خبرگزاری کتاب ایران(ایبنا)- قانون کشف حجاب در ۱۷ دی ۱۳۱۴ توسط رضا شاه به تصویب رسید که به موجب آن، زنان و دختران ایرانی از استفاده از چادر، روبنده و روسری منع شدند. رضاشاه ترجیح می‌داد که مردم لباس متحدالشکل بپوشند، مردان کلاه پهلوی به سر بگذارند و زنان بدون چادر، روبنده و روسری باشند و این موضوع چهره‌ای مستبد از او به جای گذاشت و با انتقادات جدی توده‌های مردم روبه‌رو شد. در این خصوص با دکتر جواد منصوری، محقق و پژوهشگر معاصر که علاوه بر سمت‌های دیگر در مرکز اسناد انقلاب اسلامی مشغول به کار است، به گفتوگو نشسته‌ایم.
لطفا درباره کشف حجاب در دوره رضاشاه و اینکه از چه زمانی ایده کشف حجاب مطرح شد؟
کودتای اسفند 1299 با هدف تغییر کلی وضعیت ایران و با هدایت دولت استعماری انگلیس صورت گرفت، به عبارت دیگر صرفا نفوذ سیاسی یا اقتصادی انگلیس در ایران مطرح نبود بلکه هویت ملی، دینی و استقلال سیاسی اقتصادی ایران را هدف قرار داده بود و به نوعی دولت رضاخان و سلطنت پهلوی تجربه مدل جدیدی از استعمار به نام استعمار نو را آغاز کرده بود، به این معنا که کل کشور توسط دولت انگلیس برنامه‌ریزی و هدایت می‌شد و ظاهرا در راس کشور یک ایرانی با نام و چهره ایرانی قرار داشت و این‌گونه در واقع از تبعات استعمار مستقیم هم کاسته می‌شد. در واقع بریتانیای کبیر برنامه‌های گسترده‌ای را تنظیم کرده بودند که ایران جزیی از بلوک غرب شود. دلیل آن هم این بود که در طول دوران تقریبا 80 سال قبل از این کودتا دولت انگلستان به این نتیجه رسید که فرهنگ شیعی و ایرانی که سرشار از مقاومت و فرهنگ نیرومند در مقابل سلطه هست قطعا مانع سلطه دایمی غرب بر این منطقه می‌شود، لذا تصمیم بر این گرفت که این فرهنگ باید استحاله بشود، باید تغییر بکند تا به راحتی بتوانند در این کشور اهداف خودشان را پیاده کنند و منافع حداکثری خودشان را به دست بیاورند و ایران در واقع سکویی بشود برای دسترسی به آسیا، آفریقا، حتی اروپا و اقیانوس هند. این موضوع بسیار بسیار مهمی است که بعضا هم اعتراف کردند که ایران از جهات متعددی برای استعمار غرب حائز اهمیت بوده، هست و خواهد بود.
در این مجموعه برنامه‌ها طبعا بخش تغییر شرایط فرهنگی جایگاه ویژه‌ای داشت، زیرا در تغییرات بلندمدت و همه جانبه تغییر شرایط فرهنگی از جایگاه ویژه‌ای برخوردار بود و این کار را شروع کردند. ابتدا با محدود کردن حوزه علمیه، مجالس دینی، مبارزه با لباس روحانیون و کلیه نهادهای مذهبی را یا به کلی تعطیل کردند یا محدود. در مرحله بعد وارد کارهایی شدند از جمله طرح باستان‌گرایی، ترویج و ترجیح ایرانیت بر اسلامیت. اینها برنامه‌هایی بود که در دهه دوم سلطنت پهلوی توسط عوامل انگلیس در ایران به اجرا درآمد. یکی از برنامه‌های آنها کشف حجاب بود، علت این بود با تجربه‌ای که در غرب داشتند، متوجه شدند که کشف حجاب می‌تواند مقدمه‌ای باشد برای لاابالی‌گری، ابتذال، نفی مذهب و سکولارشدن حکومت. این را کاملا در غرب تجربه کرده بودند و لذا به طور جدی به دنبال این بودند که این را در ایران پیاده کنند و مذهب در ایران نقش خودش را از دست بدهد. لذا در مدارس و دانشگاه‌ها و ادارات بحث کشف حجاب را مطرح کردند و با سرکوب شدید به اجرا درآوردند. البته نکته مهم این است که کشف حجاب را با یک پشتوانه نظری و تئوریک تقویت کردند، آزادی 50 درصد از جامعه یا آزادی زنان برای توسعه الزامی است. یا برای تعامل با دنیا حتما باید زنان بخشی از جامعه باشند و آزادی زمانی واقعیت دارد که زنان هم آزاد باشند. از این گونه عبارت‌ها استفاده زیادی کردند و خصوصا آنها را در مراکز آموزشی، رسانه‌ها، فیلم و سینما به کار گرفتند. متاسفانه تا حدود زیادی بخش بزرگی از جامعه ما متوجه نشد که مساله کشف حجاب بخشی از اهداف سلطه درازمدت و همیشگی غرب است و فقط به جنبه ظاهری توجه کرد. این توطئه حتی بعد از سقوط رضاخان هم به یک شکل آرامتر اما مستمر ادامه پیدا کرد.
