به گزارش خبرگزاری کتاب ایران(ایبنا)، مدرنیته مفهومی است که در تاریخ معاصر همواره کانون بحث و نوشتار محققان، نویسندگان و مترجمان قرار داشته و در ایران نیز وضع به همین منوال بوده است، اما تا حدود تفاوت؛ زیرا همواره با واژه مدرنیته، مفهوم تجدد نیز به کار می‌رود. در ایران این دو مفهوم یکسان برداشت شده و این خلط مفهومی، تضادهای اندیشه‌ای را ایجاد کرده و دامن زده است. از سوی دیگر رسانه‌ها به عنوان یکی از منابع گفتمانی، نقش مهمی در انعکاس این مفاهیم و مؤلفه‌ها ایفا می‌کنند. آنها از یک‌سو از منابع شکل‌دهنده معنا درباره جامعه پیرامون هستند و از سوی دیگر، با درج استدلال‌ها و ارزیابی‌های خود درباره موضوعات و مسائل مختلف در شکل‌گیری ذهنیت‌ها پیرامون واقعیات اجتماعی نقش مهمی ایفا می‌کنند.

مولف در این کتاب ضمن شناخت مرزهای دو مفهوم تجدد و مدرنیته و مؤلفه‌های هر یک از آنها، در صدد بازخوانی مؤلفه‌های تجدد و مدرنیته در نخستین نشریات ایران برآمده است؛ یعنی نشریاتی که در دوره قاجار متولد شده‌اند و یکی از پیشگامان معرفی نوآوری‌های مادی و غیرمادی به جامعه ایران بوده‌اند. این سؤال مطرح شده که هر یک از مؤلفه‌های تجدد و مدرنیته در مطبوعات ایران دوره قاجار چگونه منعکس شده‌اند و طی هفتاد سال تاریخ روزنامه‌نگاری ایران، نحوه انعکاس آنها چه تحولی یافته است؟
 
این کتاب با در نظر داشتن پیشینه تاریخی و قابلیت گفتمانی رسانه‌ها در شکل‌بخشیدن به معانی و مفاهیم مرتبط با واقعیت‌های اجتماعی، به بازخوانی مفاهیم، گزاره‌ها و نشانه‌های تجدد در مطبوعات دوره قاجار به منزله یکی از ارکان آشنایی ایرانیان با تحولات و محصولات تمدنی دنیای جدید پرداخته است. هدف اصلی اما بازخوانی و بازاندیشی پیرامون مفاهیم و جایگاه تجدد و مدرنیته در مطبوعات عصر قاجار به منظور شناخت شواهد و شاخصه‌های مورد اتفاق تجدد و مدرنیته در کنار شاخصه‌های مورد اختلاف آنها در دوره زمانی 1265 ـ 1341 قمری است.

پرسش اصلی این کتاب عبارت است از اینکه مؤلفه‌های تجدد و مدرنیته در مطبوعات دوره مورد بررسی چگونه منعکس شده و طی این دوره، چگونه تحول یافته‌اند؟ همچنین برای دستیابی به پاسخ پرسش اصلی، سهم هر یک از مؤلفه‌های تجدد و مدرنیته در مطبوعات دوره مورد بررسی و نحوه تحول آن طی زمان، چگونگی جهت‌گیری مطبوعات دوره قاجار نسبت به هر یک از آنها، دلالت‌ها و شواهد مورد استناد آنها در ارزیابی مؤلفه‌های مربوط به تجدد و مدرنیته و موضوعاتی که در مطبوعات مطرح شده‌اند و می‌توان آنها را در مرتبط با تجدد و مدرنیته دانست، در قالب پرسش‌های فرعی بررسی شده است.

فصل اول کتاب، اختصاص به کلیات دارد که در آن مسئله‌شناسی مؤلفه‌های تجدد و مدرنیته بررسی شده است که شامل مفاهیم، متغیرها، جامعه آماری و روش انتخاب نمونه‌ها، نحوه استخراج اطلاعات و تحلیل آنها، پایایی و روایی تحقیق، و محدودیت‌های روش‌شناختی می‌شود.

