شورای بین‌المللی موزه یونسکو، تعریف موزه را چنین به‌دست داده است: «موزه، نهادی دائمی است که اهداف مادی را دنبال نمی‌کند و برای بازدید عموم است. موزه در خدمت جامعه و پیشرفت آن است.» این شورا هدف موزه را گردآوری شواهد و نشانه‌های انسان و محیط‌شناختی و بهره‌وری معنوی از آن‌ها می‌داند.
موزه‌ها برنامه‌های منسجم و تدوین‌شده‌ای برای سازماندهی آثار، سازوکارهای علمی برای نگهداری میراث تاریخی و فرهنگی، شیوه‌های درست نمایش میراث بشری و مراقبت از آن‌ها، آموزش و نظارت بر کار راهنمایان و کارمندان موزه، خرید و معاوضه‌ی آثار، انجام پروژه‌های تحقیقی، برگزاری گردهمایی‌ها و جلسات آموزشی برای توسعه و آموزش موزه‌داری، برنامه‌ریزی و بودجه‌بندی و بسیاری کارهایی دیگر را در دستور کار خود قرار می‌دهند و از وظایف خود می‌شناسند.
شورای بین‌المللی موزه که زیر نظر سازمان جهانی یونسکو فعالیت می‌کند، روز 18 می (28 اردیبهشت) هر سال را به نام «روز جهانی موزه» نامگذاری کرده است. این روز فرصت مغتنمی است تا متخصصان و کارشناسان موزه، مردم را با اهمیت و ارزش موزه‌ها آشنا کنند و زمینه‌ای تشویقی فراهم آوردند تا انگیزه بازدید از موزه‌ها را در مردم افزونی بخشند. هدف آن است تا موزه جایگاه حقیقی خود را در نزد عموم مردم به‌دست آورد و آنان را با میراث مشترک ملموس و ناملموس خود آشنا کند. ضمن آن که این روز تلاشی برای زمینه‌سازی آموزش، آگاهی‌رسانی، مطالعه و پژوهش درباره موزه‌ها و عملکرد و اهداف آن نیز است.
روز جهانی موزه نیز در ایران همراه با یادکرد از اهمیت و جایگاه موزه است. هر سال در روز جهانی موزه برنامه‌هایی برای آشنایی مردم با میراث فرهنگی، تاریخی و هنری خود تدارک و اجرا می‌شود. خوشبختانه شمار کتاب‌هایی که در بازار نشر ایران درباره موزه‌ها و آگاهی از سازوکار آن منتشر می‌شود، پُرشمار است. آن کتاب‌ها در زمینه‌های گوناگون موزه‌داری (مدیریت موزه‌ها، طراحی‌وساخت موزه، اسناد موزه، اقتصاد موزه، موزه و گردشگری، معرفی موزه‌های ایران‌وجهان، شیوه‌های علمی نگهداری از آثار و اشیاء موزه‌ها، آشنایی کودکان‌ونوجوانان با موزه و نمونه‌های بسیار دیگر) است. آنچه در کتابشناسی کوتاه کنونی برشمرده شده است، تنها بخشی از آثاری است که در نشر ایران در اختیار علاقه‌مندان و متخصصان موزه گذاشته شده است. یادکرد از همه آثاری که درباره موزه و اهداف و شیوه‌های آن در حوزه‌ی نشر ایران منتشر شده است خود کتابشناسی مستقل و مفصلی خواهد بود.
کتاب‌های موزه و موزه‌داری در بازار نشر ایران
معرفی موزه‌های ایران
- «موزه»؛ نوشته‌ی مرضیه صالحی (نشر بال نو، 1399). در آغاز به معرفی موزه و ساختار آن می‌پردازد و وظایف و عملکردهای آن را برمی‌شمارد. در فصل‌های بعدی موزه‌های همه‌ی استان‌های ایران معرفی شده‌اند.
- «موزه و موزه‌داری در آذربایجان شرقی»؛ نوشته‌ی مهدی بزازدستفروش (نشر جامعه‌شناسان، 1394). در این کتاب 204 صفحه‌ای، پیشینه‌ی موزه‌داری در آذربایجان شرقی و معرفی یک‌به‌یک موزه‌های استان مورد توجه و بررسی بوده است.
