به گزارش خبرنگار خبرگزاری کتاب ایران(ایبنا) در قم، جلسه نقد و بررسی کتاب «آفتا‌ب‌گرفتگی» ازسوی انجمن علمی دانشجویی دانشکده ادیانِ دانشگاه ادیان و مذاهب، با حضور حجت‌الاسلام مهراب صادقی‌نیا، ابراهیم اکبری دیزگاه، جمعی از اهالی ادبیات و امیرخداوردی نویسنده اثر در سالن شهید بهشتی دانشگاه ادیان و مذاهب برگزار شد.

مهراب صادقی‌نیا در ابتدای این نشست با ابراز خرسندی از ورود طلاب به عرصه داستان‌نویسی، گفت: اینکه طلبه‌ها وارد بحث رمان و ادبیات شده‌اند خیلی خوب است، من این را یک اتفاق مبارک می‌دانم که رقم خورده است.

وی ادامه داد: مهمترین کسی که به جامعه‌شناسی رمان پرداخت، «لوکاچ» بود. گلدمن هم این مسیر را رفته است اما در فضای نشر ایران خیلی کار نشده است. به نظرم لازم است در رساله‌های دکتری به رابطه رمان و مذهب پرداخته شود.
 
صادقی‌نیا بیان کرد: لوکاچ تعبیری دارد که «رمان تراژدی عصر جدید است». تراژدی روایت‌هایی است که در آن معمولاً شخصیت‌های مثبت یا قهرمان داستان به سرنوشت تلخی گرفتار می‌شوند یا ناکام هستند. تراژدی در جهان غرب می‌خواهد به شهروندان بگوید و یاد دهد که همه زندگی پیروزی، ظفرمندی و رستگاری نیست. رمان در عصر جدید همین کار را انجام می‌دهد. رمان راوی شخصیت کامل نیست، بلکه راوی شخصیت‌های جامع است.
 
این استاد دانشگاه بیان کرد: رمان مذهبی سعی می‌کند، راوی شخصیت‌های کامل باشد اما در رمان بنا است آدم‌ها جامع دیده شوند.
 
رمان می‌خواهد واقعیت را بسازد اما دینی واقعیت را گزارش می‌دهد
صادقی‌نیا اضافه کرد: مفهومی در جامعه‌شناسی کنش‌های نامتعارف را بررسی می‌کنیم و دلیل نامعقول بودن این کنش‌ها این است که در کنش‌های اجتماعی مردم از کوتاه‌ترین فاصله استفاده نمی‌کند؛ بلکه مناسب‌ترین راه را انتخاب می‌کنند؛ بنابراین این عقلانیت از بین می‌رود چراکه عاقلانه‌ترین کار انتخاب کوتاه‌ترین راه است.
 
وی افزود: دقیقاً جامعه‌شناسی شخصیت‌هایی را بررسی می‌کند که کنش‌های عقلانی ندارند و در واقع کنش نامتعارف و زندگی تباه شده دارند. جامعه‌شناس باید به زندگی تباه شده سرک بکشد و رمان هم روایت همین تباهی‌ها است.
 
این جامعه‌شناس یادآور شد: در تقابل بین مذهب و رمان «آفتاب‌گرفتگی» معتقد است که دین اجازه روایت تباهی‌ها را نمی‌دهد. دین علاقه‌مند است که روایت کامل شکل بگیرد و از روایت جامع اجتناب می‌کند و به این تقابل تا حدی در جامعه وجود دارد؛ البته من به واژه تفاوت بیشتر موافقم تا  واژه تقابل.
 
وی افزود: ما نمی‌توانیم دو را پدیده را بررسی کنیم و بین آن‌ها رابطه تقابل برقرار کنیم. به هر حال روایت مذهبی روایت خودش را دارد و با رمان هم روایت خودش را. رمان می‌خواهد واقعیت را بسازد اما دینی واقعیت را گزارش می‌دهد.

