به گزارش خبرگزاری کتاب ایران (ایبنا)، منابع تاریخی روایت کرده‌اند که یعقوب بن اسحاق اهوازی مشهور به ابن سِکّیت از بزرگان امامیه که از اصحاب حضرت امام جواد (ع) و همچنین حضرت امام هادی (ع) بود، در پنجم رجب سال ۲۲۴ هجری به دست متوکل عباسی به جرم تشیع به شهادت رسید و در سامرا به خاک سپرده شد. جناب ایشان هنگام شهادت ۵۸ سال داشتند. اصلیت او برای دورق (شادگان امروزی) در خوزستان است و به سال ۱۳۹۶ در شادگان مجسمه‌ای از او نصب شد.
ابن سکیت که بود و چه کرد؟
منابعی چون «مآثر الکبراء فی تاریخ سامراء» اثر مرحوم شیخ ذبیح الله محلاتی، «تاریخ بغداد» اثر ابوبکر خطیب بغدادی، «تقویم شیعه» اثر شیخ عبدالحسین نیشابوری و «اَلْکُنیٰ وَ الْاَلْقاب» اثر شیخ عباس قمی، روایت کرده‌اند که اصلیت ابن سکیت از آبادی‌های دَورَق (شهرستان شادگان کنونی) از اطراف خوزستان بود. درباره لقب و کنیه او نیز گفته‌اند که پدرش اسحاق سکوت‌های طولانی می‌کرد و سکیت در اصل لقب او بوده است. برخی از منابع هم اشاره کرده‌اند که خود یعقوب اهل سکوت بوده و به همین جهت به سکیت مکنی شده است.
ابن سکیت از بزرگان علم نحو و ادبیات عرب بود و از مهم‌ترین آثارش در این حوزه کتاب «اصلاح المنطق» است. او در این کتاب بسیاری از واژه‌های عربی را به صورت صحیح ضبط کرد و ازجنبه‌های صرفی، فصاحت و غیر آن مورد بررسی قرار داد. این اثر از معتبرترین منابع لغت عرب است و شروح مختلفی بر آن نوشته شده. ابن سکیت شهرت دیگری هم دارد و آن تلاش در گردآوری اشعار عرب است.
ابن ندیم روایت کرده است که دواوین اشعار پراکنده ۳۰ شاعر عرب کهن را ابن سکیت گردآوری و شرح کرده است که از ذخایر و میراث عظیم ادبیات عرب به شمار می‌روند. از جمله شاعرانی که ابن سکیت آثارشان را زنده و در تاریخ ثبت کرده می‌توان به امروالقیس، زهیر بن ابی سلمی، نابغه ذبیانی، اعشی، عنتره بن شداد، طرفه بن عبد و عمروبن کلثوم اشاره کرد.
همانطور که اشاره شد او از بزرگان امامیه بود و از امام جواد (ع) روایات و مسائل مختلفی را نقل کرده است. نجاشی در «رجال» او را از روایان معتبر شمره است که هیچ طعنی درباره او نیست. او بجز روایت و علم نحو در علوم قرآنی نیز از بزرگان بود و شاگردان زیادی را نیز تربیت کرد. ابن شعبه حرانی، ابوالبشر بندنیجی، ابوسعید سکری، ابوعکرمه ضبی و ابوحنیفه دینوری را از شاگردان او دانسته‌اند. این میان ابن شعبه حرانی از قدیمی‌ترین محدثان شیعه است و کتاب حدیثی مهم او «تُحَفُ العُقول فیما جاءَ مِنَ الحِکَمِ وَ الْمَواعظ مِنْ آل‌ِ الرّسول» نام دارد.
اما از دیگر علل شهرت ابن سکیت، دانش او در گیاه شناسی است. فواد سزگین، دانشمند علوم اسلامی و شرقشناس شهیر ترکیه‌ای (درگذشته به سال ۲۰۱۸) که استاد تاریخ علوم طبیعی در دانشگاه گوته فرانکفورت و بنیانگذار موسسه تاریخ علوم عربی – اسلامی این دانشگاه بود در جلد چهارم از کتاب «تاریخ نگارش‌ها و تالیفات» خود از ابن سکیت و شاگردش ابوحنیفه دینوری به عنوان دو تن از گیاه شناسان مسلمان نام برده است. ابن ندیم در «الفهرست» کتاب «النبات و الشجر» را به او منتسب کرده اما اکنون اثری از این کتاب در دست نیست.
