به گزارش خبرگزاری کتاب ایران(ایبنا)، موزه کتاب و میراث مستند ایران در قلب ساختمان کتابخانه ملی. از در غربی کتابخانه که وارد می‌شوید، مستقیم به سمت پارکینگ می‌روید؛ بعد از عبور از گیت ورودی، وارد ساختمان و با آسانسور به سمت طبقه منفی یک، محل موزه کتاب و میراث مستند ایران سازمان اسناد و کتابخانه ملی ایران می‌روید؛ بخشی که پیش‌تر یکی از مخازن کتابخانه ملی ایران بود. در ابتدای ورودی، بعد از عبور از در چوبی دو در، وارد محوطه موزه می‌‌شوی. یک میز، چند کمد و تعدادی صندلی و مانیتور در محوطه ابتدایی موزه چیده شده و شبیه سالن اجتماعات است. 
 
در اثنای محوطه ورودی موزه کتاب و میراث مستند ایران یک در شیشه‌ای ورودی اصلی موزه کتاب و میراث مستند ایران است. موزه‌ای که با موکت‌های قرمزرنگ پویشده شده و شکل و شمایلی عجیب و نورپردازی خاص دارد؛ محوطه‌ای کم‌نور؛ لامپ‌های سقف با فاصله‌های کمی قرار گرفته‌اند و به میزهای شیشه‌ای پایه بلند، کمدهای ایستاده شیشه‌ای، کپسول‌های قرمز رنگ و بزرگ گاز اف‌ام 200 که در عرض 7 ثانیه حریق را اطفاء می‌کند، می‌تابند؛ گازی که ضرری برای نسخه‌های خطی و نیروی انسانی موزه ندارد و  بر اساس استاندارد، نسخه‌های خطی، سنگی و سربی همچنین محیط آن‌ها را روشن می‌کنند.
 
در انتهای محوطه ورودی نیز، یک اتاق شیشه‌ای وجود دارد که دفتر امین اموال موزه است و یک پرتره از پوری سلطانی، مادر کتابداری نوین ایران، تو را مجذوب خودش می‌کند؛ نقاشی سیاه‌قلمی حمیده معماری، که گویا افتخار شاگردی پوری سلطانی را داشته کشیده است. پوری سلطانی، افتخار کتابخانه ملی و یکی از پایه‌گذران این کتابخانه است؛ سال‌‌ها در بخش فهرست‌نویسی در طبقه منفی2 این ساختمان، مشغول به فعالیت بود.

موزه‌ای پُرمحتوا و سرشار از تاریخ و فرهنگ 
دما، رطوبت و نور این منطقه استاندارد است تا ضرری  به منابع موزه نرسد. به‌گفته  امین اموال فرهنگی موزه کتاب و میراث مستند ایران، این موزه دارای دمای 17 تا22 درجه است که  براساس اعلام  شورای بین‌المللی موزه‌ها(آیکوم) دمای استانداردی برای آثار موجود در اینجاست. این موزه دارای منابع گردشی و مناسبتی است که معمولا  هر 6‌ماه یکبار منابع گردشی آن تغییر می‌کند.»

 امین اموال فرهنگی موزه کتاب و میراث مستند ایران درباره آثار موجود در این موزه می‌گوید: «در این موزه 71 نسخه خطی، 10 ویترین دیواری ایستاده و 50 ویترین شیشه‌ای پایه‌ای و 6 سردیس از مشاهیر و بزرگان نگهداری می‌شود. این موزه دارای بخش‌های نسخ خطی، معاصر، اولین‌های چاپ ایران، احکام و فرمان‌های پادشان، نشریات، جلدهای لاکی و روغنی است.»
 
شجاعی، کارشناس ساختمان کتابخانه ملی درباره‌ آثار منحصر به فرد این موزه می‌گوید: «قدیمی‌ترین نسخه خطی کتابخانه ملی ایران یک رساله مربوط به هزار و 14 سال پیش است که در مخزن خطی کتابخانه ملی نگهداری می‌شود. قدیمی‌ترین اثر این موزه مربوط به 650 سال پیش است و سند طومار واگذاری املاک مربوط به دوره آق‌قویونلو‌‌ها که برای 524 سال پیش است؛ قدیمی‌ترین سند موزه کتاب محسوب می‌شود.»
 
