سرویس کودک و نوجوان خبرگزاری کتاب ایران (ایبنا) - فاطمه خداوردی: سمیه صالح‌شوشتری، یکی از تصویرگران پرکار کتاب کودک است که طی سال‌ها فعالیت در حوزه تصویرگری کتاب کودک و نوجوان، جوایز بسیاری همچون اثر برگزیده جشنواره تصویرگری بلگراد ۲۰۰۷ و ۲۰۰۹، اثر برگزیده جشنواره تصویرگری شارجه ۲۰۱۴ و … را در کارنامه هنری خود دارد.
در این شماره از پرونده «گفت‌وگو با تصویرگران ایرانی کتاب کودک» با صالح‌شوشتری درباره ورودش به دنیای نقاشی و تصویرسازی کتاب‌ها صحبت کرده و نظر او را درباره سبک تصویرسازی‌اش و رویای او در دنیای تصویرسازی کتاب کودک پرسیده‌ایم که در ادامه این گفت‌وگو را می‌خوانید:
- فعالیت تصویرسازی شما از چه زمانی و چطور شروع شد؟
از دوران کودکی و از زمانی‌که به خاطر می‌آورم همیشه به نقاشی علاقه‌مند بودم و تصاویر کتاب‌ها برایم جذابیت داشت. تمام نقاشی‌های کودکی‌ام را بر اساس یک قصه ذهنی کار می‌کردم و این قصه‌ها را برای اعضای خانواده، دوستان و کسانی که مشوقم بودند تعریف می‌کردم. در دوران تحصیلم در رشته نقاشی، در مقطع کارشناسی حدود سال ۱۳۸۰، دو کتاب داستانی و شعر را تصویرسازی کردم و بعد از تحصیلات در مقطع کارشناسی ارشد رشته نقاشی در سال ۱۳۸۵، کتابی با عنوان «بهار در بادیه» سروده سیدسعید هاشمی را به سفارش کانون پرورش فکری کودکان و نوجوانان تصویرسازی کردم؛ این درواقع آغاز تصویرسازیِ من به‌صورت حرفه‌ای‌تر و جدی‌تر بود.
- در حال حاضر اثری در دست بررسی یا چاپ دارید؟
در حال حاضر دو کتاب «مشورت با حیوانات» نوشته سیدمهدی شجاعی و کتاب «از کلاغ تا انار» سروده اکرم‌السادات هاشمی‌پور در مرحله آماده‌سازی برای چاپ است.
- معمولاً برای تصویرسازی کتاب، از چه تکنیک‌هایی استفاده می‌کنید؟
با توجه به موضوع و محتوای کتاب‌ها فضای آثارم متفاوت است و شیوه اجرای تصویرسازی‌هایم قدری باهم تفاوت دارد؛ ولی به طور کلی از تکنیک آبرنگ و تکنیک‌های متفاوت نقاشی و تصویرسازی دیجیتال استفاده می‌کنم.
- آثار را چطور برای تصویرگری انتخاب می‌کنید؟ متن داستان چه اندازه در انتخاب شما نقش دارد؟ تصویرگری کتاب‌های شعر و کتاب‌های متنی تا چه اندازه باهم متفاوت هستند؟
معمولاً انتخاب من متن‌هایی بوده که به لحاظ ادبی و محتوایی و فضای تصویری غنی‌تر باشند. تاکنون انتخاب‌هایی که داشته‌ام از نظر موضوعی بسیار متنوع بوده است. برای آغاز تصویرسازی هر کتاب، عوامل متعددی مؤثرند در انتخاب سبک تصویرسازی‌ها و اینکه تصاویر چطور باید باشد تا هر چه بهتر بتواند محتوای کتاب را به مخاطب منتقل کند؛ اینکه کتاب شعر باشد یا نثر و موضوع و فضای داستان، هرکدام احساس متفاوتی را در تصویرسازی ایجاد می‌کند و شیوه کار مسلماً متفاوت خواهد شد.
