سرویس استان‌های خبرگزاری کتاب ایران (ایبنا) _ زینب خوش اندیش: حسن غفاری عکاس و مستندساز مردم نگار از ضرورت چاپ کتاب عکس به عنوان ابزاری برای ثبت تاریخ، فرهنگ و هویت یک منطقه سخن می‌گوید. به همین مناسبت با این عکاس به گفت‌وگو نشستیم.
- آقای غفاری، شما در طی سال‌ها به عکاسی مستند پرداخته‌اید و بسیاری از آثار شما در قالب کتاب‌های مصور منتشر شده است. چرا انتشار عکس‌ها در قالب کتاب را انتخاب کرده‌اید؟
انتشار عکس‌ها در قالب کتاب برای من به این دلیل اهمیت دارد که یک عکس تنها وقتی ارزش پیدا می‌کند که در بستری منظم و با تأمل به نمایش گذاشته شود. کتاب‌ها به‌عنوان یک قالب فیزیکی و پایدار، امکان ماندگاری بیشتر را نسبت به فضای مجازی فراهم می‌کنند. در حقیقت، عکس‌هایی که در یک کتاب منتشر می‌شوند، به‌طور مؤثری روایتگر تاریخ می‌شوند و به نسل‌های آینده این فرصت را می‌دهند که با گذشته، فرهنگ و تحولات اجتماعی آشنا شوند. برای من، کتاب‌ها یک نوع ثبت دائمی و معتبر از واقعیت‌هایی هستند که در طول زمان دچار تغییرات می‌شوند.
- به‌عنوان یک عکاس مستند اجتماعی، چگونه عکس‌های شما می‌توانند به حفظ فرهنگ و تاریخ یک منطقه کمک کنند؟
عکس‌های مستند اجتماعی یک رویکرد واقعی و صادقانه به ثبت لحظات زندگی روزمره مردم است. این عکس‌ها نه‌تنها نشان‌دهنده موقعیت‌ها و شرایط اجتماعی هستند، بلکه به‌طور غیرمستقیم، تحولات فرهنگی و اقتصادی یک جامعه را نیز ثبت می‌کنند. وقتی این عکس‌ها در قالب کتاب منتشر می‌شوند، به‌عنوان یک منبع معتبر در مطالعات جامعه‌شناسی و انسان‌شناسی مورد استفاده قرار می‌گیرند. به ویژه در مناطقی که تغییرات اجتماعی و فرهنگی زیادی داشته‌اند، این کتاب‌ها می‌توانند به‌عنوان مرجعی برای پژوهشگران و علاقه‌مندان به تاریخ و فرهنگ منطقه باشند.
- در کتاب‌های شما، به‌ویژه کتاب «نفت و آفتاب»، شاهد تلفیق جغرافیا، فرهنگ و صنعت هستیم. چرا این جنبه‌ها را در کنار هم به نمایش گذاشته‌اید و چرا این تلفیق مهم است؟
در کتاب‌هایی مانند «نفت و آفتاب»، هدف من این بود که نشان دهم چگونه صنعت و فرهنگ به‌طور متقابل بر یکدیگر تأثیر می‌گذارند. صنعت نفت در منطقه گچساران و باشت به‌عنوان یکی از ارکان اقتصادی، نه‌تنها معیشت مردم را تغییر داده، بلکه فرهنگ و روابط اجتماعی را نیز تحت تأثیر قرار داده است. این تلفیق به ما کمک می‌کند تا تصویر کاملی از تحولات اقتصادی، اجتماعی و فرهنگی منطقه داشته باشیم. عکاسی تنها ثبت یک لحظه نیست، بلکه تلاشی است برای نمایش یک روند، یک فرآیند و یک تحول فرهنگی. وقتی شما عکس‌های صنعتی، کشاورزی، اجتماعی و فرهنگی را در کنار هم می‌بینید، می‌توانید به وضوح مشاهده کنید که هر کدام از این جنبه‌ها بر دیگری تأثیر گذاشته‌اند و زندگی مردم در این مناطق چگونه تحت تأثیر این تغییرات قرار گرفته است.
_ در دنیای امروز، با وجود گوشی‌های هوشمند و رسانه‌های اجتماعی، چرا فکر می‌کنید که عکس‌ها باید در قالب کتاب منتشر شوند؟
دوربین‌های گوشی‌های هوشمند و رسانه‌های اجتماعی امکان اشتراک‌گذاری سریع و آسان تصاویر را فراهم کرده‌اند، اما این تصاویر غالباً به‌سرعت از بین می‌روند و در جریان انبوهی از تصاویر فراموش می‌شوند. عکس‌هایی که در کتاب منتشر می‌شوند، یک ماندگاری خاص دارند و از این رو به مرجع تاریخی تبدیل می‌شوند. کتاب‌ها به‌عنوان یک فرم فیزیکی، می‌توانند نگهدارنده‌ای برای عکس‌ها باشند و هر زمانی که نیاز باشد، برای بازخوانی گذشته و بررسی تحولات اجتماعی و فرهنگی مورد استفاده قرار گیرند. به‌علاوه، عکس‌های موجود در کتاب‌ها معمولاً از نظر محتوا و مفهوم انتخاب می‌شوند، در حالی که در فضای مجازی، عکس‌ها بیشتر به‌صورت تصادفی و بدون در نظر گرفتن تاریخ‌نگاری منتشر می‌شوند. بنابراین، عکس‌هایی که در قالب کتاب‌ها منتشر می‌شوند، در واقع تاریخ‌نگاری منظمی از یک دوره یا یک منطقه به شمار می‌آیند و قابلیت بازخوانی آنها در آینده بسیار بیشتر است.