- «کاخ میان‌پشته (کاخ‌موزه‌ی بندرانزلی)»؛ نوشته‌ی زهرا جلالی (نشر آموزشی‌پرورشی بوعلی، 1400).
- «100 اثر موزه‌های ایران»؛ نوشته‌ی نسیم محمدی، زیر نظر آرش نورآقایی (نشر اگر، 1401). در فصل‌های چندگانه‌ی این کتاب آثاری از دوران پیش از تاریخ، تمدن عیلام، دوره‌های هخامنشی، اشکانی، ساسانی، سده‌های میانه‌ی ایران، دوره‌ی صفوی، افشار و زند، دوران قاجار و معاصر و دهه‌های اخیر معرفی و شناسایی شده و با عکس‌های متعدد همراه است.
- «گزیده‌ای از آثار گنجینه‌ی موزه‌ی خوشنویسی ایران»؛ نوشته‌ی مجتبی ملک‌زاده- عکس از امید محکمی (ناشر سازمان زیباسازی شهر تهران، 1400).
- «نگوی؛ موزه مردم‌شناسی و فرهنگ بومی جزیره قشم»؛ نوشته‌ی عبدالرضا دشتی‌زاده (نشر سمت روشن کلمه، 1400). مولف به بحث ثبت و سامان‌دهی موزه‌های محلی جزیره‌ی قشم و مسائل متعدد پیرامون آن پرداخته است.
- «کاخ گلستان (گنجینه‌ی کتب و نفایس خطی)؛ هنر کتاب‌آرایی و مرقع‌سازی ایرانی و راهنمای موزه‌های کاخ گلستان»؛ نوشته‌ی محمدحسن سمسار و فاطمه سراییان (نشر زرین‌وسیمین، 1398).
- «موزه‌های استان همدان»؛ نوشته‌ی ابراهیم جلیلی و علی خاکسار؛ عکس از عباس ونایی (نشر آوازه دانش ملایر، 1396).
- «موزه‌های شهر اصفهان»؛ نوشته‌ی احمدرضا کریمی و دیگران (نشر سازمان رفاهی و تفریحی شهرداری اصفهان، 1396).
- «موزه پارس (عمارت کلاه‌فرنگی)»؛ نوشته‌ی محبوبه رستمی (نشر سردبیر، 1390).
راهنمای موزه‌گردی
- «راهنمای موزه، گروه شغلی گردشگری»؛ نوشته‌ی علی‌رضا کریم‌زاده و دیگران (نشر مهکامه- چاپ دوم، 1401). در هفت فصل به این موضوعات پرداخته شده است: مفاهیم و تاریخچه‌ی موزه، کلیات و ساختار موزه، وظایف و عملکرد موزه، موزه‌های ایران‌وجهان، فنون موزه‌داری، بازاریابی موزه و سرانجام: طراحی موزه.
- «راهنمای موزه‌گردی»؛ نوشته‌ی شیوا رحیمی و حسین رحمتیان (نشر ارشدان، 1400).
- «آشنایی با موزه و موزه‌گردی»؛ نوشته‌ی حبیب‌الله محمودیان (نشر زاگرو، 1390).
- «فنون کاربردی راهنمایی در موزه»؛ نوشته‌ی ریحانه جمالی (نشر آوینه، 1395). نويسنده در کتاب حاضر صد راهکار در ارتباط با فن راهنمايی در موزه به بازديدکنندگان و به‌خصوص شاغلان اين بخش پيشنهاد می‌کند.
- «نقش راهنمای موزه در جلب بازدیدکننده»؛ نوشته‌ی علی غلامی (نشر اشجع، 1396).
معرفی موزه‌های جهان
- «موزه»؛ نوشته‌ی نیما طالبیان و دیگران- (ناشر کتابکده‌ی کسرا- چاپ ششم، 1395). معرفی و گزارشی از موزه‌های جهان، مانند: هنر مدرن، هنر تکنولوژیک؛ موزه‌ی هنرهای معاصر رزنتال، موزه‌ی هنر سامسونگ، موزه‌ی آتشفشان و شماری دیگر. در بخش دوم به معرفی اجمالی هشتاد موزه در سراسر جهان پرداخته شده است.
