محمود محمدهدایتی در گفت‌وگو با خبرگزاری کتاب ایران(ایبنا)، بیان کرد: در کتاب «عشایر، امنیت، مرز» به اقدامات، تاثیرگذاری و جنبه‌های گوناگون زندگی عشایر شاهسون از زمان مادها تاکنون پرداخته‌ام. در بخشی از این نوشتار همچنین به سیاست‌های اعمال شده از سوی رضاشاه درباره این عشایر در زمینه شاهنامه‌گیری(جمع‌آوری شاهنامه از دست مردم) و برپایی کلاس‌های سوادآموزی توجه کرده‌ام. 

وی ادامه داد: اهالی ایل شاهسون در زمان‌های بسیار دور، سواد نداشتند و زبان فارسی نمی‌دانستند بنابراین، ‌از ترجمه ترکی اشعار شاهنامه فردوسی بهره‌مند می شدند، به طوری که مسافران و  رهگذران از کنار این ایل هنگام شاهنامه‌خوانی بسیار شگفت‌‌زده می‌شدند، زیرا شاهنامه‌خوان‌ها، این شعرها به ویژه داستان «رستم و سهراب» را با چنان سوز  و گدازی می‌خوانند که همگان را به در ک و عمق این شعر وامی‌داشتند. اینک از کتاب شاهنامه‌ فروسی به زبان ترکی در کتابخانه‌ «طفلیس» در کشور گرجستان نگهداری می‌شود. در واقع، یکی از افراد ایل شاهسون حدود 105 سال پیش، شاهنامه فردوسی را به زبان ترکی ترجمه و مکتوب کرد. 

محمدهدایتی: همچنین در کتاب «عشایر، امنیت، مرز» توجه مخاطب به تفاوت زندگی عشایری با زندگی روستایی جلب می‌شود. من ملاک تفکیک آن‌ها را در معیارهایی نظیر وابستگی به مراتع، دام، محصولات دامی، کوچ، روابط اجتماعی، ازدواج و بهره‌گیری از زمین معرفی کرده‌ام.

این نویسنده اردبیلی درباره موقعیت تاریخی اردبیل عنوان کرد: نام شهر مغان اردبیل، ریشه در تاریخ آیین زرتشت دارد. روحانیون زرتشتی به «مغ» معروف بودند. زرتشت نیز بر اساس یافته‌های تاریخی، فعالیت خود را در ارتفاعات سبلان و آذربایجان آغاز کرد. نام شهر«مغان» هم برگرفته از حضور مغ‌ها در این مکان است.

مدیر موسسه مطالعات و تدوین تاریخ اردبیل با بیان‌ این‌که در بخش دیگری از کتاب «عشایر، امنیت، مرز» به موقعیت سوق‌الجیشی اردبیل میان دو آذربایجان اشاره می‌شود، ادامه داد: نخستین قومی که به اردبیل مهاجرت کردند، قوم ماد بودند. همچنین نادرشاه افشار در تپه‌های نادری مغان تاج‌گذاری کرد و دولت صفویه اردبیل را پایتخت خود قرار دادند. بنابراین، شهرهای مختلف اردبیل از نظر تاریخی جایگاهی ویژه دارند که در طول تاریخ مورد کم‌توجهی قرار گرفته‌اند.

وی ادامه داد: دوره تجلی نیروی نظامی عشایر در زمان شاه‌عباس اول نمایان شد. این شاه صفوی برای تامین نیروی انسانی در جنگ‌های ایران و روس، یک گروه ضربتی را به نام «عشایر شاهسون» تشکیل داد و بنابراین، نقش و اقدامات عشایر به ویژه عشایر شاهسون در تاریخ به ویژه زمان مشروطه انکارناپذیر است.

