به گزارش خبرنگار خبرگزاری کتاب ایران (ایبنا) در لرستان، منطقه لرستان، تاریخ باشکوهی دارد. شکوه تاریخش، به پیوستگی و استمرار اجتماعی و فرهنگی جامعه انسانی این سرزمین، بازمی‌گردد. این منطقه به دلیل ویژگیهای جغرافیایی و اقلیمی خاص، کم‌تر از نقاط دیگر اختلاط و آمیزش اقوام گوناگون را به خود دیده است. به گونه‌ای که، شماری از اقوام دیگر که به این قلمرو وارد شدهاند، به‌تدریج ویژگیهای قومي خود را وانهاده و با فرهنگ جامعه میزبان وفق یافته‌اند؛ لذا در ادوار طولانی، یک فرهنگ مشترک بر این منطقه غالب بوده‌است و از این نظر، جزو نمونه‌های منحصر به فرد در ترکیب قومیتی ایران به شمار می‌رود.
بر این اساس، مطالعات لُرپژوهي، در کنار حوزه لرستان‌شناسی، به عنوان زمینه‌ای در مطالعات اقوام تاریخی موجود در سرزمین ایران، باید مورد توجه قرار گیرد. برای آن‌که مطالعات مورد نظر شکل گیرد، دستاوردهای محققانی مختلف نقش مهمی ایفا می‌کند که سید یدالله ستوده یکی از این محققان است.
وی در سي‌ام آبان سال 1325، در محلة باباطاهر خرم‌آباد، ديده به جهان گشود. ستوده به عنوان یکی از چهره‌های نامور فرهنگی لرستان، یکی از مراجع اصلی حوزه سندپژوهی تاریخ لرستان در دوره قاجار است که تمام همت و تلاش خود را تا حد امکان مصروف تاباندن پرتویی از دانایی بر تاریخ غبار‌آلود و پرابهام لرستانِ عهد قاجار کرده است.
این پژوهشگر و سندپژوه مجربِ اسناد تاریخی لرستان و افرادی چون او سهم بالایی در خروج تاریخ لرستان از انزوای تیره‌گون فقر منابع تاریخی و کشاندن رخدادهای تاریخی این دیار به‌عرصه‌ی خبر، نظر و پژوهش و تحقیق دارند. او به‌دلیل وجهه و اعتبار اجتماعی و فرهنگی‌اش، دسترسی کمنظیری به‌اسناد خانوادگی بزرگان لرستان دارد.
روابط خویشاوندی و حُسن اعتماد متقابل میان او با اکثر قریب به‌اتفاق معمران، بازماندگان و خانواده بسیاری از افراد صاحب نفوذ، رجال، صاحب‌منصبان رده‌هاي بالا و میانی قدرت محلی و دیوانسالاری نسبتاً متمرکز و مرکز‌گرای لرستان در اواخر دوره قاجار از یک سو؛ و تکیه او بر میراث معنوی گرانسنگ خانوادگی‌اش (مشتمل بر صدها سند ارزشمند دوره‌ی تاریخی یاد شده) باعث شده است، این سندپژوه نامی لرستان یکی از مراجع اصلی تکاپوی فرهنگی پژوهشگرانی باشد که می‌خواهند در رابطه با تاریخ لرستان دوره‌ی قاجار تحقیق و پژوهش کنند.
از این نگاه او در جایگاه یکی از بازماندگان فرهیختۀ آخرین نسل از مستوفیان و منشیان شاغل در سازمان اداری و دیوان حکومتی عهد قاجار و دیوانسالاری بومی لرستان، نقش پررنگ و ممتازی در شکل‌گیری گفتمان مستندسازی تاریخ لرستان در دورۀ قاجار دارد و با شور و علاقه‌ای وصف‌ناپذیر از بذل جان و مال و آسایش خود بر روی نشر تاریخ و فرهنگ و سنتهای ارزشمند بومی لرستان تا بدین لحظه کوتاهی نکرده است.