چه منابع تاریخی به نظر شما به صورت مبسوط و کامل به مساله کشف حجاب پرداختند؟
در این زمینه چند کتاب نوشته شده است و همچنین از ارتباط فراماسون‌هایی که در دستگاه‌های حاکمه بودند، از پشتیبانی انگلستان از این جریان و همچنین تقویت رضاخان توسط دولت انگلیس نیز اسنادی وجود دارد. در خصوص موضوع کشف حجاب مرکز اسناد انقلاب اسلامی کتابی چاپ کرده است به نام «ماجرای مسجد گوهرشاد» که در این کتاب اسنادی هم در مورد کشف حجاب ارایه شده است. کتاب دیگری را موسسه مطالعات تاریخ معاصر چاپ کرده است که رابطه بین سلطنت پهلوی، مساله کشف حجاب و پیوند سلطنت پهلوی با دولت ترکیه را بررسی می‌کند. چون آتاتورک این برنامه را در ترکیه پیاده کرده بود و رضاخان هم در واقع به نوعی با الهام گرفتن از آتاتورک همان روش‌ها را در ایران پیاده کرد اما نکته حائز اهمیت این است که چون در ایران علمای شیعی و مردم تا حدودی در مقابل خواسته‌های رژیم پهلوی ایستادگی کردند، نتوانستند قضیه کشف حجاب را به صددرصد برسانند اما تا حدود زیادی متاسفانه موفق بودند و بعد از پیروزی انقلاب اسلامی هم جریان غرب‌گرایی با شعار آزادی مذهب، آزادی عقیده، آزادی سیاسی و اینکه نباید به مردم تحمیل کرد و بگذاریم مردم خودشان تصمیم بگیرند، مساله حجاب را تبدیل به یک مساله سیاسی و جنایی کردند و اجازه ندادند که ابعاد فرهنگی و استعماری حجاب در جامعه ما شناخته شود.
شما نحوه بیان کدام منبع را کاملتر می‌دانید و چرا؟
البته در این زمینه کتاب‌های دیگری هم هست که احتمالا من ندیده‌ام اما در کتاب‌های موجودی که من دیدم، کتابی که مرکز اسناد انقلاب اسلامی چاپ کرده است، کاملتر به نظر می‌رسد. چون ضمن اینکه به ابعاد مختلف موضوع پرداخته، اسنادی را که گویای یک توطئه و یک خیانت بزرگ بخشی از دستگاه دولتی ایران و همکاری با استعمار انگلیس هست را ارایه کرده است.
لطفا درباره پژوهش‌های خودتان در این زمینه توضیح بفرمایید.
در کتاب «آشنایی با انقلاب اسلامی» و همچنین «سیر تکوینی انقلاب اسلامی» که من نوشتم، به این موضوع اشاره کرده‌ام. چون کتاب به تمامی مسایل این دوره می‌پرداخت، مساله حجاب را نیز جزیی از جریان سلطه سیاسی غرب بر ایران دیدم و تحلیل کردم و به نظر من همچنان این نظر وجود دارد و بسیاری از مسوولین ما یا نخواستند به خطرات کشف حجاب ورود کنند و یا نفهمیدند.