در فصل دوم، مفاهیم، نظریه‌ها و چارچوب مفهومی تبیین شده است. این فصل شامل هشت بخش است. مضمون اصلی بخش اول، شناخت مرز میان تجدد و مدرنیته و استخراج مؤلفه‌های سازنده آنهاست. با درنظر گرفتن این مسئله، برای افزایش آگاهی نسبت به این مضامین، هر دو بستر فکری ایرانی و غیرایرانی ابتدا پیرامون مفاهیم تمدن و فرهنگ و سپس درباره تجدد، مدرنیته، مدرنیسم و مدرنیزاسیون مورد بررسی قرار گرفته تا بتوان روایت تجدد و مدرنیته را در مطبوعات دوره قاجار بازخوانی کرد.

بخش دوم، چگونگی و میزان آشنایی ایرانیان با دنیای غرب که در آن مقطع تاریخی، مدرن تلقی شده است، طی دوره‌های قبل از صفویه تا قاجار به اختصار بررسی شده و همین روند در دوره قاجار نیز ادامه داده شده است؛ با این تفاوت که درباره نخستین پیشگامان معرفی جهان مدرن به جامعه ایران دوره قاجار و چگونگی ارتباطات ایران با دنیای بیرون بیشتر سخن گفته شده است.



سپس چگونگی شکل‌گیری روزنامه‌نگاری و تولد مطبوعاتی را که نوین نام گرفته‌اند در جهان و ایران مطرح شده و در جغرافیای ایران، به تشریح ارتباط این امر با سنت روزنامه‌نگاری یا به سخن دقیق‌تر سنت واقعه‌نگاری درباری پرداخته شده است. در خلال این مباحث، ارتباط چاپ و تأثیر آن بر ظهور این پدیده و تحولات فکری و فرهنگی ناشی از آن هم مورد بحث قرار گرفته است. تحولاتی که مطبوعات و روزنامه‌نگاران طی دوره‌های مختلف پادشاهی قاجار پشت سر نهاده‌اند، پیداش ساختارها و نهادهای مربوط به مطبوعات در این دوره‌ها و نقش مطبوعات، به‌ویژه مطبوعات فارسی‌زبان خارج از کشور یا به تعبیر دیگر مطبوعات تبعیدی در تحولات کشور بررسی شده است.

در بخش چهارم این فصل با توجه به نقش نویسندگان، روشن‌اندیشان و منتقدان اجتماعی، و نگاهی به تأثیر آن بر جامعه، محور بحث است. در بخش بعد به دیدگاه‌های تجددطلبانه و نوگرایانه روشنفکران دوره قاجار پرداخته شده و کارکردهایی که برای مطبوعات در بیان و ترویج اندیشه‌های جدد متصور بوده‌اند، بررسی شده است.

در بخش ششم وضعیت اقتصادی، سیاسی، اجتماعی و فرهنگی ایران دوره قاجار مرور شده است. در در بخش بعدی نظریه‌های مرتبط با موضوع از رویکردهای مختلف اعم از رسانه‌ای، جامعه‌شناختی و انسان‌شناختی از منظر متفکران داخلی و خارجی و با نگاهی انتقادی طرح و بررسی شده و جمع‌بندی از آنها با هدف شناخت مضامین مورد استفاده در پیشبرد و تحلیل نتایج پژوهش صورت گرفته است. بخش آخر این فصل دربردارنده چارچوب مفهومی است که راهنمای خوانند در بازخوانی مطبوعات و تحلیل نتایج خواهد بود.

در فصل سوم، نمونه‌هایی از مطالب هر یک از نشریات مورد بررسی در جستجوی مؤلفه‌های تجدد و مدرنیته و نحوه پرداختن مطبوعات به هر یک از آنها ارائه شده است. تعداد نمونه‌های انتخابی از هر نشریه، از فرمول خاصی تبعیت نمی‌کند و نویسنده کوشیده تا نمونه‌های گویاتر و معروف‌تر را به مخاطب ارائه کند. فصل پایانی کتاب نیز اختصاص به نتیجه‌گیری از مباحث طرح‌شده در کتاب دارد.

کتاب «بازخوانی تجدد و مدرنیته در مطبوعات ایران دوره قاجار» نوشته مهدیه حمزه‌یی از سوی انتشارات نگاه معاصر در 355 صفحه، شمارگان 500 نسخه و 64 هزار تومان منتشر شد.