موزه کتاب و میراث مستند از ساعت 8 تا 15 عصر یا 7 تا 15 عصر دایر است و البته برای بازدید از این موزه باید هماهنگی شود و ورود برای عموم آزاد نیست. اغلب بازدید‌ها شامل میهمانان، روسا، گروه‌های مختلف و افرادی است که با هماهنگی می‌‌توانند از این موزه بازدید کنند. هرچند به‌گفته شجاعی، کارشناس ساختمان کتابخانه ملی، هدف از تاسیس این موزه، آشنایی مردم و بازدیدکنندگان با منابعی است که معمولا امکان دیدن اصل آن‌ها را ندارند؛ نسخه‌های سنگی، سربی و خطی.

 امین اموال فرهنگی موزه کتاب و میراث مستند ایران نیز می‌گوید: «بیشترین قشر بازدید‌کننده از این موزه دانشجویان معماری و پژوهشگران هستند و ماهیانه به‌طور متوسط  150 تا 200 بازدید‌کننده دارد.»
 
روایتی از نخستین کتاب‌های چاپی  که به کتابخانه ملی آمدند
بخش اولین‌ کتاب‌های چاپی در کتابخانه ملی، اولین کتاب چاپ سربی در ایران، اولین کتابی که از متن فارسی به زبان دیگری ترجمه شده، کتاب سید‌فخرالدین شادمان، داستان مسیح که نخستین اثر ترجمه فارسی از یک کتاب لاتین است و 381 سال پیش چاپ شده است. کتاب «قانون فی‌الطب» نخستین کتاب چاپ سربی است که 466 سال پیش در چاپخانه سربی در شهر رم منتشر شده، کتاب «رساله جهادیه» نوشته میرزا ابوالقاسم، قائم مقام فراهانی نخستین کتاب چاپ سربی در ایران که سال 1323 قمری یعنی 202 سال پیش منتشر شده یا سفرنامه شاردن که دو نسخه آن در کتابخانه ملی است؛  همه در موزه کتاب و مستند ایران قابل رویت هستند.

ماجرای دو نقشه قدیمی نصب شده بر روی دیوار موزه کتاب
دو نقشه قدیمی که جزو منابع غیرکتابی کتابخانه ملی است؛ بر روی دیوار موزه کتاب و میراث مستند ایران خودنمایی می‌کند؛ یکی بر روی در ورودی موزه و دیگری در دیوار انتهایی؛ این دو نقشه که متعلق به سال‌های 1274 خورشیدی و 1309 قمری است؛ نقشه‌هایی از طهران قدیم هستند، زمانی که طهران 6‌ و بعدها 12 دروازه پیدا کرد، نقشه‌ای که در ابتدای ورودی موزه روی دیوار نصب شده مربوط به سال 1274 است و 6‌ دروازه تهران را نشان می‌‌دهد. این نقشه «دارالخلافه طهران» است که چهار محله و 6‌دروازه دارد. اودلاجان، سنگلج، بازار، چاله میدان محله‌های قدیمی این نقشه هستند. این نقشه دروازه‌های قزوین، محمدیه، دروازه دولت، محمدیه، شاه عبدالعظیم و دروازه شمیران قدیم طهران را نشان می‌دهد. عبدالغفار یکی از مدرسان مدرسه دارلفننون  این نقشه را براساس واحد معیار قدم، کشیده است.