«منطق الطیر و منطق الریاحین»، «سرقات الشعراء و ما تواردوا علیه»، «فَعَل و اَفْعَل»، «شرح دیوان عروة بن ورد»، «شرح دیوان قیس بن خطیم»، «ماجاء فی الشعر و ما حُرّف عن جهته»، «شرح دیوان نابغه ذبیانی»، «المثنی و المبنی و المکنی»، «القلب و الابدال» و «شرح دیوان مزرّد» از دیگر آثار ابن سکیت است.
علت شهادت
منابعی چون «قاموس تراجم لأشهرالرّجال و النِساء من‌العَرَب و المُستعرِبینَ و المُسِتشرقینْ» یا «الاعلام» خیرالدین زرکلی، «اَلْکُنیٰ وَ الْاَلْقاب» اثر شیخ عباس قمی، جلد دوم «مآثر الکبراء فی تاریخ سامراء» اثر مرحوم شیخ ذبیح الله محلاتی و «مواقف الشيعة» اثر مرحوم آیت‌الله علی احمدی میانجی درباره علت شهادت ابن سکیت چنین نوشته‌اند:
متوکل عباسی ابن سکیت را ملزم کرده بود که تادیب دو فرزندش معتز و موید را برعهده گیرد. یک روز به او گفت: آیا دو فرزند من نزد تو محبوب‌ترند یا امام حسنین (امام حسن (ع) و امام حسین (ع)؟ ابن سکیت در جواب گفت: به خدا قسم قنبر خادم امیرالمومنین امام علی (ع) بهتر از تو و دو فرزندت است. متوکل دستور داد که زبان او را از پشت سر خارج کنند و با این کار ابن سکیت به شهادت رسید.
منابعی دیگر از جمله «سفینه البحار» و «تاریخ الخلفا» نیز نوشته‌اند که ضرباتی به شکم این دانشمند برجسته وارد کردند و او را به شهادت رساندند.
معرفی یک کتاب
کتاب «موازنه الآثار الادبیه لابن السکیت الدورقی و ابی الطیب العسکری» نوشته جعفر عموری به سال ۱۳۹۶ به زبان عربی توسط انتشارات پژوهندگان راه دانش منتشر شد.
اما به سال ۱۳۹۵ نیز کتاب مهمی با عنوان «ابن سکیّت دورقی اهوازی؛ شهید ولایت» نوشته عبدالکاظم علی نژاد در ۱۵۰۰ نسخه و ۲۰۸ صفحه توسط دفتر خوزستان مجمع جهانی اهل بیت علیهم السلام منتشر شد.
کتاب دو مقدمه، دو فصل و یک ضمیمه دارد. در فصل اول با عنوان آشنایی با سابقه تاریخی و فرهنگی «دورق» زادگاه «ابن سکیت» آشنایی کوتاهی با منطقه شادگان آورده شده است. اشاره شد که این منطقه در استان خوزستان است و ضمن آنکه از سرزمین‌های تاریخی این دیار به شمار می‌رود و زیستگاه فرهنگ‌ها و تمدن‌های دیرپاست.
در فصل دوم که اصل این کتاب است نیز با خود «ابن سکیت دورقی اهوازی» آشنا می‌شویم. ولادت، خاندان، تحصیلات، استادان، شاگردان، اشعار و کتابشناسی این ادیب و شاعر بزرگ، محتویات این فصل را تشکیل می‌دهند.
در ضمیمه کتاب، با عنوان «اطلالة علي حياة ابن السكيت الدورقي الأهوازي» نیز، شرح حال این شهید ولایت در ۵۰ صفحه به زبان عربی ذکر شده است. نویسنده که از مورخان تخصصی تاریخ تمدن خوزستان است به خوبی توانسته مخاطبان را با این شخصیت برجسته تاریخی آشنا کند. ضمن اینکه زبان کتاب بسیار ساده است و عامه مخاطبان می‌توانند از آن بهره ببرند. با توجه به اینکه بسیاری از هم وطنان خوزستانی ما عرب زبان هستند، شرح حال ابن سکیت به زبان عربی که پیوست کتاب است، می‌تواند خوراک مطالعاتی و عقیدتی خوبی به این دست از هم وطنان بدهد.