- «موزه‌های جهان»؛ نوشته‌ی رشید صدفیان (نشر سبز رایان‌گستر، 1390). در این کتاب، موزه‌های معروف کشورهای مختلف جهان معرفی شده است. این کتاب با تعریفی از موزه و برشمردن انواع آن آغاز شده و در ادامه موزه‌های متعدد کشورهای یونان، ایتالیا، فرانسه، هلند، آلمان، بلژیک و برخی کشورهای دیگر معرفی و نوع نگاه مسوولان این کشورها به موزه، تبیین شده است.
- «نگاهی نو به تجربه‌ی دیدار از موزه»، نوشته‌ی جان‌هوارد فالک- ترجمه‌ی مهدی افشار (نشر دفتر پژوهش‌های فرهنگی، 1395). فصل‌های خواندنی این کتاب چنین است: قبل از دیدار، هنگام دیدار، بعد از دیدار، راهنمای حرفه‌ای در تجربه‌ی موزه، فراتر از دیدار. هر کدام این فصل‌ها اصول بنیادینی را در شناخت موزه به خواننده عرضه می‌کنند.
مدیریت، طراحی و ساخت موزه
- «مدیریت موزه»؛ نوشته‌ی مریم خلیل‌زاده‌مقدم و دیگران (نشر مهکامه، 1394). در این کتاب، در 9 فصل و چندین بخش این موضوعات به تفضیل بررسی شده است: مدیریت موزه و مفهوم آن، ساختار و آیین‌نامه‌ی موزه، موزه و اقتصاد، مدیریت منابع انسانی موزه، معرفی و آموزش در موزه، مدیریت مجموعه‌ها، مدیریت و برنامه‌ریزی راهبردی موزه و مدیریت نوین در موزه.
- «طراحی پارک موزه آب»؛ نوشته‌ی امین انصاری‌فرد و شقایق زالی (نشر شاپرک سرخ، 1395). در دوفصل، نخست به شناخت اجمالی پارک موزه آب و سپس به توضیح چگونگی طراحی و معماری آن پرداخته شده است.
- «موزه‌های کودک اهدف و برنامه‌ریزی (راهنمای طراحی موزه‌های کودک)»؛ نوشته‌ی ابوالفضل کربلایی‌حسین غیاثوند (نشر گوهر دانش- چاپ سوم، 1398).
- «سیری در اصول طراحی موزه»، نوشته‌ی محیا چشمه‌نور (نشر پشتیبان، 1395). فصل‌های سه‌گانه‌ی این کتاب چنین است: درآمدی بر موزه‌ها، اصول طراحی عملکردی- ساختاری موزه‌ها، اصول طراحی محیطی در موزه.
- «101 نکته درباره‌ی طراحی موزه‌ها»؛ نوشته‌ی تینا تجدد (نشر سروش دانش، 1401).
- «موزه‌های صنعتی جهان؛ با مبانی نظری و رعایت الزامات طراحی موزه برای دانشجویان معماری»؛ نوشته‌ی یوسف یزدان‌فر (نشر یزدا، 1401). در ضمن مطالب کتاب به شناخت و معرفی موزه‌های صنعتی ایران‌وجهان پرداخته شده است.
- «سناریوسازی؛ شیوه‌ی تدوین سناریو برای طراحی موزه‌ها»؛ نوشته‌ی محمدرضا جواهری (نشر سرو وابسته به موزه‌ی دفاع مقدس تهران، 1397). در سه‌فصل مفصل این موضوعات بررسی شده است: سناریو چیست؟ فرایند راه‌اندازی یک موزه، فرایند تدوین سناریو در موزه‌ها.
- «تاثیرات معماری سبز در روند طراحی موزه‌ها»؛ نوشته‌ی هیرو کریمی و دیگران (نشر آثار نفیس، 1395). در فصل‌های ده‌گانه‌ی این کتاب به مسائلی مانند کلیات، تعاریف، طراحی معماری، استانداردها، سازه‌ها و تاسیسات مطالبی عرضه شده است.
