خبرگزاري كتاب ايران (ايبنا)، كتاب « آداب و رسوم نوروزي در فارس» نوشته ابوالقاسم فقيري، سرشار از نكته‌هاي خواندني است كه به باورها و رفتارهاي مردم فارس در روزهاي نوروز بازمي‌گردد و چه بسا خواندن آنها تازگي دارد و دربردارنده نكته‌هايي ناشنيده‌اي باشد. بنياد فارس‌شناسي با همكاري انتشارات تخت جمشيد اين كتاب را منتشر كرده است. 

فقيري در پيشگفتار كتاب خود مي‌نويسد: «در دوراني كه در آن زندگي مي‌كنيم، جهاني شدن مقوله‌اي جدي است كه مي‌كوشد فرهنگ ملي و خرده‌فرهنگ‌هاي جهاني را در خود مستحيل سازد و با تحميل فرهنگي يگانه، كه نه بايسته است و نه شايسته، خاطره‌هاي ازلي قومي را به فراموشي بسپارد و به همين دليل است كه امروز بيش از هر زمان ديگر نيازمند شناخت و شناساندن و تقويت فرهنگ ملي و مذهبي كشورمان هستيم. فرهنگي كه در آن زاده شده‌ايم، رشد كرده‌ايم، با آن خو گرفته‌ايم و بايد آن را براي آيندگان به يادگار بگذاريم». (ص 13) 

سرآغاز كتاب «آداب و رسوم نوروزي درفارس» درباره ريشه‌شناسي واژه «نوروز» است. «پيدايش نوروز» و جست‌وجويي كوتاه در منابع تاريخي و ادبي نيز در ادامه آمده است و آنگاه به ياد كرد از «نوروز عام و نوروز خاص» پرداخته شده است. منظور از نوروز عام، يا همگاني، پنج روز اول فروردين است كه اختصاص به شادماني و جشن‌هاي مردمي داشت، اما در سنت گذشته، از ششم فروردين به بعد آييني در دربارهاي شاهي برگزار مي‌شد كه آن را نوروز خاصه مي‌ناميدند. پس از اين مطلب كوتاه، كه درآمدي به مباحث بعدي است، از «نوروز پس از اسلام» ياد مي‌شود و احاديثي كه از ائمه در فضايل نوروز و جنبه‌هاي ديني آن نقل شده است. 

اما جشن نوروز تنها ويژه روزهاي نخست سال نيست و آيين‌ها و مراسم ديگري نيز به همراه دارد كه بر شكوه و رونق آن مي‌افزايد. از جمله «پنجه و پنجك» را مي‌توان نام بُرد كه به پنج روز آخر سال گفته مي‌شود. شرحي مختصر درباره روزهاي پاياني سال، خواننده را به نوشته‌هايي مي‌رساند كه درباره جشن چهارشنبه سوري است. نويسنده وجه تسميه اين جشن را برمي‌شمارد و سپس از «چهارشنبه سوري در شيراز» سخن مي‌گويد و مراسمي كه شيرازيان در چهارشنبه آخر سال برپا مي‌دارند. 

رفتن به «حوض ماهي» در شب چهارشنبه سوري
يكي از آداب و مراسمي كه در شب چهارشنبه سوري در شيراز برگزار مي‌شود، رفتن مردم به «حوض ماهي» است. فقيري اين مراسم را توضيح مي‌دهد و مي‌نويسد كه در گوشه غربي آرامگاه سعدي، قنات آب گرم معدني جاري است كه مردم شيراز به آن «حوض ماهي» مي‌گويند. آنها براي تندرستي و درمان بيمارهاي خود، وارد حوض مي‌شوند و با جام برنجي «چهل كليد» سر و تن خود را شست‌وشو مي‌دهند. اين كار نظم و ترتيبي خاص دارد و آن را تبديل به آييني ويژه مي‌سازد. 

زيارت حضرت شاه چراغ در شب چهارشنبه سوري، فال گوش ايستادن، پختن آش ابودردا كه تهيه وسايل اوليه آن آداب منحصر به خود دارد، آجيل چهارشنبه سوري و تفال به ديوان حافظ، از ديگر مراسمي است كه در فارس رواج دارد و شرحي درباره آنها در كتاب فقيري آمده است. 

