به گزارش خبرگزاری کتاب ایران(ایبنا) کتاب «تاریخ تصوف و عرفان اسلامی: از آغاز عصر صفوی تا اواخر دوره قاجاریه» نوشته محمودرضا اسفندیار زیر نظر شهرام پازوکی منتشر شد.

درونی‌ترین، متعالی‌ترین و نهانی‌ترین ساحت هر دین عرفان آن است. کمتر می‌توان دینی را سراغ گرفت که فاقد این جنبه باشد. در اسلام نیز گرایش‌های عرفانی از همان آغاز پدیدار شد. به باور بسیاری از اهل تحقیق، تصوف و عرفان اسلامی ریشه در تعالیم قرآن، سنت نبوی و سیره علوی دارد. تصوف و عرفان اسلامی اما در بستر تاریخ فراز و نشیب‌های فراوانی را طی کرده است. ایران فرهنگی (و نه ایران سیاسی که امروزه در این محدوده جغرافیایی قرار گرفته است) یکی از مهم‌ترین بسترهای رشد و گسترش عرفان و تصوف بوده است. بر کسی پوشیده نیست که عرفان و تصوف علاوه بر اینکه سهم بسزایی در تکوین هویت ملی و فرهنگی ایرانیان داشته، یکی
از مهم‌ترین راه‌های نفوذ و گسترش فرهنگ ایرانی­ اسلامی در دیگر سرزمین‌ها بوده است.

این کتاب به بررسی تاریخی تصوف و عرفان اسلامی در یکی از مقاطع مهم تاریخ و فرهنگ ایران، یعنی از آغاز عصر صفوی تا اوایل دوره پهلوی، اختصاص یافته است. یکی از دلایل اهمیت این دوره این است که تأثیرات سیاسی، فرهنگی و اجتماعی آن را می‌توان به شکل انکارناپذیری در ایران معاصر مشاهده کرد. تشکیل حکومت صوفی به همت و مجاهدات صوفیان، به عنوان نخستین حکومت ملی ایران، و رسمیت یافتن تشیع، به عنوان عاملی اساسی در شکل‌گیری هویت ملی، در حقیقت نقطه عطفی در تاریخ ایران به شمار می‌رود. این دوره تأثیرات چشمگیری بر ابعاد گوناگون حیات دینی و فرهنگی ایرانیان از جمله تصوف و عرفان اسلامی بر جا گذاشته است.

این کتاب به دو بخش تقسیم شده است. بخش اول که به عصر صفویان اختصاص دارد، شامل پنج فصل است: در فصل اول با عنوان صفویان، به مباحثی مانند هم‌ریشگی تصوف و تشیع، نگاهی به سابقه نهضت‌های صوفیه مانند سربداران، نوبخشیه و...، زندگی و عرفان شیخ صفی‌الدین اردبیلی مؤسس طریقه صوفیه و نهضت صوفیان صفوی و تأسیس حکومت صفویان پرداخته شده است. در فصل دوم با عنوان سیاست مذهبی حکومت صفوی، موضوعاتی مانند گذر از تشیع صوفیانه به تشیع فقهی، مهاجرت عالمان شیعه به ایران و آثار و نتایج ورود عالمان شیعه به حکومت صوفی مطرح شده است. فصل سوم با عنوان وضعیت تصوف و عرفان در عهد صفوی، به مباحثی مانند سرکوب صوفیه، ردیه‌نویسی بر تصوف و انحطاط تصوف و تمایز عرفان اختصاص یافته است. در فصل چهارم، نسبت حکیمان و عالمان مهم دینی عصر یعنی شهید ثانی، مقدس اردبیلی، شیخ بهایی، میرداماد، میرفندرسکی، ملاصدرا، فیض کاشانی، فیاض لاهیجی، مجلسی اول، مجلسی دوم، قاضی سعید قمی با عرفان و تصوف در عصر صفوی بررسی شده است. فصل پنجم، به طریقه‌های تصوف در ایران عصر صفوی یعنی نعمت‌اللهیه و انتقال به هندوستان (از شاه خلیل‌الله تا شاه علیرضا دکنی)، نوربخشیه، ذهبیه (از بُرزش‌آبادی تا قطب‌الدین نیریزی)، نقشبندیه و قادریه اختصاص دارد.

بخش دوم درباره عرفان و تصوف پس از عصر صفوی و شامل چهار فصل است. در فصل اول، با عنوان نگاهی به وضع کلی تصوف پس از عصر صفوی تا اوایل پهلوی، سیر تاریخی تصوف و عرفان اسلامی در عصر افشاریه، زندیه و قاجاریه و اوایل پهلوی بررسی شده است. نهضت احیای تصوف در اواخر زندیه و اوایل قاجار و مخالفت حاکمان و عالمان با آن و نیز تداوم مخالفت با تصوف در این دوره از دیگر مباحث این فصل است. در فصل دوم، طریقه‌های تصوف در دوره مذکور مانند نعمت‌اللهیه و انشعابات آن، ذهبیه، نوربخشیه، اویسیه، اهل حق، خاکساریه، قادریه و نقشبندیه بررسی شده است. فصل چهارم به حلقه عرفانی نجف و عالمان عارف‌مشرب آن اختصاص یافته است.

این کتاب را شاید بتوان اولین گام برای تدوین تاریخ تصوف و عرفان اسلامی در دوره مذکور دانست که به سفارش گروه ادیان و عرفان سازمان «سمت» به منظور تأمین نیاز دانشجویان رشته‌های ادیان و عرفان و عرفان اسلامی و دیگر علاقه‌مندان فراهم آمده است.

کتاب «تاریخ تصوف و عرفان اسلامی؛ از آغاز عصر صفوی تا اواخر دوره قاجاری» نوشته محمودرضا اسفندیار با شمارگان ۳۰۰ نسخه، ۲۲۸ صفحه و به بهای ۲۴ هزار تومان از سوی انتشارات سمت منتشر شده است.