به گزارش خبرنگار خبرگزاری کتاب ایران (ایبنا) در فارس، در ادامه سلسله نشست‌های هفته کتاب در سازمان اسناد و کتابخانه ملی مرکز فارس، در ششمین شب حمیدرضا قلیچ‌خانی خوشنویس و پژوهشگر، به معرفی نسخه خطی منحصربه‌فرد کلیات سعدی شیرازی (989 هجری قمری) موجود در مخزن خطی کتابخانه ملی پرداخت.
قلیچ‌خانی در این برنامه که در مخزن کتابخانه ملی ایران ضبط شده بود، با نسخه خطی کلیات سعدی اشاره کرد و گفت: این کتاب نسخه شماره 38888 کتابخانه ملی است و در سال‌های اخیر خریداری شده است.
حمیدرضا قلیچ‌خانی با بیان اینکه این نسخه خطی کلیات سعدی، ویژگی‌هایی منحصربه‌فرد دارد، افزود: جلد نسخه از جنس چرم است و بر روی آن پوششی از طلا با تکنیک معرق به کار رفته است. این پژوهشگر با اشاره به برخوردار بودن نسخه خطی کلیات سعدی از زبانه جلد خاطرنشان کرد: دارابودن زبانه یکی از نشانه‌های ممتازبودن جلد کتاب است که برای محافظت بیشتر به نسخه‌ها خطی اضافه می‌شود.
عضو انجمن نسخه‌های خطّی اسلامی دانشگاه کمبریج در ادامه به تزئیات داخل جلد اشاره و بیان کرد: تزئینات داخل جلد با نقوش متفاوت ترنج، سرترنج و لچک انجام شده است. قلیچ‌خانی با بیان اینکه این نسخه کلیات سعدی، شامل تمام آثار سعدی است، یادآور شد: فهرست کتاب که در صفحه‌ای تذهیب‌کاری‌شده گنجانده شده، با سفیدآب نوشته و با قلم‌مو طراحی شده است.
حمیدرضا قلیچ‌خانی سپس به سرلوح مزین دو صفحه آغازین کتاب اشاره کرد و افزود: خلاقیتی که در این دو صفحه صورت گرفته آن است که مقدمه گلستان و بوستان را توأمان در این دو صفحه گنجانده‌اند؛ به این صورت که مقدمه گلستان را به صورت دفتری و افقی نوشته و مقدمه بوستان را به صورت مورب در حاشیه آن گنجانده‌اند.
مؤلف کتاب «فرهنگ واژگان و اصطلاحات خوشنویسی» در ادامه به صفحه‌آرایی‌های فوق‌العاده کتاب اشاره و عنوان کرد: در این صفحه‌آرایی‌ها از ترنج‌ها و لچک‌هایی استفاده شده و در برخی فضاهای صفحه‌ها نیز نگارگری‌ها اضافه شده است.
به گفته قلیچ‌خانی در این نسخه نفیس کلیات سعدی، حدود هفتاد مجلس نگارگری وجود دارد که اغلب مرتبط با متن همان صفحات هستند. این پژوهشگر معتقد است به خاطر فضای کوچک محدوده متن در صفحات کتاب، نگارگری‌ها به صورت فوق‌العاده ظریف انجام شده است.
حمیدرضا قلیچ‌خانی با بیان اینکه تمامی صفحات این نسخه نفیس کلیات سعدی، دارای طلاکاری، تذهیب و لچک‌هاست، خاطرنشان کرد: نسخه‌های خطی تا دوره قاجار شماره صفحه نداشتند و برای شماره‌گذاری اولین کلمه سمت چپ را به صورت ریز در پایین صفحه سمت راست می‌نوشتند؛ کاری که اصطلاحاً آن را «رکابه» نامگذاری کرده‌اند.
