به گزارش خبرنگار خبرگزاری کتاب ایران(ایبنا) در خراسان رضوی، امسال با توجه به شیوع بیماری کرونا نمایشگاه کتاب تهران لغو و برگزاری نمایشگاه‌های استانی نیز در هاله‌ای از ابهام قرار دارد که به این دلیل بین اهالی کتاب گزینه‌های مختلفی برای جایگزینی مطرح می‌شود. به همین بهانه چند تن از ناشران خراسانی در گفت‌وگو با خبرنگار ایبنا نظرات خود را درباره لغو نمایشگاه‌های فیزیکی و برگزاری نمایشگاه‌های مجازی مطرح کردند.
 
زیرساخت‌های برگزاری نمایشگاه مجازی در کشور وجود ندارد 
مهدی نصیرزاده؛ مدیر انتشارات «مرندیز» بیان کرد: امسال نمایشگاه کتاب تهران به دلیل شیوع بیماری کرونا برگزار نمی‌شود، اما برای برگزاری پیشنهادهایی مطرح شده که یکی از آن‌ها برگزاری نمایشگاه به‌صورت مجازی است. اولین هدف از برگزاری نمایشگاه به‌عنوان یک رویداد فرهنگی، آشنایی با حوزه کتاب و مقداری تفریح فرهنگی است. شاید نمایشگاه مجازی بخشی از این اهداف را پوشش دهد، اما تصور اینکه اتفاقات نمایشگاه حضوری در نمایشگاه مجازی هم تکرار می‌شود، دور از ذهن است و منطقی به‌نظر نمی‌آید.

وی افزود: برای مثال در نمایشگاه حضوری، مردم اگر قصد تهیه کتاب را هم نداشته باشند با تماشای کتاب‌ها انگیزه‌ای ‌برای تهیه آن پیدا می‌کنند و خرید کتاب صورت می‌گیرد.

این فعال حوزه نشر تأکید کرد: زیرساخت‌های برگزاری نمایشگاه به‌صورت مجازی در کشور وجود ندارد و نمی‌توان به برگزاری نمایشگاه به این‌صورت امیدوار بود. به عقیده من اگر بخشی از بودجه برگزاری این نمایشگاه در اختیار نمایشگاه‌های فصلی قرار گیرد بهتر است، به‌ویژه این‌که این کار می‌تواند طرح نمایشگاه‌های فصلی در کل کشور را پوشش دهد.

نصیرزاده گفت: مبلغی که در اختیار افراد قرار می‌گیرد بالا نیست، اما همین مبلغ  باعث تحرک در حوزه کتاب خواهد شد، البته اگر در شرایط بیماری کرونا خبرگزاری‌ها، صدا و سیما و ... یاری کنند تا در این مدت شوری که در نمایشگاه حضوری وجود دارد در طرح‌های فصلی کل کشور نیز ایجاد شود، هم به کتاب‌فروشان کمک خواهد شد و هم کتاب ناشران در چرخه قرار می‌گیرد.
 
مدیر انتشارات «مرندیز» ادامه داد: حوزه کتاب، حوزه پیچیده‌ای بوده و طرح راه‌حل‌هایی که بتواند آسیب‌های این حوزه را پوشش دهد کمی سخت است، چراکه به واسطه شرایط پیش آمده آن‌هم در این حجم، هیچ‌کس تغییر رفتار‌ها را پیش‌بینی نمی‌کرد و نباید انتظار زیادی هم داشت. در این زمینه دولت‌هایی که زیرساخت‌های موجود را دارا بودند، دچار مشکل شدند و کشوری مانند کشور ما که کتاب جزو کالاهای ضروری در سبد خرید مردم نیست، صدمات بیشتری را متحمل می‌شود.

وی با بیان اینکه همراه با این اپیدیمی، بسیاری از افراد شغل و درآمدشان را از دست داده‌اند و با توجه به اوضاع اقتصادی امروزه نیازهای ثانویه مانند خرید کتاب به زمان دیگری موکول می‌شود، اظهار کرد: منطقی هم نیست از افرادی که برای تهیه نیازهای اولیه خود مشکل دارند، درخواست داشته باشیم کتاب تهیه کنند. بنابراین در شرایط به‌وجود آمده ما هنوز نتوانسته‌ایم به جمع‌بندی در این زمینه برسیم. وضع نشر و کتاب که از ابتدا خوب نبود و با شرایط کرونا با صدمات بیشتری نیز روبه‌رو شد.

