به گزارش خبرگزاري كتاب ايران(ايبنا)، محسن رشيد متولد سال 1330 از تهران و داراي مدرك كارداني الكترونيك از موسسه عالي ارتباطات(دانشگاه خواجه‌نصير فعلي) است.

وي در اسفند سال 1357 وارد سپاه پاسداران شد و تا آذر ماه 1358، به عنوان محافظ در ساختمان نخست‌وزيري فعال بود. سپس‌ همراه با شهيد چمران، براي مبارزه با ضد انقلاب، راهي كردستان شد و با آغاز جنگ تحميلي، مسووليت پشتيباني دفتر سياسي سپاه را بر عهده گرفت.

محسن رشيد از سال 1370 به مدت 10 سال، مديريت مركز اسناد دفاع‌مقدس (مركز مطالعات و تحقيقات جنگ) را بر عهده داشت و در اين مدت آثار متعددي مانند؛ "آشنايي با جنگ"، "دشت آزادگان در جنگ"، " تکاپوی جهانی برای توقف جنگ (28 آبان تا 24 دی 1366)"، "كرمانشاه در جنگ"، "كارنامه نبردهاي زميني" و "خوزستان در جنگ" را به رشته تحرير درآورد.

وي در حال حاضر، مسوول گروه تاريخ پژوهشگاه علوم و معارف دفاع‌مقدس بنياد حفظ آثار است.

سردار محسن رشيد، يكي از پاسداران بنيان‌گذار فعاليت راويان جنگ در دوران دفاع‌مقدس است. به اين بهانه، با وي به گفت‌وگو نشستيم: 

* يكي از اقدامات مهم سپاه پاسداران در جنگ تحميلي، ثبت و ضبط اسناد دفاع‌مقدس توسط روايان است. اين گروه در چه سالي و به همت چه كساني ساماندهي شدند؟
مركز اسناد دفاع‌مقدس(مركز مطالعات و تحقيقات جنگ سابق)، باني اصلي فعال‌سازي راويان، تا سال 1363 زير مجموعه دفتر سياسي سپاه پاسداران بود.

ابراهيم حاجي ‌محمدزاده كه مسووليت اين دفتر را در دوران جنگ بر عهده داشت، ايده اوليه گردآوري راويان را مطرح كرد و محمد دروديان، جواد زمانزاده، محمد الله‌ياري و چند تن از پاسداران ديگر،‌ هدايت راويان را بر عهده گرفتند. من نيز به عنوان مسوول امور پشتيباني دفتر سياسي سپاه، از آن‌ها حمايت مي‌كردم. در واقع، شكل‌گيري راويان دفاع‌مقدس، ابتكار عمل نيروهاي انقلابي بود.

*قبل از راه‌اندازي گروه راويان، دوره‌هاي آموزشي خاصي براي آن‌ها برگزار كرديد؟
راويان در مراحل اوليه، آموزش علمي نديدند. اما ظرفيت جنگ تحميلي، باعث گسترش ابتكار عمل فردي و كسب تخصص لازم در حين فعاليت آن‌ها شد. البته قبل از انجام هر ماموريت، جلسه توجيهي روايان با هدف آماده‌سازي ذهني در مقابل پديده‌هاي نبرد، تشكيل و پس از انجام عمليات نيز نشستي براي بررسي فرازهاي مهم عمليات و ريشه‌يابي چگونگي وقوع آن‌ها برقرار مي‌شد.

*راويان بر چه اساسي براي كسب اطلاعات به جبهه فرستاده مي‌شدند؟
تعداد راويان اعزام شده به هر عمليات،‌ به وضعيت جنگ و موقعيت عمليات‌ها بستگي داشت. راويان در همه عمليات‌هاي مستقل سپاه و مشترك سپاه و ارتش حضور داشتند. البته به دليل عدم فعاليت راويان در عمليات‌هاي ايذايي و غير قابل پيش‌بيني و درگيري‌هاي دوران رياست جمهوري بني‌صدر، از اين مقاطع جنگ، اسناد قابل توجهي در دست نيست.

*يعني راويان در همه نبردهاي 8 ساله عراق با ايران حضور مستمر داشتند؟
بله. البته نوع حضور آنان در مقاطع مختلف جنگ تفاوت داشت. از آغاز تجاوز عراق به ايران تا عمليات طريق‌القدس در آذر 1360(13 ماه اول جنگ)، ابتكار عمل در دست نيروهاي دشمن بود. بنابراين، راويان بر اساس منطقه تهاجمي دشمن و جغرافيا محور در جبهه حضور پيدا مي‌كردند. به همين دليل، پس از وقوع حمله دشمن در موقعيت مورد نظر حضور پيدا مي‌كردند و به جمع‌آوري اطلاعات مي‌پرداختند.