ما با ادبیات فرانسه رمان یاد گرفتیم و با حزب توده رمان را راهبری کردیم
در بخش دیگری از این نشست ایراهیم اکبری دیزگاه، نویسنده و منتقد ادبی، گفت: چند مسئله درباره کتاب وجود دارد. اول اینکه، کتاب جستار است و جستار روایت خود در متن است، مواجهاتی که یک انسان با مسائل پیرامونش دارد. مسئله دیگر مواجه رودررو است. رودرروی به جنبه‌های بین رمان‌نویسان و مذهبیان که در 100 گذشته با محوریت نویسنده به آن پرداخته شده است. البته رهیافته‌های تاریخی هم در کتاب وجود دارد چرا که در متن به آن‌ها اشاره می‌شود.
 
وی گفت: رمان وقتی در ایران شروع می‌شود ذائقه‌اش غیردینی و حتی ضد دینی است چون در ایران رمان به نوعی با ادبیات فرانسه آغاز شد. مثلا اگر با ادبیات و آلمان آغاز می‌شد مسیر دیگری پیدا می‌کرد چرا که آلمانی‌ها در آن دوره نگاه مثبتی به مذهب داشتند.

این نویسنده و منتقد ادبی تصریح کرد: مسئله بعدی حزب توده بود. ما با ادبیات فرانسه رمان یاد گرفتیم و با حزب توده رمان را راه‌بری کردیم، حزب توده‌ای که اساساً نگاه مثبتی به مذهب ندارد.
 
دیزگاه با بیان اینکه جستارهای این کتاب درخشان است و بصیرت‌آور است، تاکید کرد: مذهبی‌ها اگرچه ممکن است در این مدت رمان‌نویس یا متفکر رمان نبودند اما رمان می‌خواند، می‌فهمید و درباره آن صحبت می‌کرد. اولین آن علامه جعفری بود که در جلد ۵ شرح مثنوی مفصل در این‌باره می‌کند بعد، مقام معظم رهبری است که مفصل نظر دارد در این موضوع.
 
وی افزود: جریانی که مدرسه اسلامی هنر از دهه ۸۰ آغاز کرد جریان نابی بود که در ادبیات کشور تاثیرگذار شد. خداوردی محصول همان جریان است.
 
نویسنده رمان «برکت» گفت: حوزویان دو مسئله با امر رمان دارند و این دو مسئله در دهه ۸۰ کمرنگ می‌شود؛ بنابراین در حوزه رمان رشد می‌کند. تلقی حوزویان این است که رمان امر لغوی است، که یک طیف وسیعی نیز این نظر را دارند. تلقی دوم، رمان را متاثر از همنشینی حزب توده و ابزار می‌دانند؛ همچنان این تلقی وجود دارد. اگر حوزویان از این دو تلقی عبور کنند و آن را به رسمیت بشناسند، می‌توانند با آن ارتباط بگیرند و حتی جهان خودشان را کشف کنند.
 
امیر خداوردی در بخش دیگری از این نشست گفت: من در این کتاب بیشتر از اینکه مطلبی را بیان کنم در حال تعامل بودم و می‌تواند مباحث کتاب برای صحبت کردن علمی و جدی در بستر دیگر مقدمه باشد. در جستار، مقداری موضوع شخصی است و حول یک محور مشخص جلو می‌رود.
 
وی بیان کرد: تعبیر «رودررویی» که روی جلد کتاب انتخاب شده است، انتخاب ناشر است و این تعبیر خواننده را به سمت خودش جذب می‌کند گرچه با تعبیر رودرروی مشکلی ندارم؛ چراکه همچنان رمان با هم مواجهه دارند.
 
یونس عزیزی، نویسنده و داستان‌نویس گفت: نکته‌ای که در جستار اول این کتاب حائز اهمیت است نگاه نویسنده به خالق رمان است. او ادعا می‌کند که نویسنده رمان در واقع رمان را انشا می‌کند و در مرحله خلق قرار دارد.
 
عزیزی بیان کرد: این مسئله با نگاه آقای اکبری دیزگاه که معتقد است نویسنده به مثابه نبی است و از امری خبر می‌دهد فاصله دارد. این موضوع قابل بحث و ارزیابی است، چراکه هرکدام از این دو نگاه خروجی متناسب با خودش را به‌همراه دارد.