نصیرزاده افزود: امیدوارم با تدابیری بتوانیم از این شرایط عبور کنیم که زیرساخت‌های کتاب خیلی از بین نرود، البته ما نگرانی برای چشم‌اندازهای کوتاه‌مدت در این زمینه نداریم و بیشتر نگرانی‌مان برای این است که شاهرگ‌های نشر که کتابفروشی‌ها هستند، تعطیل نشوند.
 


نمایشگاه کتاب به‌صورت مجازی سودی برای ناشران ندارد
فرخنده فاضل‌ بخششی؛ مدیر انتشارات آهنگ قلم درباره برگزاری نمایشگاه کتاب به‌صورت مجازی معتقد است: با توجه به تجربه‌ من به‌عنوان یک ناشر که هر سال در نمایشگاه کتاب تهران حضور پیدا می‌کنم، مجازی برگزار شدن نمایشگاه هیچ کمکی به ناشران و کتاب‌فروشان نخواهد کرد، چراکه حضور مردم در نمایشگاه اگر با قصد خرید خاصی هم باشد آن‌ها را به بازدید از دیگر غرفه‌ها و دیگر عناوین کتاب ترغیب می‌کند.

وی ادامه داد: حتی اگر افراد بازدیدکننده قصد تهیه کتاب از ناشر خاصی را نداشته باشند، بازهم فرصتی دارند تا از تمام کتاب‌ها در تمام حوزه‌ها بازدید کنند. زمانی که نمایشگاه حذف شود، امکان انتخاب نیز از بازدیدکنندگان که دستشان برای انتخاب باز بوده، گرفته می‌شود.

این فعال حوزه نشر گفت: اصراری به برگزاری نمایشگاه کتاب به‌صورت حضوری نداریم، چراکه غیر ممکن است، اما برگزاری نمایشگاه کتاب به‌صورت مجازی نیز قطعا به نهادهای مربوطه هزینه تحمیل می‌کند، چراکه این بحث نیازمند زیرساخت‌های خاصی است. در این داستان برخی از ناشران که در شهرستان‌های کوچک هستند و عموما از مدیران آن‌ها سن و سالی گذشته است و ارتباط زیادی با فضای مجازی ندارند، ناخودآگاه از این چرخه حذف می‌شوند.

فرخنده فاضل‌ بخششی افزود: در کلیت کار به‌نظر نمی‌رسد که برگزاری نمایشگاه به‌صورت مجازی، سودی به ناشران برساند، مگر اینکه بیشتر ایجاد یک حرکت فرهنگی مدنظر باشد. البته افرادی که تشنه کتاب هستند در حالت عادی و بدون نمایشگاه نیز نیازهای فرهنگی خود در حوزه کتاب را تهیه می‌کنند، به همین علت چرا باید یک هزینه اضافی برای برگزاری نمایشگاه مجازی صرف شود؟
 
وی تصریح کرد: در کشورهایی که زیرساخت‌هایی وجود داشته، آزمون و خطاها انجام شده و مردم و ناشران برای پذیرش چنین ماجرایی آمادگی دارند، ممکن است برگزاری نمایشگاه مجازی خوب جواب دهد و بتوانند برداشت خوبی نیز از برگزاری آن داشته باشند، اما کشور ما که تا امروز چنین تجربه‌ای را نداشته، به‌نظر نمی‌رسد در راه‌اندازی چنین نمایشگاهی موفق باشد. به عقیده من موقعیت‌های بهتری برای هزینه‌کرد در این حوزه وجود دارد.

مدیر انتشارات آهنگ همچنین گفت: پیشنهاد من این است که هزینه برگزاری این نمایشگاه باید روی تبلیغات کتاب و فرهنگ‌سازی در این حوزه صرف شود، چراکه زیرساخت‌های این حوزه در کشور ما دچار مشکل بوده و کتاب در جامعه ما هم به دلیل قیمت و هم اینکه هنوز در بین مردم جایگاهش را پیدا نکرده، کالایی تقریبا لوکس محسوب می‌شود.