بر اين اساس، هر يك از دو منطقه اصلي غرب و جنوب را به سه قسمت تقسيم كرده بوديم. منطقه غرب(ايلام و كرمانشاه) شامل؛ "پاوه"، "سرپل ذهاب"،"گيلانغرب" و "مهران" و منطقه جنوب(خوزستان) دربرگيرنده "شوش"، "دزفول"، "سوسنگرد"، "اهواز" و "خرمشهر" و "آبادان" بود.

پس از پشت سر گذاشتن دوران فترت(ركود جنگ)، نيروهاي ايراني بر جنگ مسلط شدند و فعاليت جدي راويان به صورت عمليات محور آغاز شد. آنان به صورت زنده در عمليات‌هاي مهم با فرماندهان همراه مي‌شدند و اطلاعات و وقايع نبرد را ثبت و ضبط مي‌كردند. به عبارت ديگر، رويكرد راويان تغيير كرد و آنان با توجه به آغاز يك عمليات توسط نيروهاي ايراني وارد ميدان نبرد مي‌شدند.

* با گسترش فعاليت راويان در مناطق جنگي، لزوم ثبت تجربيات آن‌ها از صحنه نبرد احساس نمي‌شد؟ 
بعد از عمليات والفجر مقدماتي، نخستين جزوه آموزشي توسط شهيد تقي رضواني، راوي همراه شهيد حسن باقري با موضوع "راهنماي راوي در چگونگي جمع‌آوري اطلاعات" نوشته شد. دومين و آخرين جزوه نيز بعد از عمليات والفجر 4 به همت هادي نخعي (نويسنده كتاب "خرمشهر در جنگ طولاني") با محوريت توجيه راويان در زمان فعاليت تدوين شد و در اختيار راويان قرار گرفت. متاسفانه اين جزوه‌ها در دسترس نيستند. 

اسناد و اطلاعات گردآوري شده توسط راويان در طول جنگ تحميلي نيز توسط افراد متخصص در حوزه كتابداري و نگهداري اسناد، در آرشيو مركز اسناد دفاع‌مقدس ذخيره و نگهداري شده و در حال حاضر، قابل دسترسي‌اند. اما متاسفانه، هنوز نحوه دستيابي به اين اطلاعات، با تكنولوژي روز هماهنگ نشده است. 

* چند راوي در دوران دفاع‌مقدس فعال بودند و چند تن از آن‌ها به شهادت رسيدند؟
حدود 200 راوي در طول جنگ تحميلي در جبهه‌ها حضور داشتند كه 16 نفراز آن‌ها در حين انجام وظيفه به شهادت رسيدند. به گفته سردار رحيم صفوي، راويان در كربلاي 5، بيشترين شهيد را داشته‌اند.

*با توجه به دسترسي سپاه پاسداران به آرشيو مركز اسناد دفاع‌مقدس، چرا تاكنون تاريخ شفاهي جنگ و سپاه پاسداران توسط اين مركز تدوين نشده است؟
پس از اتمام جنگ، نقد مديريت و گويا كردن منابع و اسناد، جزء اولويت‌هاي مركز اسناد دفاع‌مقدس قرار گرفت. چون بسياري از راويان از صحنه پژوهش دفاع‌مقدس خارج شده بودند و عدم دسترسي مجدد به آن‌ها، قدرت پژوهشي مركز را كاهش مي‌داد.

مركز اسناد دفاع‌مقدس، ظرفيت حمايت از نگارش تاريخ شفاهي را دارد، اما در حال حاضر، اهداف پژوهشي مركز در اولويت قرار دارند. چون متاسفانه، هنوز ابعاد بنيادي جنگ، حتي از نظر كمي هم مورد بررسي قرار نگرفته‌اند و مطرح نشده‌اند. اين فعاليت‌ها، ذهن نسل‌هاي پس از جنگ را هوشيار و پايه‌ برداشتن گام‌هاي بعدي را استوارتر مي‌كند.

*كتاب جديدي در زمينه دفاع‌مقدس، تدوين كرده‌ايد؟
كتابي با عنوان "اطلس بزرگ فتح خرمشهر" را به سفارش مركز اسناد دفاع‌مقدس در دست نگارش داشتم كه مراحل تحقيقي آن به دلايلي متوقف شده است. اميدوارم شرايط لازم براي تكميل اين اثر فراهم شود.