به گزارش خبرنگار خبرگزاری کتاب ایران (ایبنا)، کتاب «کتابشناسی آثار فارسی چاپ شده در شبه قاره؛ هند، پاکستان، بنگلادش» (از ۱۳۸۷ - ۱۴۰۲ ه. ش / ۱۴۲۹- ۱۴۴۴ ه. ق / ۲۰۰۸-۲۰۲۳ م) چهارشنبه ۱۱ مهر ۱۴۰۳ در صد و هفتاد و پنجمین نشست مؤسسۀ پژوهشی میراث مکتوب معرفی و بررسی شد.
عارف نوشاهی، فهرست‌نگار، نسخه‌شناس و مصحح در این نشست گفت: کتب چاپ سنگی حکم نسخه خطی را دارند. به من ماموریت دادند تا کار را آغاز کنم و این نسخه و بقیه را فهرست‌نویسی کنیم. من خدمت خودم را از نوزده سالگی در مرکز شروع کردم و تصمیم گرفتم به دلیل ادای دین به مرکز کتابخانه شخصی خودم را به آنجا اهدا کنم، که این کار را انجام دادم.
وی افزود: امیدوارم کتاب «کتابشناسی آثار فارسی چاپ شده در شبه قاره؛ هند، پاکستان، بنگلادش» (از ۱۳۸۷ - ۱۴۰۲ ه. ش / ۱۴۲۹- ۱۴۴۴ ه. ق / ۲۰۰۸-۲۰۲۳ م) به درد دانشجویان فارسی بخورد. بیشتر کتاب‌های فارسی در کتابشناسی آمده است و در کتابخانه من نیز بود. در سال ۹۱ برای رونمایی از این چهار جلد جلسه باشکوهی در تهران برگزار شد، سالن پر از حضار بود، بعضی از موضوعات ملموس از نظم کتابداری در کنگره پیش‌بینی نشده بود که من برخی از موضوعات را مطرح کردم.
نوشاهی همچنین بیان کرد: برای طراحی و صفحه‌آرایی کتاب زحمت زیادی کشیده شده است که کاملاً مشخص است. از سید حسن عباس تشکر می‌کنم زیرا از روز اول تا آماده شدن جلدهای پنجم و ششم از هندوستان اطلاعات مفیدی برای من فرستاد. احسان‌الله شکراللهی نیز بسیار با من همکاری کرد. از اکبر ایرانی و همکارانش نیز صمیمانه تشکر می‌کنم. همه شما می‌دانید که شبه قاره در هشتاد سال گذشته مهد پرورش زبان فارسی بود و این موضوعی است که نیاز به تکرار ندارد.
وی در ادامه با اشاره به رشد چاپ و نشر گفت: چاپ کتاب بسیار زودتر از نقاط دیگر در آنجا شروع شد، این موضوع بر روی کتاب‌ها ذکر شده است. در سال ۱۷۸۱ نخستین کتاب فارسی در شبه قاره چاپ شد و این کتاب آغاز نسخه کتابشناسی ماست و تا امروز این حرکت بی وقفه ادامه دارد. شاهنامه، مثنوی، حافظ و… چاپ شد و به چاپ‌های مکرر رسید. خوب است که این کار کتابشناسی از سوی کسانی که برای این کار تربیت شده‌اند، ادامه پیدا کند تا کار کامل شود، این ادای دینی بزرگ به زبان فارسی است.
رنج زیادی برای استخراج این اطلاعات کشیده شده است
سیدسعید میرمحمد صادق، پژوهشگر و نسخه‌شناس در این نشست گفت: زمانی که مقدمه این کتاب را مطالعه می‌کنید، متوجه می‌شوید که رنج زیادی برای استخراج این اطلاعات کشیده شده است، به خصوص که دسترسی به منابع هم در پاکستان سخت شده بود. در فهرست کتابشناسی که نگاه کردم، یک اسم پرتکرار است و آن نام حسن عباس است. او بسیاری از کتابخانه‌ها را فهرست کرد که ما در مجلدات به وضوح می‌بینیم، به راستی توزیع علم مرز ندارد.
وی افزود: نکته قابل توجه این است که شیوه کار استاد در نگارش کتابشناسی بخش چاپ‌شناسی است که بسیار مهم‌تر از بخش کتابشناسی است. در بخشی از چاپ‌شناسی که مهم بود، به هر صورت نکات استخراج شده است. یکی از ویژگی‌ها آشنایی با ۴۱۴ مرکز و کتابخانه است که به کمک نویسنده و افراد دیگر فهرست شده است. بیش از ۲۲ سایت در این مجلدات آورده شده است و با ۴۰۴ مرکز کتابخانه‌ای نیز آشنا می‌شویم.
میرمحمدصادق بیان کرد: نکته مهم اینکه در بخش حدیث دیگر کاری نمی‌بینیم و مشخص است کاری دیگر در این زمینه انجام نگرفته است. در بحث ادبیات ماده تاریخ‌گویی نداریم. برخی اتفاقات تاریخی را از رخدادهای جانبی درمی‌یابیم. نکته مهم دیگر اینکه در قصبات و روستاهای کوچک هم دستگاه چاپ بود و کتاب چاپ می‌شد. مورد دیگر اینکه آگهی‌های کتاب‌ها که در مجلات و روزنامه‌ها آگهی شده بود نیز جمع‌آوری شده است.
