سرویس تاریخ و سیاست خبرگزاری کتاب ایران(ایبنا): در نشست «واکاوی آرمان جنبش عاشورا در فرایند زیست سیاسی امام حسین (ع)» شنبه هفتم مردادماه 1402 دکتر محمدرضا بارانی، عضو هیئت علمی گروه تاریخ دانشگاه الزهرا(س) گفت: عنوان معنادار این نشست ویژگی‌های خاصی را درباره جنبش عاشورا و زیست سیاسی امام حسین (ع) که تاثیر بسیاری در جهان اسلام داشت، بیان می‌کند.
وی افزود: درباره عاشورا کتاب‌های زیادی نوشته شده و پژوهش‌های بسیاری نیز انجام گرفته است. به دلیل همین توجه بیشمار دیدگاه‌های بسیاری نیز مطرح شده است. دیدگاه غربیان در مورد ماهیت، چگونگی جنبش عاشورا و شخصیت امام حسین (ع) و حتی گروه‌های غیرشیعی نیز بحث‌های زیادی در این زمینه داشته‌اند. در دوره کنونی نیز آثار فراوانی نوشته شده و خود شیعیان نیز کارهای فراوانی در گرایش‌های مختلف به انجام رسانده‌اند.
بارانی بیان کرد: در نشست امروز اما اختلاف‌نظرها را بررسی می‌کنیم و از زاویه‌ای جدید به قیام عاشورا نگاه می‌کنیم. در مورد آرمان، هدف و اهداف خیزش امام حسین (ع) سخن خواهیم گفت. توجه اندکی هم به پیش از زمان امامت خواهیم داشت. این آرمان البته تا امروز بسیار متفاوت است. شیخ طوسی و علمای گذشته این بحث را مطرح کرده‌اند و برخی باورشان بر این بوده است که آرمان اصلی امام تشکیل حکومت بوده است. برخی بر این باورند که اصلاح و نجات امت آرمان اصلی امام حسین (ع) بوده است و امام در نظر داشت تا اصلاح‌طلبی را در جامعه در پیش بگیرد. برخی دیگر نیز معتقدند که شهادت امام حسین (ع) و یارانش منشا عرفانی داشته است.
عضو هیئت علمی گروه تاریخ دانشگاه الزهرا(س) در ادامه گفت: برخی احیاگری ارزش‌های دینی، برخی امر به معروف و نهی از منکر، برخی امتناع از بیعت و برخی دیگر معتقدند که امام (ع) در راستای دعوت کوفیان عمل کرده است. اما از میان این دیدگاه‌ها، حکومت، شهادت‌طلبی، امربه معروف و نهی از منکر، اصلاح‌طلبی و احیای سیره پیامبر اهداف اصلی است. لذا باید از این جنبش برای زیست خود الگو بگیریم.
وی افزود: هر کدام از این دیدگاه‌ها شواهدی برای خود دارند. در گزارش تاریخی معمولا این‌گونه است که ما می‌توانیم ریشه‌ای برای باور خودمان بیابیم، مستندسازی کنیم و بگوییم حق با ماست. اما آرمان این نشست این است که به آرمان کلیدی جنبش دست یابیم. یک حادثه و یک رویداد در دوره‌های مختلف از افراد و دیدگاه‌های متعدد بهره‌مند می‌شود، تاثیر می‌پذیرد و رویدادسازی رخ می‌دهد. خالق یک اثر تنها نویسنده نیست اما برای اینکه به بررسی یک پدیده بپردازیم باید به جنبه‌های گوناگون آن توجه کنیم که چگونه تمام ابعاد جامعه را دربرمی‌گیرد.
بارانی بیان کرد: گفتار آن رهبر و راهبردهایش چه بوده است؟ آیا اندیشه مطرح شده است یا باید از لابه‌لای گفته‌های امام دریابیم؟ در بسیاری نقاط پیروان ادیان اندیشه و راهبردهای رهبران جنبش را در پیش می‌گیرند. گاهی ناسازگاری و ناهمخوانی مشاهده می‌شود که در شناخت جنبش به ما کمک می‌کند. بستر جنبش نیز بسیار مهم است. فرمانروا و حاکمیت معمولا با خیزش همسوئی ندارد. طبیعی است که چنین چالش‌ها، کنش و واکنشی پیش می‌آید. دومین گروه تاثیرگذار مردم هستند و سوم و چهارم کسانی که همراه و یا مخالف هستند. بستر جنبش نیز اهمیت دارد. قشر خاکستری بسیار مهم هستند. فرمانروا معمولا همراه است. قشرهای دیگر برخی پیرو هستند و برخی ناهمراه هستند که ممکن است جابجا شوند. کسانی که به راستی همراه هستند و به ظاهر ناهمراه.