او که نسب پدری و مادریش به «میرزا سیدرضاخان تفرشی» (مستوفی سرشناس لرستان و از مستوفیان رسمی دیوان اعلای قاجار) می‌رسد، از گنجینه‌ی بسیار معتبر و ارزشمندی رونمایی کرده است که می‌تواند بسیاری از ابهامات تاریخی این دیار را روشن نموده و چگونگی اتصال سررشته‌ی رخدادهای تاریخی لرستان عهد قاجار را از طریق گزارشات و مکاتبات متنوع به‌دیوانخانه اعلای سلطنتی نمایه‌سازی کند.
کتاب مجموعه اسناد «مستوفی لرستان» مشتمل بر اسناد پیشکاری و وزارت میرزا سیدرضاخان تفرشی و فرزندان از سال 1279 تا سال 1344 قمری است. ساختار این مجموعه بر اساس ادوار تاریخی زندگی سلاطین قاجار از عهد ناصری تا پایان حیات سیاسی احمدشاه قاجار تنظیم و اسناد و مدارک در عهد هر یک از سلاطین بر اساس ادوار فرمانروایی حکام و فرمانروایان لرستان در عهد هر یک از سلاطین تنظیم شده است. بر این اساس مجموعه مشتمل بر چهار فصل است که در دو مجلد به شرح زیر تنظیم و تدوین یافته است:
جلد نخست:
مشتمل بر اسناد و مدارک پیشکاری میرزا سيّدرضا‌خان تفرشي و فرزندان در عهد ناصری از سال 1279 تا 17 ذي‌قعده 1313ق. (درگذشت ناصرالدين‌شاه) است. (شامل 321 طغرا سند)
جلد دوم:
اسناد اين مجلد مشتمل بر اسناد دوره سایر سلاطین قاجار (353 طغرا سند) که به طور کلی بر اساس ادوار سلطنت مظفر‌الدین‌شاه، محمّد‌علی‌شاه و احمدشاه قاجار تنظیم شده و به لحاظ جزئی نیز بر اساس ادوار حکومت فرمانروایان لرستان که در عهد هر یک از سلاطین مذکور بر لرستان فرمانروایی داشته‌اند تنظیم شده و به تفکیک و به شرح زیر تدوین شده است:
1. اسناد عهد مظفری 1314 تا رجب 1324ق.
2. اسناد عهد محمّد‌علی‌شاهی از محرم 1325 تا جمادی‌الاولی 1327ق.
3. اسناد عهد احمد‌شاهی از جمادی‌الثانی 1327 تا 29 ذی‌الحجه 1344ق. و ...
اسناد جلد دوم عمدتاً اسناد خاندان و فرزندان میرزا سیّد‌رضاخان تفرشی و خاندان‌هاي سرشناس لرستان و وقایع ایام آنها و اسنادي از سازمان اسناد ملّي، مؤسسه مطالعات تاريخ معاصر ايران، اسناد مجلس شوراي ملّي و اسلامي و كتابخانه و موزه ملّي ملك در ارتباط با لرستان است.
در مجموع این کتاب فراهم آمده افزون بر بيست و شش سال پژوهش پيوسته كتابخانه‌اي و ميداني نگارنده، بر پايه بيش از ششصد و پنجاه طغرا سند، (شامل: فرمان، رقم، حكم، شهادت‌نامه، عقدنامه، طلاق‌نامه، وصيت‌نامه، تقسيم ارث، بيع‌نامه، صلح‌نامه، وقف‌نامه، اجاره‌نامه، وكالت‌نامه، استفساء تعهدنامه و التزام، عريضه، گزارش، انواع اسناد مالي و حقوقي، نامه‌هاي دوستانه و ...) است.
مخاطب اغلب اين نامه‌ها، ميرزا سيدرضا‌خان و فرزندانش بودهاند. بسياري از اين سندها، ناگفته‌ها و ابهامات مربوط به اوضاع سياسي، اداري، اجتماعي، نظامي و نحوه‌ی دريافت ماليات از سال 1279ق./ 1241ش. تا پايان حكومت قاجار (1344ق./ 1304ش.) را در بر مي‌گيرد. از طرفي، اوضاع اقتصادي و چگونگي وضعيت معيشت مردم لُرستان را در آن روزگار، تا حدود زيادي روشن و مشخص مي‌سازد.