مدیر موسسه مطالعات و تدوین تاریخ اردبیل سپس درباره تاریخ جغرافیایی اردبیل عنوان کرد: ستارخان پیش از حضور رسمی به عنوان سردار در جنبش‌های مشروطه‌خواهی ایران، به زندانی شدن در زندان نارین‌قلعه محکوم می‌شود اما در زمان اسارت، هاشم‌خان قوجه‌بیگلو او را از زندان می‌رهاند. پس از این‌که ستارخان شهرت می‌یابد و به لقب سردار ملی معروف می‌شود، مخبرالدوله هدایت براي جلوگيري از جنگ‌ها و برخوردهاي داخلي به او دستور داد در اردبيل حاضر شود. ستارخان پس از وارد شدن به اردبیل با تقابل موافقان و مخالفان خود روبه‌رو می‌شود.

این نویسنده اردبیلی افزود: تکلیف طرفداران ستارخان مشخص بود اما زمانی مخالفت مخالفان نمایان شد که هاشم‌خان قوجه‌بیگلو برای خوش‌آمدگویی به سمت ستارخان رفت و او نیز با بی‌تفاوتی با این خان ایل «قوجه‌بیگلو» رفتار کرد. بنابراین، عشایر مقابل ستارخان ایستادند و او مجبور به ترک اردبیل از راه سراب شد. تاکنون به این بخش از تاریخ کمتر توجه شده است و من کوشیده‌ام در کتاب «عشایر، امنیت، مرز» این مطالب را به رشته تحریر درآورم.

وی اظهار کرد: در بخشی دیگری از این کتاب به صنایع دستی پرداخته‌ام. مهم‌ترین صنایع دستی عشایر شاهسون «وَرنی‌بافی» است. «وَرنی» شاهسون نوعی زیرانداز تمام ابریشم است که نقش و طرح بافت آن از طبیعت الهام گرفته است. همچنین در بافت آن از گره استفاده نمی‌شود و معمولا زنان عشایر آن را می‌بافند و برای بافت آن از روش «پود پیچی» بهره‌ می‌برند. این صنایع دستی در شش متر  يا 12 متر بافته و به کشورهای اروپایی صادر می‌شود. 

نویسنده کتاب «تاریخ شهر و شهرداران نمین» یادآور شد: عشایر کشور ترکیه هم به «ورنی‌بافی» مشغولند و مدتی است سردمداران این کشور برای ثبت جهانی این صنعت به نام خودشان تلاش می‌کنند.  تفاوت «ورنی» شاهسون با ترکیه‌ای در میزان استفاده از ابریشم است.

مدیر موسسه مطالعات و تدوین تاریخ اردبیل با بیان این که در ابتدای هشت سال دفاع مقدس، ایران از ارتشی سازمان‌یافته برخوردار نبود و تازه از چنگ شاه رهایی یافته بود، گفت: تنها گروه‌هایی که ابتدا مقابل تجاوزگری‌های عراقی‌ها ایستادگی کردند، عشایر اهواز در طایفه‌های «مالک»، «نهر هاشم»، «هویزه» و «بنی صالح» بودند. همین اتحاد عشایر سبب شد تا دشمنان ایران به فکر رسوخ در طوایف عشایر با هدف دشمن‌تراشی بیفتند.

وی اظهار کرد: کتاب «عشایر، امنیت، مرز» را با هدف معرفی ابعاد گوناگون زندگی عشایر شاهسون و بر اساس یک طرح ملی که تنها در استان اردبیل اجرا می‌شود و به سفارش واحد تحقیقات نیروی انتظامی اردبیل، به رشته تحریر درآورده‌ام.

محمدهدایتی گفت: نخستین چاپ کتاب «عشایر، امنیت، مرز» در 425 صفحه و قطع وزیری به زودی از سوی نشر «محقق اردبیلی» یا «واحد تحقیقات تهران» با حمایت واحد تحقیقات نیروی انتظامی منتشر خواهد شد. همچنین از این اثر در اردبیهشت ماه سال 1392 همزمان با برپایی همایش ملی «همایش و امنیت» رونمایی خواهد شد.