- «موزه، موزه‌داری و موزه‌ها»؛ نوشته‌ی محمد زاهدی و دیگران (نشر چهارباغ، 1393).
اسناد، اقتصاد و فلسفه موزه‌داری
- «اسناد قاجاری و پهلوی در موزه‌ی مردم‌شناسی اردکان؛ بخش منتشر نشده از اسناد مجموعه‌ی علی سپهری اردکانی»؛ نوشته‌ی سیدصادق حسینی اشکوری (نشر مجمع ذخائر اسلامی، 1393). کتاب یادشده انتشار بخش مهمی از اسناد موزه‌ی مردم‌شناسی اردکان است.
- «موزه و موزه‌داری در ایران به روایت اسناد»؛ نوشته‌ی ندا رسولی (نشر سازمان اسناد و کتابخانه‌ی ملی جمهوری اسلامی ایران، 1395). در این کتاب مصور سعی شده است از يک‌سو زمينه‌های توجه به تغييرات در جامعه گذشته بر جنبه‌های نوين شرايط و عوامل ايجاد اتاق موزه در ايران مورد بررسی قرار گيرد و از سوی ديگر کوشش شده با تکيه و تأکيد بر اسناد نشان داده شود که چگونه می‌توان موزه‌داری معاصر را قوی‌تر و جذاب‌تر کرد. آنچه در اين کتاب مورد نظر بوده است بررسی بستر فرهنگی و اجتماعی تأسيس موزه و پيامدهای آن است.
- «مبانی اقتصاد پایدار در موزه‌ها»؛ نوشته‌ی نفیسه صادق‌نژاد و دیگران (نشر مهکامه، 1400). این کتاب در سه‌فصل است: موزه چیست؟، اقتصاد موزه‌ها، ایجاد فروشگاه موزه (برنامه‌ها، اهداف، ضرورت‌ها).
- «بازاریابی موزه؛ استراتژی‌ها و تکنیک‌ها»؛ نوشته‌ی محمود محمدیان و حمیدرضا عسگری (نشر موسسه‌ی کتاب مهربان، 1392).
- «فلسفه‌ی موزه برای قرن بیست‌ویکم»؛ نوشته‌ی هیواج جنوویز- ترجمه‌ی مریم الماسی و کورس سامان (نشر حکمت، 1398). این کتاب از چندین گفتار از نویسندگان مختلف فراهم آمده است و در آن به مفاهیمی پرداخته می‌شود که الزمات و ملاحظات حقوقی و نگاه فلسفی و مبانی نظری موزه و بسیاری جستارهای علمی دیگر عرضه شده است.
شناخت موزه برای کودکان‌ونوجوانان
- «موزه»؛ نوشته‌ی فاطمه‌سادات حسینی، تصویرگری علی رادمند (نشر رویش طلایی، چاپ دوم 1401). در این کتاب با مفاهیم و زبانی ساده و تصویرهایی راهنما، ساختار موزه‌ها برای کودکان‌ونوجوانان توضیح داده شده است.
- «موزه»؛ نوشته‌ی سوزان ورد- ترجمه‌ی فاطمه کاوندی (نشر نظر، 1397). در صفحاتی کم‌تعداد، کودکان با موزه و عملکرد آن آشنا می‌شوند.
- «پپا و یک‌روز در موزه»؛ نوشته‌ی نویل استلی- ترجمه‌ی نگین سالاریان (نشر گوهر اندیشه- چاپ چهارم، 1401). در 34 صفحه داستانی خواندنی عرضه شده است تا در ضمن رویدادهایی که برای قهرمان قصه رخ می‌دهد، خواننده‌ی کودک با موزه و سازوکار آن آشنا شود.
- «دیدار از موزه»؛ نوشته‌ی دنیل کرک، ترجمه‌ی محبوبه نجف‌خانی (نشر آفرینگان، 1392). کتاب مصوّر حاضر، از مجموعه «موش کتابخانه»؛ دربردارنده داستانی با موضوع تخیلی است و برای گروه سنی (ب) و (ج) تهیه شده است. در خلاصه داستان آمده: سام موش کتابخانه است و در پشت قفسه مخزن کتاب‌های کودکان زندگی می‌کند. روزی به‌اتفاق دوست ماجراجویش «سارا» از کتابخانه بیرون می‌روند تا از موزه دیدن کنند. سام چیزهایی را که دیده در دفتر یادداشت خود می‌نویسد و با دو نفر آشنا می‌شود که او را با ماجراها و تجربه‌های جدید آشنا می‌کنند.