در میان منابعی که در نتیجه تحولات عصر قاجار تولید شدهاند، منابع و مدارک آرشیوی بیش از منابع دیگر واجد اهمیت هستند. زيرا هر سند اداري و ديواني و هر فرمان و نامه‌ی رسمي كه امروزه در دست است به زمان و رويدادي خاص و حقيقي بستگي داشته و در نتيجه رابطه مستقيم و طبيعي بين اثر و مؤثر به‌وجود آمده است. به علاوه قضاوت‌ها و داوري‌هايی كه درباره آنها مي‌شود و آنچه از محتواي آنها استنباط مي‌گردد برخلاف متون قديمي كه دستخوش تغيير و تبديل و شك و اصلاح بودهاند، بر پايه اعتبار و يقين و اصالت آنها استوار است و چون براي حفظ روابط جامعه با دستگاه‌هاي اداري و حاكمه و «در زمانِ» رویداد تهيه و تنظيم شده و مي‌شوند به‌نسبت كمتر دستخوش شايعه، دروغ، تظاهر، اغراض‌خصوصي و ملاحظه‌كاري مي‌باشند.
در كنار سندهای استنساخ شده، تصوير اصل سند نيز، منتشر شده است تا از جهات مختلف، نظير: سبک نگارش، خط‌شناسي، مُهرشناسي و ... مورد استفاده هر چه بيشتر علاقه‌مندان و جويندگان حقايق تاريخي قرار گيرد. انتشار تصویر سند در کنار نسخه بازخوانی‌شده یکی از نقاط قوت تاریخی کتاب «مستوفی لرستان» است که برای علاقه‌مندان به آرشیو، سندپژوهشی و سندشناسی می‌تواند به عنوان کتابی کمک آموزشی یاریگر کسانی باشد که تمایل به آموختن سندخوانی دوره قاجار دارند. در این کتاب گزينش و چينش سندها، بر پايه توالي زماني آنهاست تا مخاطب بتواند خود را بهتر و بيشتر در فرايند تحولات تاريخي قرار دهد و درك واقعی‌تري از رخدادها به دست آورد.
گفتنی است مجموعه 2 جلدی مستوفی لرستان (اسناد وزارت و پیشکاری میرزا سیدرضاخان تفرشی و فرزندان) در 2023 صفحه توسط نشر شاپورخواست که مدیر مسئولی آن را نیز سیدیدالله ستوده عهده‌دار می‌باشد، به بها دوره دوجلدی 600 هزار تومان در سال 1400 با حمایت معاونت امور فرهنگی وزارت فرهنگ و ارشاد اسلامی روانه بازار نشر شده و در اختیار علاقه‌مندان قرار گرفته‌است.
بر این اساس، مطالعات لُرپژوهي، در کنار حوزه لرستان‌شناسی، به عنوان زمینه‌ای در مطالعات اقوام تاریخی موجود در سرزمین ایران، باید مورد توجه قرار گیرد. برای آن‌که مطالعات مورد نظر شکل گیرد، دستاوردهای محققانی مختلف نقش مهمی ایفا می‌کند که سید یدالله ستوده یکی از این محققان است.
وی در سي‌ام آبان سال 1325، در محلة باباطاهر خرم‌آباد، ديده به جهان گشود. ستوده به عنوان یکی از چهره‌های نامور فرهنگی لرستان، یکی از مراجع اصلی حوزه سندپژوهی تاریخ لرستان در دوره قاجار است که تمام همت و تلاش خود را تا حد امکان مصروف تاباندن پرتویی از دانایی بر تاریخ غبار‌آلود و پرابهام لرستانِ عهد قاجار کرده است.
این پژوهشگر و سندپژوه مجربِ اسناد تاریخی لرستان و افرادی چون او سهم بالایی در خروج تاریخ لرستان از انزوای تیره‌گون فقر منابع تاریخی و کشاندن رخدادهای تاریخی این دیار به‌عرصه‌ی خبر، نظر و پژوهش و تحقیق دارند. او به‌دلیل وجهه و اعتبار اجتماعی و فرهنگی‌اش، دسترسی کمنظیری به‌اسناد خانوادگی بزرگان لرستان دارد.
