به گزارش سرویس دین و اندیشه خبرگزاری کتاب ایران (ایبنا) - محسن آزموده: داریوش شایگان روشنفکر فقید ایرانی در دنیا خوش اقبال بود اگرچه خیلی زودتر از آنچه انتظارش می‌رفت از دنیا رفت. از خانواده‌ای متمول و فرهیخته بر آمده بود و در طول حیات ارزشمند و پربارش تجربههای متنوع و جهانهای گوناگون و رویارویی با انسانهای بزرگی را از سر گذراند، به گونه‌ای که می‌توان سیر تفکر و آثارش را ترجمانی از همین تجربیات رنگارنگ ارزیابی کرد. با اینهمه افکار و آثار شایگان به عنوان اندیشمندی چند بعدی از سوی محققان ایرانی چنان که باید مورد بررسی و نقد و تامل قرار نگرفته. البته در میان معاصران نباید از آثار و نوشته‌های ارزنده چهره‌هایی چون مهرزاد بروجردی، محمد منصور هاشمی، علی اصغر حقدار، علی اصغر مصلح و بیژن عبدالکریمی درباره او بی‌اعتنا بود.
مالک شجاعی جوشقانی پژوهشگر و استاد فلسفه نیز به تازگی کتابی درباره منظومه فکری و اندیشه‌های شایگان نوشته با عنوان «هرمنوتیک هویت چهل تکه: داریوش شایگان و پرسش از هویت ایرانی». این کتاب با یک درآمد و در ۵ فصل و یک جمع‌بندی به همراه کتابشناسی گزیده داریوش شایگان و نمایه توسط انتشارات نگارستان اندیشه منتشر شده است. وجه تمایز این کتاب با آثار مذکور رویکرد هرمنوتیکی آن به اندیشه‌های شایگان است. مراد از هرمنوتیک هویت در این کتاب به نوشته شجاعی ناظر به تجربه زیسته تجدد غربی است که در قالب فرهنگ و هویت متجسد شده و عمدتاً متاثر از اندیشه‌های دیلتای، نیچه، هایدگر، گادامر، فوکو، هابرماس، ریکور و واتیمو است.
در درآمد کتاب به نحو اجمالی با زندگی و زمانه داریوش شایگان آشنا می شویم و نویسنده آثار پژوهشی پیشین راجع به شایگان را معرفی می کند. در ادامه نیز شرحی از مهمترین مفاهیمی که در این مطالعه به کار رفته ارائه می شود، مضامینی چون مثل فرهنگ ایرانی، هرمنوتیک هویت / تجدد، تجدد (مدرن-غرب)، اسکیزوفرنی فرهنگی و هویت چهل تکه.
کتاب با بررسی نخستین آثار شایگان که شامل کارنامه هندپژوهی است آغاز می‌شود و به بررسی تفصیلی آثاری که در این زمینه نگاشته می‌پردازد. از دید شجاعی هندشناسی شایگان ریشه در دغدغه‌های سنت‌گرایانه او در سراسر مسیر فکری‌اش دارد و از این حیث سخت متاثر از اندیشه‌ها و آثار رنه گنون اندیشمند سنتگرای فرانسوی است.
فصل دوم کتاب به گفتمان غربزدگی و مساهمت شایگان در آن اختصاص دارد. آسیا در برابر غرب مهمترین اثر شایگان در این زمینه است که نخستین بار در سال ۱۳۵۶ منتشر شد و جایگاه شایگان را به عنوان یکی از روشنفکران برجسته ایرانی تثبیت کرد. در این فصل کتاب ضمن بررسی این کتاب فعالیت‌های شایگان در مرکز مطالعه ایرانی فرهنگها و کتاب «بت‌های ذهنی و خاطره ازلی» او نیز معرفی و نقد می شود.