اما مراسم چهارشنبه سوري تنها به همين موارد پايان نمي‌پذيرد و فقيري نوشته‌هايي را از نويسندگان ديگر درباره اين آيين در شهرها و جاهاي ديگر فارس نقل مي‌كند. نوشته‌اي از علي‌نقي بهروزي درباره چهارشنبه سوري، چهارشنبه سوري در سيف‌آباد سروستان به روايت خدايار احمدي، چهارشنبه سوري در ايزد خواست آباده به روايت حسن رنجبر، چهارشنبه سوري در مسجد بردي قصر دشت به روايت جواد شاسمن، چهارشنبه سوري در روستاي كناره مرودشت از حسن كاووسي، چهارشنبه سوري در سروستان، ميمند، داراب، ني ريز و كازرون، نمونه‌هاي ديگري از مطالب گردآوري شده است. 

فرهنگ شفاهي مردم فارس ريشه در آيين‌هاي باستاني ايران 
از سوي ديگر، در فرهنگ شفاهي مردم فارس، روز پيش از جشن نوروز «علفه» يا «عرفه» ناميده مي‌شود. چگونگي مراسم اين روز در ممسني و روستاي ظفرآباد از ديگر نوشته‌هاي گردآوري شده كتاب است. روز علفه در ممسني براي شادي روان درگذشتگان انجام مي‌شود. مردم آنجا چنين باور دارند كه مردگان چشم انتظار هدايا هستند. آنها مي‌گويند كه روان‌هاي درگذشتگان، چند روز پيش از نوروز وارد خانه‌ها مي‌شوند. از اين رو بايد با برپايي جشن و دادن خوراك به نيازمندان، شادي و خشنودي درگذشتگان را فراهم كرد. فقيري توضيح مي‌دهد كه چنين باوري ريشه در آيين‌هاي باستاني ايران دارد. 

«نوروز خواني در روستاي محمودآباد كوار» ما را در بخشي ديگر از كتاب با ترانه و سرودي آشنا مي‌كند كه مردم آنجا در جشن نوروز مي‌خوانند. آنگاه از مراسم سيزده بدر ياد مي‌شود كه پيوسته به نوروز است. سيزده بدر در شيراز، ايزد خواست آباده، سروستان، روستاي شوريجه سروستان، رونيز و سيوند، هر كدام دربردارنده نكته‌ها و ظرايفي است كه ريشه‌دار بودن جشن نوروز در ميان ايرانيان و گوناگوني آيين‌ها و باورهاي آن را نشان مي‌دهد. 

در صفحات پاياني نيز روايت‌هايي خواندني كه همگي با نوروز و جشن آن ارتباط دارند، گردآوري شده است. همانند «افسانه عمو نوروز» كه در آن تاكيد بر عدد هفت است يا «قصه شاه جمشيد و ديو» كه داستاني كوتاه و سرگرم كننده دارد، «جشن نوروز در بين كردان» كه هر چند پيوندي با آداب و آيين‌هاي نوروزي در فارس ندارد، اما بخشي ديگر از چگونگي برپايي نوروز در گوشه‌اي ديگر از ايران است. 

فقيري، رسمي را كه در بين هموطنان كليمي در ايام نوروز متداول است، در ادامه آورده است و در پايان نيز از ضرب‌المثل‌هاي نوروزي، نوروز در ترانه‌هاي محلي، بازي‌هاي نوروزي فارس، تخم‌مرغ بازي در آباده، ياد كرده و بر مطالب خواندني كتاب خود افزوده است. 

چاپ نخست كتاب «آداب و رسوم نوروزي در فارس» را ابوالقاسم فقيري نوشته است و بنياد فارس‌شناسي با همكاري انتشارات تخت جمشيد، با شمارگان هزار نسخه و با بهاي 3500 تومان در دسترس علاقه‌مندان به فرهنگ عامه قرار داده است.