روابط خویشاوندی و حُسن اعتماد متقابل میان او با اکثر قریب به‌اتفاق معمران، بازماندگان و خانواده بسیاری از افراد صاحب نفوذ، رجال، صاحب‌منصبان رده‌هاي بالا و میانی قدرت محلی و دیوانسالاری نسبتاً متمرکز و مرکز‌گرای لرستان در اواخر دوره قاجار از یک سو؛ و تکیه او بر میراث معنوی گرانسنگ خانوادگی‌اش (مشتمل بر صدها سند ارزشمند دوره‌ی تاریخی یاد شده) باعث شده است، این سندپژوه نامی لرستان یکی از مراجع اصلی تکاپوی فرهنگی پژوهشگرانی باشد که می‌خواهند در رابطه با تاریخ لرستان دوره‌ی قاجار تحقیق و پژوهش کنند.
از این نگاه او در جایگاه یکی از بازماندگان فرهیختۀ آخرین نسل از مستوفیان و منشیان شاغل در سازمان اداری و دیوان حکومتی عهد قاجار و دیوانسالاری بومی لرستان، نقش پررنگ و ممتازی در شکل‌گیری گفتمان مستندسازی تاریخ لرستان در دورۀ قاجار دارد و با شور و علاقه‌ای وصف‌ناپذیر از بذل جان و مال و آسایش خود بر روی نشر تاریخ و فرهنگ و سنتهای ارزشمند بومی لرستان تا بدین لحظه کوتاهی نکرده است.
او که نسب پدری و مادریش به «میرزا سیدرضاخان تفرشی» (مستوفی سرشناس لرستان و از مستوفیان رسمی دیوان اعلای قاجار) می‌رسد، از گنجینه‌ی بسیار معتبر و ارزشمندی رونمایی کرده است که می‌تواند بسیاری از ابهامات تاریخی این دیار را روشن نموده و چگونگی اتصال سررشته‌ی رخدادهای تاریخی لرستان عهد قاجار را از طریق گزارشات و مکاتبات متنوع به‌دیوانخانه اعلای سلطنتی نمایه‌سازی کند.
کتاب مجموعه اسناد «مستوفی لرستان» مشتمل بر اسناد پیشکاری و وزارت میرزا سیدرضاخان تفرشی و فرزندان از سال 1279 تا سال 1344 قمری است. ساختار این مجموعه بر اساس ادوار تاریخی زندگی سلاطین قاجار از عهد ناصری تا پایان حیات سیاسی احمدشاه قاجار تنظیم و اسناد و مدارک در عهد هر یک از سلاطین بر اساس ادوار فرمانروایی حکام و فرمانروایان لرستان در عهد هر یک از سلاطین تنظیم شده است. بر این اساس مجموعه مشتمل بر چهار فصل است که در دو مجلد به شرح زیر تنظیم و تدوین یافته است:
جلد نخست:
مشتمل بر اسناد و مدارک پیشکاری میرزا سيّدرضا‌خان تفرشي و فرزندان در عهد ناصری از سال 1279 تا 17 ذي‌قعده 1313ق. (درگذشت ناصرالدين‌شاه) است. (شامل 321 طغرا سند)
جلد دوم:
اسناد اين مجلد مشتمل بر اسناد دوره سایر سلاطین قاجار (353 طغرا سند) که به طور کلی بر اساس ادوار سلطنت مظفر‌الدین‌شاه، محمّد‌علی‌شاه و احمدشاه قاجار تنظیم شده و به لحاظ جزئی نیز بر اساس ادوار حکومت فرمانروایان لرستان که در عهد هر یک از سلاطین مذکور بر لرستان فرمانروایی داشته‌اند تنظیم شده و به تفکیک و به شرح زیر تدوین شده است:
1. اسناد عهد مظفری 1314 تا رجب 1324ق.
2. اسناد عهد محمّد‌علی‌شاهی از محرم 1325 تا جمادی‌الاولی 1327ق.
3. اسناد عهد احمد‌شاهی از جمادی‌الثانی 1327 تا 29 ذی‌الحجه 1344ق. و ...
اسناد جلد دوم عمدتاً اسناد خاندان و فرزندان میرزا سیّد‌رضاخان تفرشی و خاندان‌هاي سرشناس لرستان و وقایع ایام آنها و اسنادي از سازمان اسناد ملّي، مؤسسه مطالعات تاريخ معاصر ايران، اسناد مجلس شوراي ملّي و اسلامي و كتابخانه و موزه ملّي ملك در ارتباط با لرستان است.
