خبرگزاری کتاب ایران (ایبنا)؛ یکی از رخدادهای مهم و اثرگذار در حوزه ادبیات پایداری، برگزاری جایزه ملی بهترین کتاب دفاع مقدس است که به همت بنیاد حفظ آثار و نشر ارزش‌های دفاع مقدس برگزار می‌شود. این رویداد که از سال ۱۳۷۲ آغاز شده، در ۲۲ اسفندماه ۱۴۰۱ به بیستمین دوره خود پایان می‌دهد.
 انتخاب بهترین کتاب دفاع مقدس بهانه‌ای شد تا با محمدقاسم فروغی جهرمی، دبیر علمی جایزه گفت‌وگویی داشته باشیم.
 
محمدقاسم فروغی جهرمی با اشاره به اینکه بیستمین دوره بهترین کتاب دفاع مقدس از مرداد ماه ۱۴۰۱ فعالیت خود را با ۳۸۰۰ اثر آغاز کرده است، گفت: در مرحله داوری ۲۷ گروه مشخص شدند و آثار در این گروه‌ها داوری و بررسی شدند. این ۲۷ گروه عبارتند از: خاطره، خاطره‌داستان، پژوهش هنری، مقاومت بین‌الملل، کودک و نوجوان،‌توطئه داخلی، تاریخ شفاهی، کتب مرجع، داستان و رمان، هنرهای نمایشی، مستند، پژوهش‌های نظامی‌سیاسی‌حقوقی، پژوهش فرهنگی‌اجتماعی، زبان فارسی، ویرایش، پژوهش ادبی، سرباز حکیم، مدافعان حرم، شعر و نثر ادبی، زندگی‌نامه داستانی، ترجمه، هنرهای تجسمی و مدیریت هنری، کتابداری و کتاب شنیداری.
 
وی افزود: در این دوره بخش به نام «سرباز حکیم» داریم که در آن کتاب‌های مرتبط با شهید حاج قاسم سلیمانی بررسی و داوری شدند و برای اولین بار است که در جایزه ملی کتاب دفاع مقدس به آن پرداخته می‌شود. «سرباز حکیم» تشکیل شده از واژه‌ای که خود شهید سلیمانی به‌عنوان سرباز وطن برای خودش به کار برد. کلمه حکیم هم برگرفته از سخنان رهبر معظم انقلاب درباره شهید سلیمانی بود.
 
فروغی با اشاره به اینکه علاوه بر بخش سرباز حکیم، گروه‌های دیگری هم داشتیم که برای نخستین بار در جایزه بهترین کتاب دفاع مقدس تأسیس شدند، افزود: گروه‌های خاطره داستان، زبان فارسی، ویرایش و شنیداری از گروه‌هایی هستند که در بیستمین دوره کتاب سال دفاع مقدس به مرحله داوری ورود پیدا کردند.
 
دبیر علمی جایزه ملی کتاب دفاع مقدس گفت: نتیجه مجموع فعالیت این چندماه دبیرخانه جایزه ملی کتاب دفاع مقدس، معرفی حدود ۶۰ منتخب است. بیستمین جایزه بهترین کتاب دفاع مقدس ۴ اثر تقدیری ویژه خواهد داشت. امیدواریم با سیاست‌های تعیین شده در گروه‌های مختلف، بتوانیم نتایج خوب و شایسته‌ای را داشته باشیم.
 
وی در خصوص انتخاب داوران جایزه بهترین کتاب دفاع مقدس گفت: داوران انتخابی ما مشخصه‌های بسیاری دارند که ازجمله آن‌ها می‌توان به اهل قلم بودن آن‌ها اشاره کرد. همچنین باید تجربه کار در حوزه ادبیات پایداری را داشته باشند و در حوزه کتاب منتقد و ارزیاب و صاحب‌نظر باشند. یکی از نکات مهم و موکد ما درانتخاب داوران، منصف بودن آن‌هاست چراکه داوری، شاخه‌ای از قضاوت است و قضاوت کردن مستلزم دوری از حب و بغض است. پس باید منصفافه و براساس معیارها و ملاک‌ّهای تعریف شده داوری کنند. در جلسه اول گروه داوری به تعیین مؤلفه‌ها و مشخصه‌ها پرداخته و بدون در نظر گرفتن ادوار پیشین، این مشخصه‌ها را تعیین می‌کنند. البته که دستاوردهای دوره قبلی بررسی شده اما مولفه‌ّها به نسبت موضوع و زمان فعلی تعیین شده است.
 