- عکس‌ها به‌ویژه در قالب مستند اجتماعی، به چه شکلی می‌توانند در تحلیل مشکلات اجتماعی و کمک به بهبود شرایط زندگی افراد جامعه مفید باشند؟
عکس‌های مستند اجتماعی می‌توانند به‌عنوان یک ابزار تأثیرگذار برای جلب توجه به مشکلات اجتماعی عمل کنند. از طریق عکس‌ها، ما می‌توانیم واقعیت‌ها را بدون پرده‌پوشی نشان دهیم و به این ترتیب توجه مخاطبان را به مسائل مختلف اجتماعی، اقتصادی و فرهنگی جلب کنیم.
این نوع عکاسی نه‌تنها اطلاعات به‌دست‌آمده از جامعه را مستند می‌کند، بلکه می‌تواند به‌عنوان یک ابزار برای اصلاح و بهبود شرایط زندگی افراد نیز عمل کند. وقتی این عکس‌ها در قالب کتاب منتشر می‌شوند، آنها نه‌تنها به‌عنوان یک سند تاریخی باقی می‌مانند، بلکه به تحلیل مسائل اجتماعی و فرهنگی در سطحی گسترده‌تر کمک می‌کنند. برای مثال، در بسیاری از عکس‌های کتاب «نفت و آفتاب»، من به جنبه‌هایی از زندگی مردم در مناطقی که صنعت نفت در آنها رواج دارد پرداختم. این عکس‌ها نشان می‌دهند که چگونه این صنعت باعث تغییر در الگوهای معیشتی، فرهنگی و حتی روابط انسانی شده است. این نوع عکس‌ها می‌توانند به‌عنوان ابزاری برای جلب توجه به مسائل اجتماعی و اقتصادی آن منطقه استفاده شوند.
- به نظر شما در آینده، با توجه به پیشرفت تکنولوژی و تغییرات فرهنگی، کتاب‌های تصویری همچنان نقش مهمی در انتقال پیام‌های اجتماعی خواهند داشت؟
بله، بدون شک. حتی با وجود پیشرفت تکنولوژی و ابزارهای دیجیتال، کتاب‌های تصویری همچنان یک جایگاه ویژه دارند. این کتاب‌ها نه‌تنها به‌عنوان اسناد تاریخی عمل می‌کنند، بلکه به‌عنوان آثاری ماندگار در ذهن و فرهنگ جمعی باقی می‌مانند. وقتی یک کتاب چاپ می‌شود، به‌نوعی یک نقطه عطف در یک فرآیند فرهنگی است و آنچه در کتاب‌ها قرار می‌گیرد، بخشی از تاریخ و هویت اجتماعی می‌شود. در دنیای مدرن، کتاب‌ها هنوز قدرتی دارند که می‌توانند پیام‌های اجتماعی و فرهنگی را به نسل‌های آینده منتقل کنند. شما اگر بخواهید که یک پیام یا یک خاطره خاص را به نسل‌های بعدی منتقل کنید، کتاب مصور بهترین و معتبرترین رسانه است. درست است که در حال حاضر از فضای مجازی و پلتفرم‌های آنلاین برای انتشار آثار عکاسی استفاده می‌شود، اما هیچ‌چیز جای یک کتاب فیزیکی را نمی‌گیرد. کتاب‌ها به دلیل ماندگاری و عمق تأثیرگذاری که دارند، هنوز هم بهترین روش برای ثبت و به اشتراک گذاشتن یک اثر فرهنگی و اجتماعی هستند.
حسن غفاری، عکاس و مؤلف کتاب‌های مصور از جمله «نفت و آفتاب»، «روزگار سپری شده»، «زیر بال عقابان»، «پنجره‌ای به سوی زندگی»، «رویای سرزمین چهارفصل» و «خورشید، باد و آهن» است. آثار وی در قالب کتاب‌های تصویری، به ثبت و ماندگاری تاریخ، فرهنگ و تحولات اجتماعی مناطق مختلف پرداخته‌اند و همچنان مورد توجه پژوهشگران و علاقه‌مندان به فرهنگ و تاریخ قرار دارند.
نظر شما