- به نظر شما یک تصویرگر چطور باید تعادل بین تخیل و واقعیت را در تصاویر خود حفظ کند تا به کودکان کمک کند علاوه بر اینکه دنیای داستان را درک می‌کنند، در عین حال به آسانی به خیال‌پردازی نیز دسترسی داشته باشند؟
مرتبط به این سوال شما، باید ابتدا درباره متن و محتوای کتاب یک نکته را حتماً عرض کنم و آن این است که یک اثر خوب محتوایی چه شعر باشد و چه نثر، مانند یک اثر خوب هنری، صرف‌نظر از اینکه پیچیده و چندلایه باشد یا بسیار ساده و روان، وقتی به‌عنوان یک تصویرگر چنین متنی را بخوانم مسلماً جهان ذهنی من تصاویر خلاقانه‌تری برای به تصویر کشیدن محتوا در اختیارم قرار خواهد داد و اگر بخواهم یک تصویرسازی خلاقانه کار کنم، مسلماً اگر محتوای کتاب فضای خشک واقع‌گرایانه داشته باشد، متن کتاب این نیاز را ندارد و این اجازه را به منِ تصویرگر نمی‌دهد یا کمتر ایجاب می‌کند که وارد تخیلات ذهنی‌ام شوم و از تصاویر خیالی استفاده کنم. گاهی هم مشکلات و محدودیت‌هایی که از سوی سفارش‌دهنده کتاب برای تصویرگر ایجاد می‌شود، سبب می‌شود تصویرگر نتواند تصاویر خلاقانه‌تری ارائه دهد؛ از جمله این محدودیت‌ها تأثیر نظرات غیرکارشناسانه و غیراصولی و سلیقه‌ای از سوی افراد کم‌تجربه یا کسانی است که هیچ تخصصی در زمینه هنر تصویرسازی ندارند.
اما صرف‌نظر از سد مشکلات در سر راه منِ تصویرگر، برای تولید تصاویر خوب کتاب کودک که از همه‌نظر باعث ارتقا و رشد فکری و بالابردن دانش بصری کودک شود و چگونگی ایجاد تعادل بین تخیل و واقعیت در تصاویر، به نظر من، مخاطب کودک به دلیل اینکه هنوز دنیای واقعی را به‌طور کامل نشناخته و دنیای تخیل و ذهنی او پذیرای و پرورش‌دهنده تصاویر خلاقانه بسیار زیادی است، نیاز نیست تصویرگر در خلق تصاویر کتاب کودک خیلی مقید به روابط منطقی و واقعیت‌های بیرونی باشد؛ اما اینکه تصاویر به‌طور کلی گویا باشند و داستان را به‌خوبی روایت کنند چیزی است که من در کتاب‌هایم همیشه آن را در نظر داشته‌ام و بسته به اینکه محتوای داستان کتاب چقدر تخیلی و چه اندازه واقع‌گرایانه بوده، تصویرسازی کتاب‌هایم را با خلوص و بدون ایجاد پیچیدگی‌های تصویری غیرضروری کار کرده‌ام.
- شما برای کتاب‌های کودک مذهبی نیز تصویرگری کرده‌اید. آیا تا به حال در تصویرگری این نوع از کتاب‌ها با چالشی مواجه شده‌اید؟
علاوه بر محدودیت‌ها و حد و ومرزهایی که برای تصویرسازی این‌گونه محتواها همیشه وجود دارد، برای تصویرسازی کتاب‌های مذهبی، مانند هر کتاب و هر محتوای دیگری، یک‌سری نکات را همیشه در نظر می‌گیرم که لازمه این‌گونه محتواهاست. به‌طور مثال به اعتقاد من تصاویر جلد کتاب‌های مذهبی مانند هر کتاب دیگری، باید بتواند به زیباترین شکل، محتوای کلی کتاب را منتقل کند؛ اما متأسفانه گاهی از سوی سفارش‌دهنده و گاهی از سوی نویسنده این‌گونه محتواها، اصرار می‌شود که نام کتاب و حتی تصویرسازی‌های جلد این‌گونه کتاب‌ها به گونه‌ای باشد که خیلی موضوع کتاب را فاش نکند و در توجیه این مطلب، استقبال بیشتر مخاطب عنوان می‌شود. من از این طرز تفکر، واقعاً متأثر می‌شوم و تاکنون به این خواسته عمل نکرده‌ام؛ چون به اعتقاد من از هر نظر این روش آسیب و خدشه به اهداف سازنده این کتاب‌ها وارد خواهد کرد و خواسته یا ناخواسته به نوعی بی‌احترامی به جهان بسیار زیبای محتواهای مذهبی است. از جمله مسائل دیگر، ایجاد چارچوب‌های غیرضروری و وسواس‌گونه از سوی سفارش‌دهنده برای محتواهای مذهبی است که سبب می‌شود نتیجه نهایی تصاویر هم از نظر زیبایی‌شناسی و هم از نظر ارزش و اهمیت و لزوم کیفیت خوب و عالی برای این‌گونه محتواها، دچار آسیب شود.
- آیا تجربه خاصی از بازخورد کودکان یا والدین درباره تصاویر خود دارید که برایتان جالب بوده باشد؟
به‌طور مشخص اشاره نمی‌کنم؛ چون همیشه بازخورد همه مخاطبان عزیزی که کتاب‌هایم را دیده و بسیار لطف و توجه داشته‌اند، برایم ارزشمند و مایه افتخار و شادمانی است.