فروغی جهرمی با بیان اینکه هنوز بحث تاریخ شفاهی در هیئت کتاب، تعریف مشخصی ندارد، گفت: معمولا خاطرات شفاهی را به‌عنوان تاریخ شفاهی قلمداد می‌کنند. بعضا کتاب‌هایی که با عنوان تاریخ شفاهی منتشر می‌شود، خاطرات شفاهی است؛ یعنی مصاحبه‌هایی انجام شده، خاطراتی بیان شده و تدوین شده است. زمانی که در گروه تاریخ شفاهی به داوری می‌رسد، می‌گویند این کتاب تاریخ شفاهی نیست. در گروه خاطره به داوری می‌رسد، می‌گویند این کتاب مستند است. در گروه مستند به داوری می‌رسد، می‌گویند این کتاب روایت است و به شکل داستانی بیان شده است. مسئله این است که تبیین تاریخ شفاهی به‌طور اصولی مشخص و معین نشده است. معمولا کسانی که کار تاریخ شفاهی انجام می‌دهند، تاریخ شفاهی و خاطره شفاهی را اشتباه می‌گیرند. متأسفانه با توجه به اینکه ما در دوره‌های قبلی کارهای تاریخ شفاهی داشتیم که قابل اعتنا هم بودند، در این دوره کارها از همه لحاظ سیر نزولی داشتند.
 
دبیر علمی جایزه ملی کتاب دفاع مقدس اظهار داشت: ما گروهی با عنوان مقاومت اسلامی داریم. پسوند اسلامی از این جهت اضافه شده است که گروه بین‌الملل اسلامی ما با شاخصه‌های خاصی به بررسی آثار مقاومت می‌پردازد. در این دوره کتاب‌های زیادی به مرحله داوری رسیدند و هر کدام هم دارای ویژگی‌های ارزشمندی بودند. این نوید را می‌دهم که زمینه تولید آثار قوی‌تر و بهتر در این زمینه فراهم شده تا بتوانیم در این حوزه آثار بهتر و بیشتری را تولید کنیم.
 
وی افزود: آثار بخش بین‌الملل هم در بخش مقاومت بین‌الملل بررسی می‌شوند و هم در بخش ترجمه. ما در گروه ترجمه هم کتاب‌های دفاع مقدس را داریم و هم مقاومت بین‌الملل را داریم. کتاب‌های بخش ترجمه ما به زبان‌های انگلیسی،عربی، اسپانیولی، ترکی استانبولی، آذری، اردو و بنگالی است. در گروه ترجمه ۷۵ اثر داشتیم که آمار خوبی است.
 
فروغی با ابراز خرسندی از حضور پررنگ بانوان در بیستمین دوره جایزه ملی بهترین کتاب دفاع مقدس، گفت: در برخی از رشته‌ها بانوان فعالیت بیشتری داشتند. من در بخش‌های تدوین و نگارش آثار حضور فعال و اثرگذار بانوان را دیدم. آثار بانوان شاخصه‌های خوب و قابل اعتنایی دارد. چیزی که در این دوره مورد توجه دبیرخانه قرار گرفت، حضور همسران و مادران شهداست که با هدف پاسداشت شهدا با انگیزه‌های بهتر و بیشتر برای اثرگذاری رقم خورد. این مادران و همسران شهدا در جریان تدوین آثار و پرداخت به جزییات را با دقت نظر بیشتری انجام می‌دهند. در این دوره همسران و مادران و خواهران شهدا را داشتیم که با همکاری آن‌ها آثار خوبی تولید شد. در این دوره حدود ۳۰۴ اثر با محوریت مادران و همسران شهدا تولید شده است. این آمار بسیار خوبی است.
 