در مجموع این کتاب فراهم آمده افزون بر بيست و شش سال پژوهش پيوسته كتابخانه‌اي و ميداني نگارنده، بر پايه بيش از ششصد و پنجاه طغرا سند، (شامل: فرمان، رقم، حكم، شهادت‌نامه، عقدنامه، طلاق‌نامه، وصيت‌نامه، تقسيم ارث، بيع‌نامه، صلح‌نامه، وقف‌نامه، اجاره‌نامه، وكالت‌نامه، استفساء تعهدنامه و التزام، عريضه، گزارش، انواع اسناد مالي و حقوقي، نامه‌هاي دوستانه و ...) است.
مخاطب اغلب اين نامه‌ها، ميرزا سيدرضا‌خان و فرزندانش بودهاند. بسياري از اين سندها، ناگفته‌ها و ابهامات مربوط به اوضاع سياسي، اداري، اجتماعي، نظامي و نحوه‌ی دريافت ماليات از سال 1279ق./ 1241ش. تا پايان حكومت قاجار (1344ق./ 1304ش.) را در بر مي‌گيرد. از طرفي، اوضاع اقتصادي و چگونگي وضعيت معيشت مردم لُرستان را در آن روزگار، تا حدود زيادي روشن و مشخص مي‌سازد.
در میان منابعی که در نتیجه تحولات عصر قاجار تولید شدهاند، منابع و مدارک آرشیوی بیش از منابع دیگر واجد اهمیت هستند. زيرا هر سند اداري و ديواني و هر فرمان و نامه‌ی رسمي كه امروزه در دست است به زمان و رويدادي خاص و حقيقي بستگي داشته و در نتيجه رابطه مستقيم و طبيعي بين اثر و مؤثر به‌وجود آمده است. به علاوه قضاوت‌ها و داوري‌هايی كه درباره آنها مي‌شود و آنچه از محتواي آنها استنباط مي‌گردد برخلاف متون قديمي كه دستخوش تغيير و تبديل و شك و اصلاح بودهاند، بر پايه اعتبار و يقين و اصالت آنها استوار است و چون براي حفظ روابط جامعه با دستگاه‌هاي اداري و حاكمه و «در زمانِ» رویداد تهيه و تنظيم شده و مي‌شوند به‌نسبت كمتر دستخوش شايعه، دروغ، تظاهر، اغراض‌خصوصي و ملاحظه‌كاري مي‌باشند.
در كنار سندهای استنساخ شده، تصوير اصل سند نيز، منتشر شده است تا از جهات مختلف، نظير: سبک نگارش، خط‌شناسي، مُهرشناسي و ... مورد استفاده هر چه بيشتر علاقه‌مندان و جويندگان حقايق تاريخي قرار گيرد. انتشار تصویر سند در کنار نسخه بازخوانی‌شده یکی از نقاط قوت تاریخی کتاب «مستوفی لرستان» است که برای علاقه‌مندان به آرشیو، سندپژوهشی و سندشناسی می‌تواند به عنوان کتابی کمک آموزشی یاریگر کسانی باشد که تمایل به آموختن سندخوانی دوره قاجار دارند. در این کتاب گزينش و چينش سندها، بر پايه توالي زماني آنهاست تا مخاطب بتواند خود را بهتر و بيشتر در فرايند تحولات تاريخي قرار دهد و درك واقعی‌تري از رخدادها به دست آورد.
گفتنی است مجموعه 2 جلدی مستوفی لرستان (اسناد وزارت و پیشکاری میرزا سیدرضاخان تفرشی و فرزندان) در 2023 صفحه توسط نشر شاپورخواست که مدیر مسئولی آن را نیز سیدیدالله ستوده عهده‌دار می‌باشد، به بها دوره دوجلدی 600 هزار تومان در سال 1400 با حمایت معاونت امور فرهنگی وزارت فرهنگ و ارشاد اسلامی روانه بازار نشر شده و در اختیار علاقه‌مندان قرار گرفته‌است.
نظر شما