شجاعی در فصل سوم با عنوان هرمنوتیک «خود» انتقادی و گشودگی به گفتمان تجدد به تاملات شایگان درباره انقلاب اسلامی و بازاندیشی او در بنیادهای فکری پیشین خود اختصاص دارد. حاصل این تاملات کتاب در کتاب «نگاه شکسته: اسکیزوفرنی فرهنگی» بازتاب یافته که در اصل به زبان فرانسه نگاشته شده و جز بخش‌هایی از آن باقی به فارسی منتشر نشده است. کتاب دیگری که در این بخش مورد بحث قرار گرفته تک‌نگاری جذاب شایگان درباره هانری کربن با عنوان اصلی «هانری کربن آفاق تفکر معنوی در اسلام» است که به بررسی تفصیلی اندیشه‌های کربن اختصاص دارد. در این فصل همچنین کتاب جذاب و خواندنی «زیرآسمان‌های جهان» هم معرفی و بررسی شده که در اصل گفتگوی تفصیلی او با رامین جهانبگلو پژوهشگر فلسفه و روشنفکر معاصر ایرانی است و در آن شایگان به زندگی و سیر آثار و اندیشه های خود پرداخته.
در فصل چهارم با عنوان «هویت چهل‌تکه و گفتمان پسا-تجدد» با چهره جدیدی از شایگان آشنا میشویم. در این فصل کتاب افسون‌زدگی جدید به تفصیل معرفی می‌شود. شایگان که پیشتر در نگاه شکسته نگرشی انتقادی به دیدگاه‌های پیشین خود عرضه کرده بود، در این کتاب از دیدگاه‌ها و مواضع جدید خود پرده بر می‌دارد. این کتاب مفصلترین و دشوارترین اثر شایگان است و در آن شایگان دنیای جدید را محل تقاطع سه پدیده تازه معرفی می‌کند: افسون‌زدایی، تکنیک‌زدگی و مجازیسازی. البته رگه‌هایی از سنت‌گرایی یا شاید بتوان گفت دلبستگی به سنت کماکان در اندیشه و فکر شایگان دیده می‌شود، به ویژه آنجا که از ضرورت احیای قاره گمشده روح سخن می‌گوید. شایگان هویت انسان امروزی ایرانی را حاصل برخورد سه لایه ایرانی، اسلامی و مدرن می‌داند و معتقد است که باید این هر سه را در کنار هم سامان داد و همه را حفظ کرد. او برای تبیین این موضوع از دیدگاه‌های جیانی واتیمو فیلسوف معاصر ایتالیایی بهره می‌گیرد.
فصل پنجم کتاب نیز خوانشی از آثار ادبی شایگان است. داریوش شایگان متفکری ادیب و نویسنده بود و در حوزه ادبیات غیر از تحقیقات روشمند و ارزندهی ادبی، خودش نیز به خلق آثار هنری و ادبی دست می‌زد. کتاب «پنج اقلیم حضور» او مجموعهای از مقالات خواندنی و منسجم دربارهی ارکان ادب کلاسیک فارسی یعنی فردوسی و حافظ و مولانا و خیام و سعدی است. او دو تا تک‌نگاری ادبی شاخص و ارزنده هم دربارهی نویسندگان متفکر فرانسوی یعنی شارل بودلر و پروست به نگارش در آورده. در کنار اینها رمان «سرزمین سراب‌ها» را در سال ۲۰۰۴ منتشر کرده ناظر به نامه نگاری دو شخصیت فرضی است با یکدیگر است، زنی فرانسوی به نام مرین و مردی ایرانی به نام کاوه.
مالک شجاعی در جمع‌بندی کتاب شایگان و تاملاتش را یکی از ظرفیتها و استعدادهای فرهنگی ایرانی در مواجهه با تجدد می‌خواند و سیر فکری او را همسو با تجارب زیستهاش می‌خواند. او معتقد است که شایگان اگرچه گفته همواره در گم‌آباد زندگی کرده اما همیشه به خانه تکانی ذهنی دعوت کرده و معتقد است ما باید هر مفهومی را سر جای خودش و در متن فرهنگی خاص خودش بنشانیم و با هم قاطی نکنیم. به نوشته شجاعی خانه تکانی شایگان از «بت های ذهنی و خاطر ازلی» شروع می‌شود و تا واپسین آثار او یعنی «فانوس جادویی زمان» ادامه دارد. «موضوع این خانه تکانی از روایت گسستهای کلان تمدنی و مفاهیم غول‌آسایی چون غرب و شرق (آسیا) آغاز می شود و در آثار متاخر به روایت تجارب زسته گسست فردی خود شایگان محدود می شود، این سیر فکری به نحوی نمادین شاید دال بر نوعی دعوت به تواضع معرفت‌شناسانه و برداشتن لقمههای تکه‌تکه و گسسته تجارب زیسته خودی متناسب با هاضمه معرفتی انسان معاصر باشد».
نظر شما