- در شماره پنجم از پرونده «گفت‌وگو با تصویرگران ایرانی کتاب کودک»، خواهران شجاعی به موضوع تفاوت سلیقه میان داوران مسابقات بین‌المللی تصویرگری و مخاطب کودک و نوجوان کتاب‌ها اشاره کردند. نظر شما در این‌باره چیست؟
اجازه بدهید که نظر آنها را نقد نکنم؛ اما به‌طور کلی عرض می‌کنم که هر اثر تصویرسازی مانند آثار هنری دیگر، مخاطب خاص خود را دارد و آثار تصویرسازی برگزیده‌شده در جشنواره‌ها (صرف‌نظر از سلیقه‌های متفاوت داوران جشنواره‌ها در انتخاب آثار به جز تصاویری که با مضامین و محتواهای نامناسب برای کودک و حتی نوجوان کار شده است) بیشتر این آثار از نظر هنری آثار ارزشمندی هستند که اگر در قالب کتاب چاپ‌شده ارائه شوند، مسلماً در میان کودکان مانند هر کتاب دیگر، مخاطبان و علاقه‌مندان خاص خود را خواهند داشت. تلاش منِ تصویرگر علی‌رغم تمام مشکلات و مسائل موجود، باید در جهت ارتقای سلیقه تصویری و هنری مخاطب کتاب کودک باشد تا گرایش آنها به کتاب‌ها و تصویرسازی‌هایی که ارزش هنری پایین‌تری دارد یا فاقد ارزش هنری است، کم‌رنگ‌تر شود.
- چه نکات و توصیه‌هایی برای کودکان و نوجوانانی دارید که علاقه‌مند به شروع حرفه تصویرسازی و تصویرگری هستند؟
قبل از هر چیز توصیه من به عزیزان علاقه‌مند به هنر تصویرسازی کتاب، تمرین و تلاش است و انجام طراحی و نقاشی با موضوعات مختلف یا موضوعاتی که به آن علاقه‌مند هستند و همچنین، تمرین تکنیک مختلف خلق تصویر و همچنین شروع کار تصویرسازی با قصه‌های کوچک و کوتاه. در مراحل بعدی هم مطالعه و تحصیلات در رشته تصویرسازی یا رشته‌های مرتبط و استفاده از تجربیات خوب تصویرگران موفق در داخل و خارج از کشور و دیدن هر چه بیشتر کتاب‌های کودک و نوجوان، شرکت در رویدادها و جشنواره‌های تصویرسازی و نقاشی که برای کودکان و نوجوانان برگزار می شود.
- رویای شما در دنیای تصویرگری کتاب کودک چیست؟ چه خواسته و دغدغه‌ای در حوزه کتاب و کتابخوانی کودکان دارید؟
رویا و آرزوی من در زمینه تصویرگری کتاب کودک، همیشه خلق تصاویر ماندگاری است که تأثیر مثبت در روح و روان کودکان داشته باشد. تمام کودکان مشتاق یادگیری هستند و کتاب‌های موفق از نظر محتوا و تصویر می‌توانند به‌خوبی، بخشی از این اشتیاق را پاسخگو باشند. امیدوارم تمام کسانی که در تولید کتاب نقش دارند، کیفیت را در درجه اول اهمیت قرار دهند و فضایی امن برای ذهن تصویرگر و خلق آثار خوب و موفق توسط او ایجاد کنند.
در مسیر تولید کتاب کودک و نوجوان مسائل و مشکلات زیادی وجود دارد. علت وجود بسیاری از این مشکلات دانش ناکافی، نبود قانون مشخص و کم‌توجهی مسئولان است. همیشه از ارزش و اهمیت کتاب خوب برای کودکان صحبت می‌شود؛ اما در بیشتر موارد به بخش تصویرسازی کتاب‌های کودکان که اهمیت زیادی دارد، توجه بسیار کمی می‌شود؛ در صورتی که اگر تصویر را از کتاب کودک حذف کنیم هیچ کودکی مگر در موارد بسیار خاص، علاقه‌ای به کتاب فاقد تصویر ندارد. از نظر من کتاب یک اثر هنری است و برای تولید یک اثر هنری خوب، مسلماً عشق و علاقه و دانش و تجربه هنرمند تصویرگر باید مورد احترام باشد. در پایان از شما برای شکل‌گیری این گفت‌وگو سپاس‌گزارم و برای تصویرسازی کتاب کودک و نوجوان و تصویرگران خوب ایرانی آینده‌ای روشن را آرزومندم.
نظر شما