وی گفت: کار کتابشناسی مانند کار در معدن جانفرساست. اثر آن در درازمدت مشخص می‌شود. خوب است که این کتاب مانند علم سنجی آنالیز شود و تاریخ‌هایی که ذکر شده و برای ما نیز مهم است، استخراج شود. این کتاب بسیار در شناسایی رجال و شیوه درست‌نویسی رجال به ما کمک کرد. اگر در نمودار قرار بگیرد، قابلیت استخراج دارد و بیان می‌شود که در چه زمان‌هایی به چه چیزهایی توجه شده است.
میرمحمدصادق افزود: در ادیان و مذاهب به مباحث مختلفی توجه شده است. در حوزه زرتشتی در دین زرتشت ۱۲۳ عنوان اثر در این سال‌ها کار شده است. این یعنی یک جامعه مذهبی کوچک هر دو سال یک اثر منتشر کرده است. این در حالی است که در آیین یهود فقط دو کتاب داشتیم.
کسانی که با نسخه‌های خطی سرو کار دارند، ارزش این کتاب را می‌دانند
حسن عباس، استاد زبان فارسی دانشگاه بنارس در این نشست گفت: باید بگویم عارف نوشاهی نیاز به معرفی ندارد و در میان دانشمندان به خوبی شناخته شده است. چنین کاری را هر شخصی نمی‌تواند به انجام برساند. ما در دوران تحصیل در دانشگاه تهران با هم آشنا شدیم. او مدیر مجله دانش بود و من یکی از مطالعه‌کنندگان آن بودم. همواره با او صحبت در مورد نسخه‌های خطی و خرید آنها و رساندن به هندوستان و پاکستان بود.
وی افزود: من مفتخر هستم که با کمک او کار پژوهشی خود را به انجام رساندم. باید گفت این کتاب به دست عارف نوشاهی تکمیل شد و کسانی که با نسخه‌های خطی سرو کار دارند، ارزش آن را می‌دانند. من مدت یازده سال از محضر او در اسلام‌آباد استفاده کردم. عارف نوشاهی اوقات عمر خویش را در کارهای فهرست‌نویسی و… صرف کرد. کتابشناسی آثار فارسی چاپ شده در شبه قاره من را به کار فهرست‌نویسی کشاند و با ذوق و شوق همکاری کردم و هر جا توانستم برای فهرست‌نویسی رفتم.
حسن عباس بیان کرد: در این چهار جلد بیش از ۲۰ هزار جلد کتاب فهرست شده است و سعی بر آن بوده که صحیح و درست باشد. کار عارف نوشاهی همواره به عنوان یادگار باقی خواهد ماند. او مدتی کار فهرست‌نویسی را به کنار گذاشت اما دوباره به کار برگشت. کاستی‌های فهرست قبلی در جلد پنجم برطرف شده است. عارف نوشاهی تمام متون لازم را مو به مو مورد مطالعه قرار داده است تا نکات کتاب‌ها را به خوبی بیان کند. استحکام‌بخشی فرهنگ‌ها بین دو ملت و تلاش و کوشش‌های او سبب افتخار است.
این اثر یکی از شاهدان عینی در پیوند فرهنگی است
علی صدرایی خویی، کتاب‌شناس و فهرست‌نگار نیز در این مراسم گفت: این دانشنامه عارف نوشاهی خیلی برای زبان فارسی ارجمند است. این کتاب برای نشان دادن پیوند فرهنگی با شبه قاره یکی از شاهدان عینی است که استاد با دقت و وسواس تالیف کرده است. این آثار ابتدا در سال ۹۱ از سوی دفتر میراث مکتوب منتشر شد. در این چهار جلد تعداد ده هزار و ۵۸۹ عنوان کتاب و تعداد بیست هزار و ۳۲۸ نسخه آثار چاپ متعدد داشتند که همه مشخصات در این چهار جلد ذکر شده است.
وی افزود: این اثر بسیار عظیم و ارزشمند و گرانبهاست، خدمت شایانی در حق زبان فارسی و متون فارسی است که این اهمیت بر کسی که در این حیطه فعالیت دارد، پوشیده نیست. جلد پنجم، ششم و هفتم این اثر اصلاحات و اضافات جلدهای دیگر است. بهتر است در ویرایش‌های بعدی نیز اشکالات برطرف شود و به صورت اثر واحد دربیاید.
کار کتابشناسی در حوزه زبان فارسی انتها ندارد
همچنین احسان‌الله شکراللهی در این مراسم گفت: خداقوت برای این کار بزرگ. همانطور که می‌دانید کار کتابشناسی کار یک نفر نیست. کار کتابشناسی مخصوصاً در حوزه زبان فارسی انتها ندارد. این انتظار را داریم تا عزیزانی از جوانان دنباله این کار را ادامه بدهند.
وی افزود: با شناختی که از شبه قاره داریم، با ۲۸۰ استاد و هفت هزار دانشجو، باید یک گام بزرگ برای تکمیل کتابشناسی در هند برداریم. بهتر است دانشجویان در قالب پایان‌نامه‌های دانشجویی و مقالات دانشجویی به کار گرفته شوند، این فهرست برگ درخشانی از مجموعه بزرگتری از فهرست کتاب‌های چاپی جهان است.
نظر شما