با توجه به اینکه بیان کردید؛ ممکن است منابعی موجود باشد که شما ندیده باشید، آیا پژوهش‌های انجام گرفته در زمینه کشف حجاب به نظر شما گویا بوده یا جای کار بیشتری دارد؟
قطعا هر موضوعی برای همیشه می‌تواند مورد پژوهش قرار بگیرد، حتی اگر قبلا آثاری در این زمینه منتشر شده باشد. ما امروز هم می‌توانیم مساله پدیده کشف حجاب را با ابعاد و عمق آن مورد بررسی قرار دهیم، به عبارت دیگر آنچه که در دوره رضاخان اتفاق افتاد آغاز یک جریان بود که هنوز هم ادامه دارد. امروز هم صریحا و عملا دارند روی این مساله کار می‌کنند. هنوز هم کسانی هستند که دارند حقوق می‌گیرند که در این زمینه داخل ایران کار بکنند.
وظیفه پژوهشگران را در زمینه کشف حجاب چگونه تبیین می‌کنید؟
پژوهشگران می‌توانند با ارایه تحلیل و اسنادی خیانت و در واقع طرح‌های خائنانه نظام سلطه غرب را افشا کنند اما این مسوولین دستگاه‌های فرهنگی، اجتماعی و امنیتی ما هستند که باید با استفاده از شیوه‌های علمی با این جریان خطرناک مقابله کنند. مثلا به عنوان نمونه نظام بانکداری ما با نظام اسلامی فاصله دارد. خوب پژوهشی انجام می‌گیرد و با دلایل مختلف ثابت می‌شود که نظام بانکداری در شرایط فعلی اسلامی نیست. دیگر وظیفه مسوولین است که اجرا کنند. وظیفه پژوهشگر فقط تبیین است، ثابت کردن اینکه این طرح خائنانه است، این طرح زمینه‌ساز سلطه خارجی است و این مسوولین هستند که باید جلوی طرح را بگیرند. چند سال پیش شورای عالی انقلاب فرهنگی یک طرح جامع را به عنوان طرح حجاب و عفاف تبیین کرد و به هر دستگاهی گفتند که برای اجرای طرح چه کاری باید انجام بدهند اما هیچ دستگاهی به وظیفه‌اش عمل نکرد. طرح هست اما اجرایی نشده است. به نظر می‌رسد طرح مساله حجاب را باید به طور مرتب و به اشکال مختلف در محافل آموزشی، رسانه‌ای و اداری پیگیری کنیم، وگرنه در بلندمدت قطعا به نقطه غیرقابل بازگشت می‌رسیم که قطعا برای کشور و نظام ما و موجودیت ما یک تهدید جدی است و قضیه را نباید فقط به کشف حجاب در دوره رضاخان محدود و تمام کرد.
لطفا درباره کشف حجاب در دوره رضاشاه و اینکه از چه زمانی ایده کشف حجاب مطرح شد؟
کودتای اسفند 1299 با هدف تغییر کلی وضعیت ایران و با هدایت دولت استعماری انگلیس صورت گرفت، به عبارت دیگر صرفا نفوذ سیاسی یا اقتصادی انگلیس در ایران مطرح نبود بلکه هویت ملی، دینی و استقلال سیاسی اقتصادی ایران را هدف قرار داده بود و به نوعی دولت رضاخان و سلطنت پهلوی تجربه مدل جدیدی از استعمار به نام استعمار نو را آغاز کرده بود، به این معنا که کل کشور توسط دولت انگلیس برنامه‌ریزی و هدایت می‌شد و ظاهرا در راس کشور یک ایرانی با نام و چهره ایرانی قرار داشت و این‌گونه در واقع از تبعات استعمار مستقیم هم کاسته می‌شد. در واقع بریتانیای کبیر برنامه‌های گسترده‌ای را تنظیم کرده بودند که ایران جزیی از بلوک غرب شود. دلیل آن هم این بود که در طول دوران تقریبا 80 سال قبل از این کودتا دولت انگلستان به این نتیجه رسید که فرهنگ شیعی و ایرانی که سرشار از مقاومت و فرهنگ نیرومند در مقابل سلطه هست قطعا مانع سلطه دایمی غرب بر این منطقه می‌شود، لذا تصمیم بر این گرفت که این فرهنگ باید استحاله بشود، باید تغییر بکند تا به راحتی بتوانند در این کشور اهداف خودشان را پیاده کنند و منافع حداکثری خودشان را به دست بیاورند و ایران در واقع سکویی بشود برای دسترسی به آسیا، آفریقا، حتی اروپا و اقیانوس هند. این موضوع بسیار بسیار مهمی است که بعضا هم اعتراف کردند که ایران از جهات متعددی برای استعمار غرب حائز اهمیت بوده، هست و خواهد بود.