به گفته قلیچ‌خانی این نسخه کلیات سعدی نیز دارای رکابه است و از این منظر، می‌توان مطمئن بود که صفحات کتاب به هم پیوسته است و افتادگی ندارد. مؤلف کتاب «رسالاتی در خوشنویسی و هنرهای وابسته» با بیان اینکه خط این کتاب نفیس سعدی، به نستعلیق سده دهم هجری نوشته شده است، افزود: سرلوحه‌های صفحات نیز رنگه‌نویسی هستند و طرح‌گیری شده‌اند.
حمیدرضا قلیچ‌خانی با اشاره به حاشیه‌های زیاد صفحات عنوان کرد: وجود این حاشیه‌ها سبب شده که رطوبت و اشکالات مرمتی به متن نسخه آسیبی وارد نشود. این پژوهشگر در حین تورق نسخه خطی یادآور شد: یک‌دست بودن کتابت نستعلیق در این اثر بسیار قابل‌توجه است.
قلیچ‌خانی سپس افزود: در آغاز هرکدام از بخش‌های کلیات، مجدداً با صفحات مذهب و مرصع روبه‌رو هستیم. به باور این خوشنویس، در تمامی صفحات این اثر نفیس، گونه‌ای زیبایی هنری وجود دارد.
مصحح کتاب «مرآتالاصطلاح» سپس با اشاره به تغییراتی که در بخش رباعیات و دوبیتی در کتاب صورت گرفته، خاطرنشان کرد: در این دو بخش، هرکجا که امکان‌پذیر بوده، از طلا، لاجورد و سفیدآب استفاده شده تا بر نفیس‌بودن نسخه افزوده شود.
حمیدرضا قلیچ‌خانی با اشاره به واردشدن آسیب‌هایی جرئی به دو صفحه آغازین و پایانی کتاب‌های خطی و معمول‌بودن رخ‌دادن چنین اتفاقاتی افزود: در نسخه‌های خطی صفحه «انجامه» در حکم شناسه کتاب است و معمولاً نیز در صفحه آخر کتاب گنجانده می‌شده است.
مؤلف کتاب «درآمدی بر خوشنویسی ایرانی» در پایان با اشاره به بخش انجامه این نسخه نفیس کلیات سعدی گفت: بر اساس اطلاعات انجامه، کاتب این نسخه جمال‌الدین عبدالفتاح فتادی است که در سال 989 هجری قمری کتابت این نسخه نفیس را به پایان برده است.
قلیچ‌خانی در این برنامه که در مخزن کتابخانه ملی ایران ضبط شده بود، با نسخه خطی کلیات سعدی اشاره کرد و گفت: این کتاب نسخه شماره 38888 کتابخانه ملی است و در سال‌های اخیر خریداری شده است.
حمیدرضا قلیچ‌خانی با بیان اینکه این نسخه خطی کلیات سعدی، ویژگی‌هایی منحصربه‌فرد دارد، افزود: جلد نسخه از جنس چرم است و بر روی آن پوششی از طلا با تکنیک معرق به کار رفته است. این پژوهشگر با اشاره به برخوردار بودن نسخه خطی کلیات سعدی از زبانه جلد خاطرنشان کرد: دارابودن زبانه یکی از نشانه‌های ممتازبودن جلد کتاب است که برای محافظت بیشتر به نسخه‌ها خطی اضافه می‌شود.
عضو انجمن نسخه‌های خطّی اسلامی دانشگاه کمبریج در ادامه به تزئیات داخل جلد اشاره و بیان کرد: تزئینات داخل جلد با نقوش متفاوت ترنج، سرترنج و لچک انجام شده است. قلیچ‌خانی با بیان اینکه این نسخه کلیات سعدی، شامل تمام آثار سعدی است، یادآور شد: فهرست کتاب که در صفحه‌ای تذهیب‌کاری‌شده گنجانده شده، با سفیدآب نوشته و با قلم‌مو طراحی شده است.
حمیدرضا قلیچ‌خانی سپس به سرلوح مزین دو صفحه آغازین کتاب اشاره کرد و افزود: خلاقیتی که در این دو صفحه صورت گرفته آن است که مقدمه گلستان و بوستان را توأمان در این دو صفحه گنجانده‌اند؛ به این صورت که مقدمه گلستان را به صورت دفتری و افقی نوشته و مقدمه بوستان را به صورت مورب در حاشیه آن گنجانده‌اند.
