و هر نوبت حداکثر به مدت یک‌ماه است؛ همچنین متقاضیان پس از دریافت مجوز موظفند علاوه بر نصب تابلو فروش فوق‌العاده و حراج و درج قیمت کالاها، نرخ اولیه، میزان تخفیف و مدت فروش فوق‌العاده و حراج را در مکان مناسب به‌طوری که در معرض دید همگان باشد نصب کنند. اگر واحد صنفی بدون رعایت مقررات این آیین‌نامه، فروش فوق‌العاده یا حراج انجام دهد، متخلف محسوب و به جرائم مقرر در فصل هشتم قانون محکوم خواهد شد.
بازی کتاب‌سازان در زمین نشر
هرچند قانون درباره عرضه انواع کالا ازجمله کتاب، صراحت دارد اما به‌نظر می‌رسد در عمل این آیین‌نامه در حوزه نشر رعایت نمی‌شود. سعید اردهالی، سخنگوی کارگروه رسته‌های نشر اتحادیه ناشران و کتابفروشان تهران با بیان اینکه عموماً تخفیف‌های غیرمتعارف ازسوی سایت‌ها و دستفروش‌هایی است که کپی کتاب ناشران اصلی را منتشر می‌کنند یا به دنبال کتاب‌ُسازی هستند، گفت: این ناشران قیمت پشت جلد را از قیمت تمام‌شده، بیشتر تعیین می‌کنند و با تخفیف‌های ۴۰ تا ۸۰ درصدی، می‌فروشند؛ به‌عبارت دیگر، کتاب‌سازان از ظرفیت صنعت نشر به اشکال مختلف استفاده می‌کنند.
وی در ادامه با طرح این موضوع که تخفیف‌های مناسبتی کتابفروشان متعارف است، افزود: وضعیت به‌گونه‌ای است که کتابفروشان کتاب‌های رسمی ناشران اصلی را نمی‌توانند با تخفیف عرضه کنند؛ حتی تخفیف پنج‌درصد بیشتر هم به ضرر آن‌ها است و هزینه دارد؛ زیرا سود چندانی برایشان نمی‌ماند که بخواهند تخفیف بدهند، البته این موضوع درباره برخی کتابفروش–ناشران فرق دارد.
اردهالی با طرح این موضوع که کتابسازی‌ها اغلب ازسوی ناشرانی انجام می‌شود که با مجوز رسمی وزارت فرهنگ و ارشاد اسلامی فعالیت انجام می‌دهند، گفت: این تخفیف‌های غیرمتعارف برای کتاب‌های این گروه از ناشران قابل اجرا است، کتاب این افراد معمولاً در کتابفروشی‌ها جایی ندارند و به همین دلیل شاهد فروش آن‌ها در کنار خیابان‌ها، اداره‌ها و ایستگاه‌های مترو هستیم، تخفیف‌های ۵۰ تا گاهی ۸۰ درصدی که چالش‌های زیادی برای حوزه نشر ایجاد می‌کند.
مدیر کتابفروشی اختران با اشاره به برخی از آسیب‌های این موضوع، توضیح داد: این تخفیف‌ها عموماً مخاطب معمولی را گمراه می‌کند و موجب ایجاد این توقع می‌شود که کتاب ۲۰۰ هزار تومانی را ۴۰ هزار تومان خریداری کند، حتماً کتابفروش گران‌فروشی می‌کند و ناشران و کتابفروشان هم می‌توانند همین میزان تخفیف بدهند؛ درحالی که از عمق ماجرا مطلع نیست.
نکته‌ای که در این زمینه وجود دارد این است که بخش عمده این کتاب‌ها به‌اصطلاح پخته‌خواری و رونویسی از آثار پُرفروشی است که هیچ‌یک از مراحل فنی تولید را سپری نکرده‌اند و با یک دستکاری ساده منتشر می‌شوند؛ نمونه‌های بی‌شماری از این روند وجود دارد که با یک گشت کوتاه در بازار بساط دستفروشان و سایت‌های اینترنتی می‌توان آن‌ها را مشاهده کرد.
