خبرگزاری کتاب ایران(ایبنا)- روز قلم که به میان می‌آید، یاد نویسندگان، شاعران و پژوهشگرانی می‌افتیم که با قلمشان از آزادی، وطن، تاریخ و رنج مردم نوشتند. رنجی که با قلم منعکس شد و جامعه را برای رفع آن فراخواند. روز قلم که به میان می‌آید یاد اثری می‌افتیم که سال‌های سال در انتظار مجوز ماند و بعد هم سر از بساط‌های لب خیابان درآورد. بنابراین باید گفت با وجود اختصاص روز قلم هنوز در ایران اهالی قلم با مشکلات بسیاری دست و پنجه نرم می‌کنند و به آرزوی فردایی بهتر از پا ننشسته‌اند. به مناسبت روز قلم با دکتر سیدصادق سجادی، معاون پژوهشی و فرهنگی مرکز دایره‌المعارف بزرگ اسلامی، عضو و دبیر شورای عالی علمی و مدیر بخش تاریخ این مرکز گفت‌وگو کردیم. وی فعالیت پژوهشی خود را بر پاره‌ای از جلوه‌های تمدن اسلامی متمرکز کرده است.

آیه «نون و القلم و مایسطرون»برای شما که دست به قلم دارید، تداعی چه چیزی است؟
یقینا معتقدم که عالی‌ترین وجه بیان آزادی قلم است که خداوند بدان سوگند خورده است. البته آزادی قلم به‌طور مطلق، در جوامعی که سطح دانش عمومی نازل است و سطح اطلاعات تخصصی و دانشگاهی-لااقل در علوم انسانی و مخصوصا تاریخ و ادبیات و مانند آنها، ابدا مطلوب نیست و اشخاص یاد نگرفته‌اند که مستند و دقیق بنویسند و بگویند؛ هنوز هیجانات خلق‌الساعه زودگذر در گفتار و نوشتار، بر فکر و تحقیق می‌چربد و هرکس به خود اجازه می‌دهد در هر زمینه‌ای اظهارنظر کند و حتی خود را صاحب نظر بداند، به هرج و مرج فرهنگی می‌انجامد.

با چه دیدگاهی به تاریخ می‌نگرید و اصولا چرا از تاریخ می‌نویسید؟
نگاه من به تاریخ و حوادث تاریخی بطور عمده و البته اجمالا واقع‌گرایانه است و می‌کوشم آنچه را که اتفاق افتاده است از لابه‌لای متون تاریخی، ادبی، کلامی، هنری و... بیرون بکشم و با توجه به اوضاع و احوال اجتماعی و سیاسی و فرهنگی دوران وقوع تحلیل کنم. بی‌اطلاعی از منابع و اهمیت آنها، بی‌اطلاعی از عقاید مورخ، بی‌اطلاعی از ظروف و شرایط فرهنگی و سیاسی و اجتماعی که مورخ در آن می‌زیسته یا حادثه در آن شرایط به وقوع پیوسته است و ده‌ها نکته مانند آن، یعنی به‌طور خلاصه استقراء ناقص و تحلیل تاریخ بدون توجه به شرایط زمان که متأسفانه حالا بسیار رایج است، به جریان تحقیق تاریخی در ایران بسیار زیان رسانده و انبوهی اطلاعات غلط یا غالبا غلط از همین راه در آثاری که در دهه‌های اخیر منتشر شده است، حتی در کتاب‌های درسی راه یافته است.

نشر قسمتی از این اطلاعات و تحلیل‌های غلط عمدی است و قسمتی منبعث از نادانی یا کم‌دانی مدعیان تاریخ‌دانی و تاریخ‌نگاری است. کوشش برای استخراج و عرضه تاریخ مستند و دقیق ایران و اسلام، گرچه در بسیاری موارد ممتنع به نظر می‌رسد، وظیفه هر محققی است که با تاریخ ایران و اسلام خو گرفته‌اند و تاریخ را مهم‌ترین عامل شناخت پیشینه اقوام و مهم‌ترین زمینه برای اتخاذ و تبیین سیاست‌های جاری و آینده می‌داند.

تالیفات شما چه ارزشی برایتان دارند؟ آیا درست است که یک مولف به تالیفاتش چون فرزندش می‌نگرد؟
معلوم است که نوشته‌های هرکس برای خودش مهم است. من نیز از این قاعده مستثنی نیستم؛ با این تفاوت که همواره نوشته‌های خود را تکمیل می‌کنم یا به تحلیل‌های جدید دست می‌یابم و نظرم نسبت به فلان حادثه تاریخی یا جریان سیاسی و فرهنگی تکامل می‌یابد. بارها اتفاق افتاده است که چندی پس از چاپ مقاله‌ای، آن‌را تکمیل کرده یا به نتایج دیگری دست یافته و آنها را باز منتشر کرده‌ام. درباره بعضی از کتاب‌هایم نیز همین معنی صادق است. چنانکه ابواب و فصولی را در تاریخ جامع ایران نوشته‌ام و بعضی از آن‌ها محصول بیش از سی سال تحقیق و تفحص است و اکنون در دست ویرایش و تکمیل است. به دلیل همین مسائل است که گفته می‌شود، آثار مکتوب همچون فرزند نویسنده است که باید همواره متوجه تربیت و ارشاد او، و در این مورد، تحقیق بیشتر و تکمیل آن، باشد.

آیا تا به امروز که درباره تاریخ قلم زدید، توانستید که نگاه و نظری نو را در این باره منعکس کنید؟
بسیاری از آثار بنده، مثلا دیوانسالاری ایرانی، تاریخ آل‌بویه، تاریخ‌نگاری، تاریخ برمکیان مشتمل بر بسیاری نکته‌های نوست. به علاوه در تاریخ‌نگاری روشی مخصوص دارم که در بعضی سخنرانی‌ها و نوشته‌ها و درس‌هایم آن‌را توضیح داده‌ام و اینجا جای آن تفصیل‌ها نیست. بطور کلی معتقدم که مهم‌ترین ادوار تاریخ ایران و اسلام باید دوباره مورد تحقیق قرار گیرد. متأسفانه تاریخ ما تا حد زیادی عمدا یا سهوا تحریف شده است. در موارد متعدد در سراسر تاریخ ایران و اسلام آنچه رایج است، با آنچه بر اساس معتبرترین و مهم‌ترین منابع ما اتفاق افتاده، به‌کلی مخالف است.

با توجه به اینکه شما از داوران کتاب سال بودید به نظرتان در دوره چهار ساله دولت تدبیر و امید تا چه اندازه تالیفات تاریخی از سانسور در امان بوده است؟
 درباره سانسور چیزی نمی‌دانم، زیرا بدیهی است که آنچه منتشر می‌شود، همواره با آن چیزی نیست که توسط نویسنده یا ناشر به وزارت ارشاد اسلامی داده شده است؛ یعنی نمی‌دانم عینا همان است یا تغییری کرده است اما می‌توان گفت که در روند تحقیقات تاریخی در ایران نسبت به دهه‌های پیش تفاوتی دیده نمی‌شود. اثر تحقیقی قابل توجه، اعم از تألیف و ترجمه، به ندرت منتشر می‌شود. یکی از مشکلات تألیف و تصنیف در ایران، فقدان یک برنامه یا دیدگاه جامع فرهنگی در دستگاه‌های ذیربط است. یعنی به جای دیدگاه جامع، متولیان بررسی آثار فرهنگی بر حسب اطلاعات و عقاید برداشت‌های خود عمل می‌کنند.