مؤلف کتاب «فرهنگ واژگان و اصطلاحات خوشنویسی» در ادامه به صفحه‌آرایی‌های فوق‌العاده کتاب اشاره و عنوان کرد: در این صفحه‌آرایی‌ها از ترنج‌ها و لچک‌هایی استفاده شده و در برخی فضاهای صفحه‌ها نیز نگارگری‌ها اضافه شده است.
به گفته قلیچ‌خانی در این نسخه نفیس کلیات سعدی، حدود هفتاد مجلس نگارگری وجود دارد که اغلب مرتبط با متن همان صفحات هستند. این پژوهشگر معتقد است به خاطر فضای کوچک محدوده متن در صفحات کتاب، نگارگری‌ها به صورت فوق‌العاده ظریف انجام شده است.
حمیدرضا قلیچ‌خانی با بیان اینکه تمامی صفحات این نسخه نفیس کلیات سعدی، دارای طلاکاری، تذهیب و لچک‌هاست، خاطرنشان کرد: نسخه‌های خطی تا دوره قاجار شماره صفحه نداشتند و برای شماره‌گذاری اولین کلمه سمت چپ را به صورت ریز در پایین صفحه سمت راست می‌نوشتند؛ کاری که اصطلاحاً آن را «رکابه» نامگذاری کرده‌اند.
به گفته قلیچ‌خانی این نسخه کلیات سعدی نیز دارای رکابه است و از این منظر، می‌توان مطمئن بود که صفحات کتاب به هم پیوسته است و افتادگی ندارد. مؤلف کتاب «رسالاتی در خوشنویسی و هنرهای وابسته» با بیان اینکه خط این کتاب نفیس سعدی، به نستعلیق سده دهم هجری نوشته شده است، افزود: سرلوحه‌های صفحات نیز رنگه‌نویسی هستند و طرح‌گیری شده‌اند.
حمیدرضا قلیچ‌خانی با اشاره به حاشیه‌های زیاد صفحات عنوان کرد: وجود این حاشیه‌ها سبب شده که رطوبت و اشکالات مرمتی به متن نسخه آسیبی وارد نشود. این پژوهشگر در حین تورق نسخه خطی یادآور شد: یک‌دست بودن کتابت نستعلیق در این اثر بسیار قابل‌توجه است.
قلیچ‌خانی سپس افزود: در آغاز هرکدام از بخش‌های کلیات، مجدداً با صفحات مذهب و مرصع روبه‌رو هستیم. به باور این خوشنویس، در تمامی صفحات این اثر نفیس، گونه‌ای زیبایی هنری وجود دارد.
مصحح کتاب «مرآتالاصطلاح» سپس با اشاره به تغییراتی که در بخش رباعیات و دوبیتی در کتاب صورت گرفته، خاطرنشان کرد: در این دو بخش، هرکجا که امکان‌پذیر بوده، از طلا، لاجورد و سفیدآب استفاده شده تا بر نفیس‌بودن نسخه افزوده شود.
حمیدرضا قلیچ‌خانی با اشاره به واردشدن آسیب‌هایی جرئی به دو صفحه آغازین و پایانی کتاب‌های خطی و معمول‌بودن رخ‌دادن چنین اتفاقاتی افزود: در نسخه‌های خطی صفحه «انجامه» در حکم شناسه کتاب است و معمولاً نیز در صفحه آخر کتاب گنجانده می‌شده است.
مؤلف کتاب «درآمدی بر خوشنویسی ایرانی» در پایان با اشاره به بخش انجامه این نسخه نفیس کلیات سعدی گفت: بر اساس اطلاعات انجامه، کاتب این نسخه جمال‌الدین عبدالفتاح فتادی است که در سال 989 هجری قمری کتابت این نسخه نفیس را به پایان برده است.
نظر شما