ابن سکیت که بود و چه کرد؟
منابعی چون «مآثر الکبراء فی تاریخ سامراء» اثر مرحوم شیخ ذبیح الله محلاتی، «تاریخ بغداد» اثر ابوبکر خطیب بغدادی، «تقویم شیعه» اثر شیخ عبدالحسین نیشابوری و «اَلْکُنیٰ وَ الْاَلْقاب» اثر شیخ عباس قمی، روایت کرده‌اند که اصلیت ابن سکیت از آبادی‌های دَورَق (شهرستان شادگان کنونی) از اطراف خوزستان بود. درباره لقب و کنیه او نیز گفته‌اند که پدرش اسحاق سکوت‌های طولانی می‌کرد و سکیت در اصل لقب او بوده است. برخی از منابع هم اشاره کرده‌اند که خود یعقوب اهل سکوت بوده و به همین جهت به سکیت مکنی شده است.
ابن سکیت از بزرگان علم نحو و ادبیات عرب بود و از مهم‌ترین آثارش در این حوزه کتاب «اصلاح المنطق» است. او در این کتاب بسیاری از واژه‌های عربی را به صورت صحیح ضبط کرد و ازجنبه‌های صرفی، فصاحت و غیر آن مورد بررسی قرار داد. این اثر از معتبرترین منابع لغت عرب است و شروح مختلفی بر آن نوشته شده. ابن سکیت شهرت دیگری هم دارد و آن تلاش در گردآوری اشعار عرب است.
ابن ندیم روایت کرده است که دواوین اشعار پراکنده ۳۰ شاعر عرب کهن را ابن سکیت گردآوری و شرح کرده است که از ذخایر و میراث عظیم ادبیات عرب به شمار می‌روند. از جمله شاعرانی که ابن سکیت آثارشان را زنده و در تاریخ ثبت کرده می‌توان به امروالقیس، زهیر بن ابی سلمی، نابغه ذبیانی، اعشی، عنتره بن شداد، طرفه بن عبد و عمروبن کلثوم اشاره کرد.
همانطور که اشاره شد او از بزرگان امامیه بود و از امام جواد (ع) روایات و مسائل مختلفی را نقل کرده است. نجاشی در «رجال» او را از روایان معتبر شمره است که هیچ طعنی درباره او نیست. او بجز روایت و علم نحو در علوم قرآنی نیز از بزرگان بود و شاگردان زیادی را نیز تربیت کرد. ابن شعبه حرانی، ابوالبشر بندنیجی، ابوسعید سکری، ابوعکرمه ضبی و ابوحنیفه دینوری را از شاگردان او دانسته‌اند. این میان ابن شعبه حرانی از قدیمی‌ترین محدثان شیعه است و کتاب حدیثی مهم او «تُحَفُ العُقول فیما جاءَ مِنَ الحِکَمِ وَ الْمَواعظ مِنْ آل‌ِ الرّسول» نام دارد.
اما از دیگر علل شهرت ابن سکیت، دانش او در گیاه شناسی است. فواد سزگین، دانشمند علوم اسلامی و شرقشناس شهیر ترکیه‌ای (درگذشته به سال ۲۰۱۸) که استاد تاریخ علوم طبیعی در دانشگاه گوته فرانکفورت و بنیانگذار موسسه تاریخ علوم عربی – اسلامی این دانشگاه بود در جلد چهارم از کتاب «تاریخ نگارش‌ها و تالیفات» خود از ابن سکیت و شاگردش ابوحنیفه دینوری به عنوان دو تن از گیاه شناسان مسلمان نام برده است. ابن ندیم در «الفهرست» کتاب «النبات و الشجر» را به او منتسب کرده اما اکنون اثری از این کتاب در دست نیست.