وی افزود: در بیستمین دوره جایزه ملی کتاب دفاع مقدس، ۱۱۵۰ اثر توسط بانوان نوشته شده و به مرحله داوری رسیده است که تقریبا یک‌سوم از مجموع آثار رسیده را به خود اختصاص داده است. از میان ۱۵۰ داور موثر در این دوره، ۱۸ داور هم از میان بانوان انتخاب شدند. یکی از مواردی که بانوان در آثار خود دارند، زنانه‌نویسی است که منحصرا به عواطف، احساسات، مسائل خانوادگی، مسائل تربیتی، نقش مادران در تهییج و حمایت از دفاع مقدس می‌پردازند و این بسیار قابل اعتناست. متأسفانه ما در برخی از موضوعات نمی‌توانیم از بانوان استفاده کنیم که از جمله آن‌ها می‌توان به مسائل پژو‌هش‌های سیاسی‌نظامی‌حقوقی اشاره کرد. به اعتقاد من این مسائل با روحیه مردانه تناسب بیشتری دارد و به همین علت است که بانوان کمتر به سراغ این موضوعات رفته‌اند.
 
دبیر علمی بیستمین جایزه ملی کتاب دفاع مقدس افزود: از میان ۳۸۰۰ اثر رسیده به دبیرخانه، تهران با ۱۷۳۵ اثر، قم ۳۹۹ اثر، کرمان ۱۶۳ اثر، مازندران ۱۴۹ اثر، یزد ۱۳۸ اثر، کردستان ۱۳۴ اثر، اصفهان ۱۲۲ اثر، گلستان ۹۷ اثر، بوشهر ۹۵ اثر، همدان ۸۵ اثر، ایلام ۸۳ اثر، خراسان رضوی ۷۸ اثر، اردبیل ۷۱ اثر، آذربایجان شرقی ۶۴ اثر، خوزستان ۶۲ اثر، گیلان ۵۱ اثر، البرز ۴۵ اثر، کرمانشاه ۴۲ اثر، لرستان ۳۲ اثر، مرکزی ۲۹ اثر، خراسان شمالی ۲۴ اثر، هرمزگان ۱۹ اثر، آذربایجان غربی ۱۹ اثر، سمنان ۱۷ اثر، قزوین ۱۶ اثر، خراسان جنوبی ۱۶ اثر، یاسوج ۱۴ اثر، فارس ۸ اثر، چهارمحال و بختیاری ۵ اثر، کهکیلویه و بویر احمد ۴ اثر، بیروت ۲ اثر، سیستان و بلوچستان ۱ اثر، کلمبیا ۱ اثر و سائوپلو ۱ اثر در این دوره شرکت کردند.
 
وی افزود: از میان پدیدآورندگان آثار محمدجواد صادقی با ۳۱ اثر، علیرضا صداقت ۲۷ اثر، بتول میرزایی ۲۷ اثر، مهدی طهماسبی ۲۳ اثر بیشترین آثار را به دبیرخانه تحویل دادند.
 
فروغی درباره ضرورت وجود گروه کتاب‌های فارسی گفت: ما از چند دوره قبل، بحث ویرایش را در میان مباحث داوری گنجانده بودیم و از گروه‌ها می‌خواستیم تا کتابی را که ویرایش بهتری دارد را معرفی کنند. در این دوره دیدیم که مشکل بیشتر آثار، بحث ویرایش است. به همین خاطر تصمیم گرفتیم که به این مبحث با دقت نظر بیشتری بپردازیم. همچنین به بحث درست‌نویسی و گفتمان زبان فارسی هم توجه ویژه‌ای داشتیم. توجه به این موضوع مخاطب را متوجه می‌کند که نویسنده چه گرایش، چه تفکر وچه انگیزه‌ای دارد. این امر با واژه‌ها و چینش کلمات به دست می‌آید. تلاش ما این است که گفتمان زبان فارسی را رواج دهیم.
 
وی در پایان افزود: متأسفانه هرچه از دفاع مقدس دورتر شدیم، بحث هنرهای تجسمی مغفول‌تر ماند. مباحثی همچون گرافیک، نقاشی، کاریکاتور و عکس مغفول مانده‌اند. متأسفانه در ادوار اخیر توجه به این مسائل در کتاب‌ها کم شده و جا دارد که سازمان‌های مسئول در این امر به موضوعات هنرهای تجسمی بیشتر توجه کنند.