شیوه‌های نگهداری از آثار موزه‌ای
- «آفت‌های حشره‌ای در موزه‌ها»؛ نوشته‌ی دیوید بینایجر، ترجمه‌ی حمید فرهمندبروجنی (نشر گلدسته، 1386). آفت حشره‌ای به نمونه‌های تاریخ طبیعی و قوم‌شناسی، بافته‌ها و دیگر مجموعه‌های عمومی موجود در موزه‌ها آسیب جبران‌ناپذیر وارد می‌کند. با توجه به اهمیت این موضوع نگارنده شناسایی مشکلات و عرضه‌ی راه‌کارهای عملی برای تشخیص، پیش‌گیری و مهار آفت حشره‌ای در مخازن و موزه‌ها می‌پردازد. همچنین مهم‌ترین گونه‌های حشره‌ای را معرفی و رهنمودهای مراقبتی و مهار آفت‌ها با کاربرد یکپارچه‌ی شیوه‌های فیزیکی و شیمیایی را عرضه می‌کند.
- «رسیدگی به مجموعه‌های محیط انبارش موزه‌ها»؛ نوشته‌ی حسین فرهمندبروجنی (اصفهان، نشر گلدسته، 1398).
- «حفاظت پیشگیرانه: مدیریت جامع مقابله با آفات در موزه‌ها»؛ نوشته‌ی مریم دلگشا (نشر شلفین، 1393).
- «حفاظت و مرمت پارچه (چگونگی حفاظت منسوجات موزه‌ای)»؛ نوشته‌ی حسن دلیر (قم، نشر اعلایی، 1390). این کتاب دانستنی‌هایی درباره‌ی صنعت نساجی و چگونگی حفاظت و مرمت از پارچه است و بر پایه پنج فصل استوار است. چگونگی حفاظت از پارجه در موزه‌ها در فصل پنجم مطرح شده که در آن به روش‌های کنترل اساسی محیط موزه و راه‌های تخریب پارچه در آن‌جا اشاره شده است.
موضوعات دیگر مرتبط با موزه
- «منشور آیکوم برای اخلاق موزه‌ها»؛ نوشته‌ی بهاره کمالی سروستانی (نشر دانشنامه‌ی فارس، 1396). منشور آیکوم برای اخلاق موزه‌ها را شورای بین‌المللی موزه‌ها آماده کرده است. این منشور بیانیه اخلاق برای موزه‌هاست که اصولی را بازتاب می‌دهد که انجمن بین‌المللی موزه‌ها عموماً آن‌ها را قبول دارد. این کتاب ترجمه فارسی منشور آیکوم برای اخلاق موزه‌هاست که فرصتی را برای ارج‌شناسی، درک و مدیریت میراث طبیعی و فرهنگی به صورت حرفه‌ای فراهم می‌کند.
- «فرهنگ واژگان موزه‌شناسی»؛ نوشته‌ی فرانسوا مرس، ترجمه‌ی میثم عبدلی (نشر به‌نشر، 1395). اين اثر دوبخشی نه‌تنها در جستجوی بيان دانشی جامع و جهانی درباره‌ی تفکر در مسائل موزه‌ای است، بلکه در جستجوی آن است که محرک انديشه در دگرگونی دنيای موزه‌ها در آينده به‌ويژه در کشورهايی باشد که مفهوم موزه در آن‌ها پديده‌ای نوظهور است.
- «روش‌های نورپردازی برای عکاسی اشیاء موزه‌ای»؛ نوشته‌ی کارل بیگراس و دیگران، ترجمه‌ی بهروز جلوداریان و مهدی رازانی (نشر سازمان انتشارات جهاد دانشگاهی، 1399).
- «کتابشناسی و مقاله‌نامه‌ی هنر و موزه‌داری»؛ نوشته‌ی سمانه غفاریان (نشر آستان قدس رضوی، 1392).
نظر شما