در این مجموعه برنامه‌ها طبعا بخش تغییر شرایط فرهنگی جایگاه ویژه‌ای داشت، زیرا در تغییرات بلندمدت و همه جانبه تغییر شرایط فرهنگی از جایگاه ویژه‌ای برخوردار بود و این کار را شروع کردند. ابتدا با محدود کردن حوزه علمیه، مجالس دینی، مبارزه با لباس روحانیون و کلیه نهادهای مذهبی را یا به کلی تعطیل کردند یا محدود. در مرحله بعد وارد کارهایی شدند از جمله طرح باستان‌گرایی، ترویج و ترجیح ایرانیت بر اسلامیت. اینها برنامه‌هایی بود که در دهه دوم سلطنت پهلوی توسط عوامل انگلیس در ایران به اجرا درآمد. یکی از برنامه‌های آنها کشف حجاب بود، علت این بود با تجربه‌ای که در غرب داشتند، متوجه شدند که کشف حجاب می‌تواند مقدمه‌ای باشد برای لاابالی‌گری، ابتذال، نفی مذهب و سکولارشدن حکومت. این را کاملا در غرب تجربه کرده بودند و لذا به طور جدی به دنبال این بودند که این را در ایران پیاده کنند و مذهب در ایران نقش خودش را از دست بدهد. لذا در مدارس و دانشگاه‌ها و ادارات بحث کشف حجاب را مطرح کردند و با سرکوب شدید به اجرا درآوردند. البته نکته مهم این است که کشف حجاب را با یک پشتوانه نظری و تئوریک تقویت کردند، آزادی 50 درصد از جامعه یا آزادی زنان برای توسعه الزامی است. یا برای تعامل با دنیا حتما باید زنان بخشی از جامعه باشند و آزادی زمانی واقعیت دارد که زنان هم آزاد باشند. از این گونه عبارت‌ها استفاده زیادی کردند و خصوصا آنها را در مراکز آموزشی، رسانه‌ها، فیلم و سینما به کار گرفتند. متاسفانه تا حدود زیادی بخش بزرگی از جامعه ما متوجه نشد که مساله کشف حجاب بخشی از اهداف سلطه درازمدت و همیشگی غرب است و فقط به جنبه ظاهری توجه کرد. این توطئه حتی بعد از سقوط رضاخان هم به یک شکل آرامتر اما مستمر ادامه پیدا کرد.
چه منابع تاریخی به نظر شما به صورت مبسوط و کامل به مساله کشف حجاب پرداختند؟
در این زمینه چند کتاب نوشته شده است و همچنین از ارتباط فراماسون‌هایی که در دستگاه‌های حاکمه بودند، از پشتیبانی انگلستان از این جریان و همچنین تقویت رضاخان توسط دولت انگلیس نیز اسنادی وجود دارد. در خصوص موضوع کشف حجاب مرکز اسناد انقلاب اسلامی کتابی چاپ کرده است به نام «ماجرای مسجد گوهرشاد» که در این کتاب اسنادی هم در مورد کشف حجاب ارایه شده است. کتاب دیگری را موسسه مطالعات تاریخ معاصر چاپ کرده است که رابطه بین سلطنت پهلوی، مساله کشف حجاب و پیوند سلطنت پهلوی با دولت ترکیه را بررسی می‌کند. چون آتاتورک این برنامه را در ترکیه پیاده کرده بود و رضاخان هم در واقع به نوعی با الهام گرفتن از آتاتورک همان روش‌ها را در ایران پیاده کرد اما نکته حائز اهمیت این است که چون در ایران علمای شیعی و مردم تا حدودی در مقابل خواسته‌های رژیم پهلوی ایستادگی کردند، نتوانستند قضیه کشف حجاب را به صددرصد برسانند اما تا حدود زیادی متاسفانه موفق بودند و بعد از پیروزی انقلاب اسلامی هم جریان غرب‌گرایی با شعار آزادی مذهب، آزادی عقیده، آزادی سیاسی و اینکه نباید به مردم تحمیل کرد و بگذاریم مردم خودشان تصمیم بگیرند، مساله حجاب را تبدیل به یک مساله سیاسی و جنایی کردند و اجازه ندادند که ابعاد فرهنگی و استعماری حجاب در جامعه ما شناخته شود.