فاضل‌ بخششی با اشاره به مشکلات حوزه نشر در دوران شیوع بیماری کرونا، افزود: مشکلات در حوزه نشر و کتاب در کشور ما از قبل وجود داشته و به واسطه شیوع بیماری گسترده‌تر شده است؛ با وجود فشار اقتصادی که برای مردم پیش آمده و افرادی که پیش از این کتاب بخشی از زندگی‌شان بوده است، توان کم‌تری برای تهیه کتاب پیدا کرده‌اند، چراکه هزینه‌های اولیه‌ واجب‌تری از خرید کتاب دارند و این موضوع باعث فشاری مضاعف به حوزه نشر شده است.

وی با اشاره به اینکه نوسان قیمت دلار باعث شده قیمت کاغذ بسیار بالا رفته و توان چاپ کتاب برای بیشتر مولفان دیگر وجود نداشته باشد، ادامه داد: از طرف دیگر دانشگاه‌ها که در گذشته تمایل داشتند که روی برخی از کتاب‌های استادان که ارزش علمی بالایی را به همراه داشته سرمایه‌گذاری کنند دیگر به واسطه مشکلات به‌وجود آمده تمایلی به این‌کار نداشته و حمایت در این حوزه بسیار کم و سخت شده است.

این ناشر تأکید کرد: مشکلات زیرساختی در حوزه کتاب و انتشارات در کشور ما زمانی حل می‌شود که از سنین پایین روی کودکان مدرسه‌ای کار انجام شود و آموزش ببینند که کتاب باید عضوی جدانشدنی از آن‌ها باشد و برای این کار باید از تمام امکانات مانند تلویزیون و رادیو استفاده شود، تا این اتفاق رخ دهد.
 


بحث مطالعه در کشور آماری وحشتناک دارد 
سعید عاکف؛ مدیر انتشارات ملک اعظم نیز یکی دیگر از فعالان حوزه نشر کشور است که درباره لغو نمایشگاه کتاب تهران و پیشنهادهای مطرح شده برای جایگزینی آن می‌گوید: بحث نشر در کشور ما از ابتدای شکل‌گیری فاجعه‌بار بوده است، بحث مطالعه نیز در کشور آماری وحشتناک دارد و رتبه جهانی ایران در زمینه مطالعه کتاب متأسفانه منفی است. مادامی که معلوم نباشد جایگاه کتاب در کشور ما و بین خانوده‌ها به چه شکل است، پیشنهاد برگزاری نمایشگاه مجازی بحثی فکاهی خواهد بود.

وی افزود: برگزاری نمایشگاه کتاب به‌صورت مجازی برای دست‌اندرکاران این حوزه خوب خواهد بود، چراکه برگزاری این نمایشگاه را به‌عنوان یک ویژگی‌ مثبت در کارنامه کاری خود ثبت می‌کنند.

عاکف با اشاره به آسیب‌هایی که بیماری کرونا به حوزه نشر وارد کرده، اظهار کرد: آسیب به این حوزه کاملا مشخص است و هیچ‌کس نمی‌تواند بگوید که از وضعیت پیش آمده آسیبی ندیده‌ام. اِعمال برخی از قوانین برای مدیریت این موضوع می‌تواند رخ دهد، اما زمانی که بستری در سطح جامعه وجود نداشته باشد، تمهیدات نیز کاری به پیش نمی‌برد.
 
مدیر انتشارات ملک اعظم ادامه داد: تعطیلی چند ماهه پاساژ‌هایی که ناشران و کتاب‌فروشی‌ها در آن فعالیت می‌کردند، باعث خسارت‌های میلیاردی به این حوزه شد، درصورتی‌که با تمهیداتی می‌توانستند از این خسارت میلیاردی جلوگیری کنند. در هر صورت اگر فعالان حوزه نشر و کتاب نیز هر کاری از دستشان بر‌می‌آید انجام دهند، عدم اِعمال تمهیدات لازم در این حوزه باز هم باعث آسیب بیشتر خواهد شد. 

وی گفت: به عقیده من برای بهبود اوضاع فعلی در حوزه نشر و کتاب، مسئولان باید با اهالی این حوزه که تجربه و تخصص بیشتری در این زمینه دارند، صحبت کرده و از همکاری و هم‌فکری آن‌ها برای حل مشکلات استفاده کنند.
 