«منطق الطیر و منطق الریاحین»، «سرقات الشعراء و ما تواردوا علیه»، «فَعَل و اَفْعَل»، «شرح دیوان عروة بن ورد»، «شرح دیوان قیس بن خطیم»، «ماجاء فی الشعر و ما حُرّف عن جهته»، «شرح دیوان نابغه ذبیانی»، «المثنی و المبنی و المکنی»، «القلب و الابدال» و «شرح دیوان مزرّد» از دیگر آثار ابن سکیت است.
علت شهادت
منابعی چون «قاموس تراجم لأشهرالرّجال و النِساء من‌العَرَب و المُستعرِبینَ و المُسِتشرقینْ» یا «الاعلام» خیرالدین زرکلی، «اَلْکُنیٰ وَ الْاَلْقاب» اثر شیخ عباس قمی، جلد دوم «مآثر الکبراء فی تاریخ سامراء» اثر مرحوم شیخ ذبیح الله محلاتی و «مواقف الشيعة» اثر مرحوم آیت‌الله علی احمدی میانجی درباره علت شهادت ابن سکیت چنین نوشته‌اند:
متوکل عباسی ابن سکیت را ملزم کرده بود که تادیب دو فرزندش معتز و موید را برعهده گیرد. یک روز به او گفت: آیا دو فرزند من نزد تو محبوب‌ترند یا امام حسنین (امام حسن (ع) و امام حسین (ع)؟ ابن سکیت در جواب گفت: به خدا قسم قنبر خادم امیرالمومنین امام علی (ع) بهتر از تو و دو فرزندت است. متوکل دستور داد که زبان او را از پشت سر خارج کنند و با این کار ابن سکیت به شهادت رسید.
منابعی دیگر از جمله «سفینه البحار» و «تاریخ الخلفا» نیز نوشته‌اند که ضرباتی به شکم این دانشمند برجسته وارد کردند و او را به شهادت رساندند.
معرفی یک کتاب
کتاب «موازنه الآثار الادبیه لابن السکیت الدورقی و ابی الطیب العسکری» نوشته جعفر عموری به سال ۱۳۹۶ به زبان عربی توسط انتشارات پژوهندگان راه دانش منتشر شد.
اما به سال ۱۳۹۵ نیز کتاب مهمی با عنوان «ابن سکیّت دورقی اهوازی؛ شهید ولایت» نوشته عبدالکاظم علی نژاد در ۱۵۰۰ نسخه و ۲۰۸ صفحه توسط دفتر خوزستان مجمع جهانی اهل بیت علیهم السلام منتشر شد.
کتاب دو مقدمه، دو فصل و یک ضمیمه دارد. در فصل اول با عنوان آشنایی با سابقه تاریخی و فرهنگی «دورق» زادگاه «ابن سکیت» آشنایی کوتاهی با منطقه شادگان آورده شده است. اشاره شد که این منطقه در استان خوزستان است و ضمن آنکه از سرزمین‌های تاریخی این دیار به شمار می‌رود و زیستگاه فرهنگ‌ها و تمدن‌های دیرپاست.
در فصل دوم که اصل این کتاب است نیز با خود «ابن سکیت دورقی اهوازی» آشنا می‌شویم. ولادت، خاندان، تحصیلات، استادان، شاگردان، اشعار و کتابشناسی این ادیب و شاعر بزرگ، محتویات این فصل را تشکیل می‌دهند.
در ضمیمه کتاب، با عنوان «اطلالة علي حياة ابن السكيت الدورقي الأهوازي» نیز، شرح حال این شهید ولایت در ۵۰ صفحه به زبان عربی ذکر شده است. نویسنده که از مورخان تخصصی تاریخ تمدن خوزستان است به خوبی توانسته مخاطبان را با این شخصیت برجسته تاریخی آشنا کند. ضمن اینکه زبان کتاب بسیار ساده است و عامه مخاطبان می‌توانند از آن بهره ببرند. با توجه به اینکه بسیاری از هم وطنان خوزستانی ما عرب زبان هستند، شرح حال ابن سکیت به زبان عربی که پیوست کتاب است، می‌تواند خوراک مطالعاتی و عقیدتی خوبی به این دست از هم وطنان بدهد.
نظر شما