نمونه‌ای از آثار موزه کتاب و مستند ایران
نکاح‌نامه‌های کار شده با مهر شاهدان که 95 سال پیش در دوره قاجار بر روی کاغذ یا پارچه حک شده است. عقدنامه‌هایی که مهریه 100 یا 500 تومانی را نشان می‌دهد که در آن زمان رقم بسیار بالایی  بود. نمونه‌ای از فرمان‌های پادشاهان، جلد و قلمدان‌های لاکی روغنی  و چاپی و نقاشی شده، نسخه‌های خطی و اسناد تاریخی، ادوات نگارش، نشریات تاریخی، تابلوهای نقاشی و خطاطی‌، ماشین تحریر محمد‌علی جمال‌زاده، نویسنده و پدر داستان‌ کوتاه فارسی ایران، نسخه تیمورنامه، یک نسخه از مثنوی به سفارش دربار، گزارش نشان‌های دولتی روس، تحفه مظفری نمونه‌هایی از آثاری است که مخاطب را در موزه کتاب و میراث مستند ایران به سمت خود جذب می‌کند.  
بخش نشریات موزه کتاب و میراث مستند ایران
 بخش نشریات موزه کتاب و میراث مستند ایران که در ابتدای ورودی موزه در یک ردیف در کمدهای شیشه‌ای قرار گرفته‌اند. قدیمی‌ترین نشریات در سازمان اسناد و کتابخانه ملی را به نمایش گذاشته‌اند. روزنامه‌های وقایع التفاقیه، شکوفه، روزنامه دولت علیه ایران ، ندای وطن، صوراسرافیل؛ روزنامه‌هایی که ازقدیمی‌ترین نسخه‌های چاپی شروع می‌شوند و به سمت تاریخ‌های متاخر حرکت می‌کنند. این نشریات مربوط به سال‌های 1229 خورشیدی تا سال 1325 قمری؛ 116 سال پیش است. در این مجموعه نخستین نشریه زنان به نام «شکوفه» که متعلق به 107 سال پیش  است و صاحب امتیاز آن مریم عمید بوده نیز دیده می‌شود.
 
موزه کتاب و میراث مستند ایران محلی برای دیدار با مشاهیر
در نخستین نگاه مجذوب سردیس‌های مشاهیر و بزرگان موزه کتاب و میراث مستند ایران کتابخانه ملی می‌شوید؛ 6 سردیسی که در ابتدای ورودی و نیز داخل موزه در قسمت‌های مختلف قرار گرفته‌اند. 
 
بعد از گشت و گذار در موزه متوجه وسایل شخصی نویسندگان، کتابداران و شاعرانی می‌شوید که روزگاری گل سر سبد این سرزمین در عرصه فرهنگ و ادب بوده‌اند. از فردوسی بزرگ که سردیس آن با امضای خالق آن ابوالحسن صدیق در ورودی موزه جا‌خوش کرده؛ مجسمه‌ای که به‌عنوان یک اثر ملی در فهرست آثار ملی یونسکو ثبت شده است تا سردیس پوری سلطانی از پایه‌گذاران کتابخانه ملی و  مادر کتابداری نوین. سایه حضور کامران فانی، نسخه‌پژوه و کتابدار بزرگ ایرانی و سید‌عبدالله انوار نسخه‌پژوه و فهرست‌نویس معاصر یا مرحوم ایرج افشار، نسخه‌پژوه و پدر کتاب‌شناسی ایران را نیز به وضوح در این موزه کتاب احساس می‌کنید. مفاخری که تو را یاد بزرگی ایران می‌اندازد. سردیس سیروس پرهام مترجم، ویراستار، منتقد ادبی و از بنیان‌گذاران سازمان اسناد ملی ایران را نیز می‌توانید در این موزه ببیند.
 
محافظ‌های شیشه‌ای حاوی وسایل نویسندگان بزرگ ایران از بخش‌های جذاب دیگر  موزه کتاب و میراث مستند ایران است؛ وسایل شخصی بزرگانی مانند جلال‌آل احمد، مرحوم ایرج افشار و محمود حسابی، عبدالله انوار، مرحوم پوری سلطانی،  مرحوم سید‌جلال‌الدین محدث ارموی، پژوهشگر متون کهن و قرآن‌پژوه را در خودشان جای دادند؛ از عصا و کروات جغد‌نشان ایرج افشار تا دفتر یادداشت و اسلایدهای جلال آل احمد، رساله دکترای ایرج افشار و وسایل پوری سلطانی همه را را می‌توانید در این میزهای شیشه‌ای ببینید.
     
نقاشی ناخنی شمایل حضرت علی با 200 سال قدمت
در ابتدای ورودی موزه، دو محافظ شیشه‌ای مثلثی می‌بینید که یکی از آن‌ها میزبان نقاشی ناخنی با نوع کاغد فرنگی نخودی است و به‌گفته کارشناس ساختمان کتابخانه ملی، این نقاشی، شمایل حضرت علی‌(ع) و متعلق 200 سال پیش است.
 