وی در ادامه گفت: اولین هسته کلیدی در یک پژوهش این است که درگیر گذشته نباشیم. گاهی در گذشته می‌مانیم و درگیر می‌شویم. اهل سنت و شیعه هر یک دیدگاه‌های خود را دارند. نباید درگیر گذشته شویم و درگیر گذشته بمانیم، بلکه باید نوآوری داشته باشیم. توجه به منابع کهن نیز مهم است. واژه جنبش همان قیام است بر اساس آنچه که رخ داده است. سیر و سفری است که امام از مدینه به مکه آمدند، منزل‌های مختلف را طی کردند، به کوفه نرسیدند و در کربلا فرود آمدند. من بر اساس تقسیم‌بندی مسیر بحث را به پیش می‌برم.
عضو هیئت علمی گروه تاریخ دانشگاه الزهرا(س) افزود: از امامت تا مرگ معاویه ده سال طول کشید. از مرگ معاویه تا ورود امام حسین (ع) به مکه هفت روز، دوره حضور در مکه تا فرستادن نماینده چهل و دو روز، از فرستادن مسلم تا نامه مسلم هشتاد و سه روز، هنگام رفتن امام از مکه تا آگاهی از شهادت مسلم بیست روز و هنگام آگاهی از شهادت مسلم تا روز عاشورا پانزده روز طول کشید.
بارانی در ادامه گفت: کنش آغازین امام حسین (ع) این بود که پیشنهاد رهبری شیعیان بعد از صلح امام حسن (ع) با معاویه را نپذیرفتند و فرمود بهتر است به آن پایبند بمانیم. به معاویه فرمود تلاش کردی تا حکومت خود را خوب جلوه بدهی، اما نمی‌توانی زیاده‌روی کنی. امام در اینجا واکنش تندی به معاویه نشان می‌دهد. بعد از این مرحله ولایتعهدی یزید است. واکنش بعدی امام سخنرانی در منا است. این سخنرانی دو سه سالی پیش از مرگ معاویه انجام می‌گیرد. امام به مردم می‌فرماید؛ این مطالب را مستند کنید. در بین قبایل خودتان به افراد مورد اعتماد خودتان بگویید و روشنگری کنید. شمشیر نکشید اما منطقی را بیان کرد. مرحله بعد در زمان حج است. او با خدا راز و نیاز می‌کند. من برای رقابت در سلطنت دنیا کاری نمی‌کنم بلکه برای برپایی دین جدم به پاخاستم. در این قسمت نیز منطق زیست سیاسی امام دیده می‌شود.
وی افزود: نامه معاویه به امام حسین (ع) که می‌گوید؛ بپرهیز از اختلاف‌اندازی، فریب سفیهان را نخور. نامه تندی که امام نیز با تندی به آن پاسخ می‌دهد. تو خدعه را راه انداختی. بدعت‌گذار بودی. من قصد خروج و جنگ با تو را ندارم. از ترک جنگ و جهاد با تو هم به خدا پناه می‌برم.
بارانی در ادامه گفت: امام به دنبال آگاهی‌بخشی است. کسی که می‌خواهد از دست حکومت فرار کند از راه اصلی به همراه خانواده نمی‌رود. عبدالله مطیع سفارش می‌کند از مردم کوفه دوری کن، امام هم توجه می‌کند. کنش‌های امام پیام‌هایی دارد. شرایط بیعت افراد برجسته در جامعه، منطق زیست سیاسی، نداشتن پنهانکاری، روشنگری درباره چرایی نماندن، نداشتن ترس، شنیدن سخن دیگری و بهره‌برداری از آن، بیعت نکردن. امام چهار ماه و پنج روز در مکه می‌ماند. همان روز که وارد مکه شدند، دیدار از سوی گروه‌های مختلف مردم آغاز می‌شود. این دیدار بسیار معنادار است. رقابت و دلخوری ابن‌زبیر از جایگاه مردمی امام رخ می‌دهد.
وی افزود: نتیجه تمام این دوره‌ها بیعت نکردن، امربه معروف و نهی از منکر، شناخت از مردم است. امام به مردم بصره نامه می‌نویسد اما شرایط رهبری را هم مطرح می‌کند. می‌فرماید من به دنبال زنده کردن پرچم حق و میراندن بدعت‌ها هستم. در همه دوره‌ها اگر بدعت‌ها را شناسایی نکنیم و نزدائیم، تنها ادعا می‌کنیم که رهرو امام حسین (ع) هستیم.
بارانی در ادامه بیان کرد: در گام آخر از زمان آگاهی از کشته شدن مسلم تا عاشورا، آزاد دانستن همراهان برای بازگشت، تلاش برای یادآوری درخواست مردم و نامه‌های آنان، تلاش برای پشتیبانی از همراهان در برابر حر، تلاش برای بازگشت و رفتن به جای امن. امام تا پایان به قول خود پایبند است. واگرایی و پیمان‌شکنی آشکار شیعیان و روشنگری درباره چرایی آمدن از نتایج گام آخر است. آرمان کلیدی جنبش عاشورا فرهنگ‌سازی اندیشه راستین در بین مردم بود. منطق زیست سیاسی را روشن کردند و در همه جا شاخص ارائه دادند.
یکشنبه ۸ مرداد ۱۴۰۲ - ۱۱:۵۵
نظر شما