حضور مردم برگزاری نمایشگاه را لذت‌بخش می‌کند
سعید محسن‌زاده؛ مدیر انتشارات ستاره‌ها نیز درباره امکان جایگزینی نمایشگاه مجازی به‌جای نمایشگاه فیزیکی کتاب در شرایط کنونی، معتقد است: تمام لذت برگزاری نمایشگاه کتاب به حضور فیزیکی مردم است، چراکه ناشران و غرفه‌داران می‌توانند با مخاطبان خود مکالمه داشته باشند، حال که شرایط تغییر کرده و امکان برگزاری به‌صورت حضوری وجود ندارد، به‌عنوان ناشر با برگزاری نمایشگاه مجازی مشکلی ندارم، اما برگزاری نمایشگاه به‌صورت حضوری فرصت اقتصادی خوبی برای ناشر است.

وی ادامه داد: البته من به‌عنوان ناشر هنوز از سازوکارهای وزارت فرهنگ و ارشاد اسلامی برای برگزاری نمایشگاه کتاب امسال به‌صورت مجازی آگاه نیستم و در مورد پیشنهادهایی که در این زمینه شده، اطلاعی ندارم. به عقیده من به‌جای برگزاری مجازی نمایشگاه کتاب، این وزارتخانه می‌تواند از طریق اتحادیه ناشران هم سهمیه رایگان کاغذ یا با تخفیف بیشتر را در اختیار ناشران قرار دهد یا اینکه نهاد کتابخانه‌ها در توزیع کتاب‌ها با ناشران همکاری داشته باشد و یا بودجه‌‌ای که در نمایشگاه انجام می‌شد به‌صورت مستقیم به ناشر برسد.

مدیر انتشارات ستاره‌ها گفت: پس از برگزاری نمایشگاه کتاب دوباره فروشگاه‌های کتاب به‌کار خود ادامه می‌دادند، اما در حال حاضر با وجود شرایط پیش آمده، کم‌رنگ شدن فروش کتاب در کتاب‌فروشی‌ها دامن ناشر و نویسنده را نیز می‌گیرد. برای مثال بسیاری از کتاب‌فروشی‌ها یا تعطیل کرده‌اند یا در حال جابه‌جایی هستند که این خود برای حوزه نشر آسیب بسیار بزرگی است.

محسن‌زاده افزود: در حال حاضر با توجه به تعطیلی تعداد زیادی از کتاب‌فروشی‌ها در سطح کشور، به عقیده من ارسال رایگان کتاب به منازل کار درستی به‌نظر نمی‌آید و وزارت فرهنگ و ارشاد اسلامی در این موضوع باید از صنف کتاب‌فروشان حمایت کند، چون قطعا اگر کتاب‌فروش وجود نداشته باشد، ناشران نمی‌توانند به مردم خدمات ارائه کنند.
 
وی همچنین اظهار کرد: وزارت فرهنگ و ارشاد اسلامی اگر فضا و بستر مناسب مجازی دارد باید ارائه کند، ناشران می‌توانند حق انتخاب داشته باشند به این‌صورت که باید تصمیم بگیرند که قصد دارند کتاب را به‌صورت دیجیتال به فروش برسانند یا به صورت فیزیکی. 

مدیر انتشارات ستاره‌ها ادامه داد: به عقیده من این وزارتخانه می‌تواند امسال نمایشگاه کتاب را در بستر کتاب‌فروش‌ها برگزار کند تا از تعطیلی کتاب‌فروشی‌ها و آسیب به حوزه نشر جلوگیری شود. البته اگر قرار است در فضای مجازی نمایشگاهی برگزار شود، باید کتاب‌فروشان در آن فضا فعال شده، ناشران کتاب‌ها را در اختیار آن‌ها گذاشته و آن‌ها به فروش برسانند.

محسن‌زاده با اشاره به شرایط ناشران در دوران کرونا نیز گفت: شرایطی که کرونا به‌وجود آورده، باعث شده که مشتریان خود را از دست بدهیم، چراکه حاضر نیستند در بازار حضور پیدا کنند. در گذشته کتابفروشی‌ها از مشاغلی بودند که به آن‌ها کمتر توجه می‌شد، اما در حال حاضر و در شرایط کرونایی اوضاع این صنف بسیار وخیم‌تر از گذشته شده است.

وی در پایان بیان کرد: این شرایط اگر بیشتر از این ادامه پیدا کند که در فروش‌های اخیرمان نیز خودش را نشان داده، قطعا با ورشکستگی عظیمی از ناشران روبه‌رو خواهیم شد.