آشنایی با بانی کتابخانه مجلس ارباب کیخسرو شاهرخ
 محافظ دیگری در آن طرف در ورودی موزه کتاب قرار گرفته است، یک کتاب چاپ سنگی از«فروغ مزدیسنی» است که آیین‌های مذهبی زرتشتی  را نشان می‌دهد و نویسنده آن افلاطون کیخسرو شاهرخ است و قدمتی 100 ساله دارد. او یکی از بزرگان زرتشت،  معروف به ارباب کیخسروشاهرخ است؛ فردی بسیار خیّر که 11 دوره نماینده زرتشتیان در مجلس شورای ملی و یکی از بنیان‌گذاران کتابخانه مجلس در ایران بود. رئیس انجمن زرشتتیان تهران توانست محل خاکسپاری فردوسی را کشف و  مقبره فردوسی در طوس را احداث کند. خدمت مهم دیگر او بنیان گذاشتن تلفن سراسری در ایران بود.

اتاق پوری سلطانی از موزه کتاب به ویترین اندیشگاه منتقل شد
به گفته مهدی رحمانی، مسئول پیشین سالن اندیشگاه و دبیر کارگروه علم اطلاعات و دانش‌شناسی اندیشگاه کتابخانه ملی؛ وسایل مادر کتابداری نوین ایران را ابتدا در ضلع جنوبی موزه کتاب و میراث مستند ایران قرار داشت و بعد از فوت این کتابدار بزرگ در سال 94؛ سال‌ها بعد و در دوره ریاست صالحی‌امیری بر سازمان اسناد و کتابخانه ملی؛ وسایل اتاقش را به ویترین اندیشگاه کتابخانه ملی که در مجاورت اتاق کنونی حجت‌‌الاسلام زائری، رئیس اندیشگاه فرهنگی سازمان اسناد ملی قرار دارد، منتقل کردند.

           
 
ویترینی که در هشتی اندیشه و ابتدای ورودی سالن اجتماعات اندیشگاه کتابخانه ملی قرار گرفته است. در این اتاق شیشه‌ای‌ که تو را یاد پوری سلطانی می‌اندازد؛ میز و صندلی که او سال‌ها روی آن نشست و برخاست کرده است، دستگاه چاپ کارت‌های میکروفیش، کارت‌هایی برای فهرست‌نویسی کتاب، کمد برگه‌دان‌ها و کتاب‌‌های پوری سلطانی را می‌بینید؛ حتی فنجان و نعلبکی و نمونه پاکت بیسکویتی که مادر کتابداری نوین آن را میل کرده است.
 
کتاب‌های «هنر عشق ورزیدن» که خود پوری سلطانی آن را ترجمه کرده است، «سرعنوان‌های موضوعی فارسی» که زیرنظر او  همکاری کامران فانی در کتابخانه ملی چاپ شده، کتاب «شصت سال عاشقی» نوشته فرشاد قوشچی که زندگی پوری و مرتضی کیوان را روایت می‌کند، کتاب خدمات فنی که با ویراستاری خودش چاپ شده و البته «مجله بخارا» که شب پوری سلطانی را روایت می‌کند، همه این کتاب‌ها که روی میز کار اوست، تو را یاد عشق پوری سلطانی به  کتابداری و کتابخانه ملی می‌اندازد.

برگه‌ای با حاشیه‌ای آبی رنگ بر روی یک پایه پلاستیکی در این ویترین وجود دارد که خلاصه‌ای از زندگی‌نامه، خدمات و معرفی وسایل داخل ویترین روی آن به رشته تحریر درآمده است.
   
به نظر می‌رسد موزه کتاب یک نیاز اساسی برای اهالی کتاب مردم و مخاطبان و پژوهشگران است و چه بهتر که مردم با دایر شدن این دست موزه‌ها بیشتر با اهالی فرهنگ و ادب کشور آشنا شوند و کتابخانه ملی با عمومی کردن این موزه و شاید قرار دادن این موزه در یک مکان با دید مناسب‌تر که البته مسلتزم هزینه است، می‌تواند بزرگان کتاب این سرزمین را بیشتر به جامعه معرفی کند، هرچند نگهداری از وسایل شخصی بزرگان ادب این سرزمین نیز باید با تمهیدات خاصی همراه باشد تا آسیب نبینند.