شما نحوه بیان کدام منبع را کاملتر می‌دانید و چرا؟
البته در این زمینه کتاب‌های دیگری هم هست که احتمالا من ندیده‌ام اما در کتاب‌های موجودی که من دیدم، کتابی که مرکز اسناد انقلاب اسلامی چاپ کرده است، کاملتر به نظر می‌رسد. چون ضمن اینکه به ابعاد مختلف موضوع پرداخته، اسنادی را که گویای یک توطئه و یک خیانت بزرگ بخشی از دستگاه دولتی ایران و همکاری با استعمار انگلیس هست را ارایه کرده است.
لطفا درباره پژوهش‌های خودتان در این زمینه توضیح بفرمایید.
در کتاب «آشنایی با انقلاب اسلامی» و همچنین «سیر تکوینی انقلاب اسلامی» که من نوشتم، به این موضوع اشاره کرده‌ام. چون کتاب به تمامی مسایل این دوره می‌پرداخت، مساله حجاب را نیز جزیی از جریان سلطه سیاسی غرب بر ایران دیدم و تحلیل کردم و به نظر من همچنان این نظر وجود دارد و بسیاری از مسوولین ما یا نخواستند به خطرات کشف حجاب ورود کنند و یا نفهمیدند.
با توجه به اینکه بیان کردید؛ ممکن است منابعی موجود باشد که شما ندیده باشید، آیا پژوهش‌های انجام گرفته در زمینه کشف حجاب به نظر شما گویا بوده یا جای کار بیشتری دارد؟
قطعا هر موضوعی برای همیشه می‌تواند مورد پژوهش قرار بگیرد، حتی اگر قبلا آثاری در این زمینه منتشر شده باشد. ما امروز هم می‌توانیم مساله پدیده کشف حجاب را با ابعاد و عمق آن مورد بررسی قرار دهیم، به عبارت دیگر آنچه که در دوره رضاخان اتفاق افتاد آغاز یک جریان بود که هنوز هم ادامه دارد. امروز هم صریحا و عملا دارند روی این مساله کار می‌کنند. هنوز هم کسانی هستند که دارند حقوق می‌گیرند که در این زمینه داخل ایران کار بکنند.
وظیفه پژوهشگران را در زمینه کشف حجاب چگونه تبیین می‌کنید؟
پژوهشگران می‌توانند با ارایه تحلیل و اسنادی خیانت و در واقع طرح‌های خائنانه نظام سلطه غرب را افشا کنند اما این مسوولین دستگاه‌های فرهنگی، اجتماعی و امنیتی ما هستند که باید با استفاده از شیوه‌های علمی با این جریان خطرناک مقابله کنند. مثلا به عنوان نمونه نظام بانکداری ما با نظام اسلامی فاصله دارد. خوب پژوهشی انجام می‌گیرد و با دلایل مختلف ثابت می‌شود که نظام بانکداری در شرایط فعلی اسلامی نیست. دیگر وظیفه مسوولین است که اجرا کنند. وظیفه پژوهشگر فقط تبیین است، ثابت کردن اینکه این طرح خائنانه است، این طرح زمینه‌ساز سلطه خارجی است و این مسوولین هستند که باید جلوی طرح را بگیرند. چند سال پیش شورای عالی انقلاب فرهنگی یک طرح جامع را به عنوان طرح حجاب و عفاف تبیین کرد و به هر دستگاهی گفتند که برای اجرای طرح چه کاری باید انجام بدهند اما هیچ دستگاهی به وظیفه‌اش عمل نکرد. طرح هست اما اجرایی نشده است. به نظر می‌رسد طرح مساله حجاب را باید به طور مرتب و به اشکال مختلف در محافل آموزشی، رسانه‌ای و اداری پیگیری کنیم، وگرنه در بلندمدت قطعا به نقطه غیرقابل بازگشت می‌رسیم که قطعا برای کشور و نظام ما و موجودیت ما یک تهدید جدی است و قضیه را نباید فقط به کشف حجاب در دوره رضاخان محدود و تمام کرد.
نظر شما