اردهالی به مشکل دیگر این حوزه اشاره کرد و گفت: در برخی مواقع هم می‌بینیم، برخی سایت‌ها در مقام پخش، کتاب‌های رسمی ناشران را با تخفیف می‌گیرند اما با تخفیف بیشتری از کتابفروشان می‌فروشند، این سایت‌ها کتاب ناشران را با چک‌های ۶ تا ۱۰ ماهه می‌گیرند و به همین دلیل می‌توانند کتاب را با تخفیف بیشتری بفروشند.
وی درباره برخورد با فروش کتاب با تخفیف‌های غیرمتعارف نیز توضیح داد: اتحادیه می‌تواند، برخورد کند اما مکان‌های عرضه کتاب با تخفیف‌های نامتعارف در اختیار اتحادیه نیست؛ در این زمینه اتحادیه می‌تواند عرضه کتاب با بیش از ۲۰ درصد تخفیف را از سوی ناشران و کتابفروشان کنترل کند اما برای فروش کتاب با تخفیف، در مکان‌های دیگر امکان کنترل نیست؛ زیرا عموماً عضو اتحادیه نیستند.
دست تخفیف‌های غیرمتعارف بر گلوی صنعت نشر
نکته‌ای که در این زمینه وجود دارد این است که برخی از این سایت‌ها و مجموعه‌ها بعد از هر خرید، برای مشتری کدی می‌فرستند که خرید بعدی‌َشان هم تخفیف دارد، استمرار این مسئله به کتابفروشان ضربه می‌زند، زیرا آن‌ها واسطه اصلی فروش کتاب به مخاطبان هستند و حرفه اصلی آن‌ها فروش کتاب هستند، این تخفیف‌ها زنجیره نشر را مختل می‌کند، از سوی دیگر انگیزه نویسنده، مترجم، تصویرگر و ناشر را هم کاهش می‌دهد.
اما ابراهیم کریمی، رئیس اتحادیه ناشران و کتابفروشان تهران نیز درباره رواج گسترده این تخفیف‌ها به خبرنگار ایبنا، گفت: اصل و بنیان این تخفیف‌ها، عوام‌فریبی و دروغ است، کسانی که این تخفیف‌های نامتعارف را برای کتاب تعیین می‌کنند، در اصل کتاب‌های باکیفیت نازل، کمتر از حد استاندارد و کپی کتاب دیگران را می‌فروشند.
وی با بیان اینکه عملکرد ناشران معتبر با این رفتار فاصله دارد، ادامه داد: ارائه کتاب با قیمت‌های بیشتر از نرخ مصوب و درج آن پشت جلد کتاب موجب می‌شود که آن‌ها بتوانند به راحتی ادعا کنند، کتاب را با تخفیف می‌فروشند، درحالی که این موضوع فریب است.
کریمی، روشنگری را بهترین رویکرد دانست و یادآور شد: این روشنگری موجب می‌شود تا مخاطبان کتاب آگاه باشند، این تخفیف‌ها بیشتر یک فریب است تا یک تخفیف واقعی، متاسفانه با توجه به اینکه بخش زیادی از این تخفیف‌ها از مبادی فضای مجازی و ازسوی دستفروشان انجام می‌شود هم نمی‌توان نظارت داشت اما شاید بتوان از طریق شورای عالی فضای مجازی با آن‌ها مقابله کرد.
به‌نظر می‌رسد که برخی سایت‌ها با استمرار چنین اقداماتی، کتابفروشان را زمین می‌زنند و برخورد جدی با این گروه‌ها، مستلزم همکاری با قوه قضاییه و مرکز ملی فضای مجازی است؛ البته در این حوزه تعامل با نهادهای عمومی دیگر می‌توان جلوی چنین اقداماتی را هم گرفت. یک فرهنگسازی گسترده و وسیع که سرآغاز آن می‌تواند هفته کتاب باشد، هفته‌ای که برنامه‌های کتابی رنگ و بوی دیگری دارند و جامعه برای پذیرش این موضوع آمادگی ذهنی بهتری دارد.
