سیاست دولت و نهاد کتابخانه‌های عمومی افزایش کتابخانه‌های سیار با هدف دسترسی بیشتر به کتاب و افزایش عدالت اجتماعی است. در همین زمینه دبیرکل نهاد کتابخانه‌های عمومی کشور به تازگی در برنامه «صبحانه ایرانی» شبکه دو سیما گفت: «در حال حاضر بیش از ۵۰ دستگاه کتابخانه سیار در کشور فعال است و ان‌شاءالله با مصوبات سفرهای اخیر آقای رئیس جمهور و مذاکرات انجام شده، امیدواریم این عدد تا پایان سال دو برابر شود.»
رمضانی همچنین در گفت‌وگو با برنامه «کتاب فرهنگ» رادیو فرهنگ، گفت: «نظر آقای وزیر بر این است که پیش از پایان دولت؛ حداقل 200 دستگاه کتابخانه سیار به این ناوگان اضافه و دسترس‌پذیری به حوزه کتاب و کتابخوانی تسهیل شود.» البته باید دید این مهم چگونه اجرایی خواهد شد؟ زیرا صرف افزایش تعداد خودروهای سیار به معنای افزایش سرانه مطالعه و ترویج کتابخوانی نیست؛ این کتابخانه‌ها و کتاب‌ها با امانت‌دهی کتاب است که می‌توانند در ترویج کتابخوانی موثر باشند.
به‌نظر می‌رسد بانک‌ها، خیّران و موسسات خصوصی باید مشارکت پررنگ‌تری در این زمینه داشته باشند؛ زیرا این کتابخانه‌های سیار علاوه بر خدمت کتاب‌رسانی، خودروهای پشتیبانی هستند که می‌توانند در زمان وقوع بحران مانند سیل و زلزله بهعنوان یک نیروی کمکی مهم و البته دلگرم‌کننده در کنار مردم باشند. نمونه این خدمت‌رسانی را می‌توان در سیل خوزستان که سال 98 اتفاق افتاد یا سیل شهرستان فیروزکوه که سال پیش رخ داد؛ مشاهد کرد.
درسیل خوزستان 3 کتابخانه سیار استان تهران با 6 کتابدار؛ 16 روز در مناطق سیل‌زده استان خوزستان بهعنوان نیروی پشتیبان خدمت‌رسانی می‌کنند یا در جریان سیل شهرستان فیروزکوه که سال گذشته در منطقه زرین‌دشت و روستای مزداران این شهرستان رخ داد و چهار روستای شهرستان فیروزکوه درگیر این بحران شدند، کتابخانه سیار این شهرستان بهعنوان نیروی پشتیبان وارد معرکه می‌شود.
جلال حسینی، مسئول کتابخانه سیار «یارمهربان» شماره پنج شهرستان فیروزکوه که پنج سال است با یک کامیونت به 11 روستای شهرستان فیروزکوه کتاب‌رسانی می‌کند، درباره خدمت‌رسانی به مناطق سیل‌زده شهرستان فیروزکوه می‌گوید: «سال گذشته در چهار روستای دهگردان، آتشان، مزداران و انزهای شهرستان فیروزکوه سیل جاری شد و کتابخانه سیار یار مهربان شماره پنج این شهرستان بهعنوان نیروی پشتیبان وارد حوزه خدمت‌رسانی به سیل‌زدگان شد.»
کتابخانه سیار «یارمهربان» شماره پنج شهرستان فیروزکوه در این سیل با رساندن آب، غذا، اقلام خوراکی و بهداشتی و کتاب و لوازمالتحریر تلاش می‌کند علاوه بر خدمت‌رسانی، رسالت اجتماعی خود را نیز انجام بدهند. شاید بپرسید امانت کتاب آن در هم در زمانی‌که مردم زندگی‌شان را سیل برده، آیا امکان‌پذیر است؟ پاسخ مثبت است.
البته به‌گفته حسینی قرار نیست در آن زمان به مردم بگوییم کتاب بخوانند بلکه با آودن مواد اولیه مانند غذا و سایر ملزومات ابتدا تلاش می‌کنیم به آن‌ها بگوییم کتابخانه‌ها در شرایط بحران نیز در کنارشان هستند و بعد با آوردن کتاب‌های درسی و کمک‌درسی و اهدای کتاب و لوازمالتحریر مقداری روحیه‌شان را تلطیف کنیم و بعد از اسکان و تامین مواد اولیه کار فرهنگی خود را آغاز می‌کنیم؛ در‌واقع کار فرهنگی برای التیام درد آن‌ها است.
وی درباره سیل شهرستان فیروزکوه می‌افزاید: «با وجود اینکه سیل راه‌های دسترسی به روستاهای این شهرستان را سخت کرد، اما هنوز هم کتابخانه سیار بعد از یک‌سال؛ به این روستاها به‌طور ویژه خدمت‌رسانی می‌کند.»
به‌گفته حسینی در سیل فیروزکوه کتاب‌های 90 درصد اعضای کتابخانه را سیل برد و حتی دو عضو کودک این کتابخانه که خواهر بو برادر 6 و 9 ساله بودند، در این سیل جان باختند. در این سیل حدود 50 نسخه کتاب کتابخانه سیار از بین رفت و کتاب‌های زیادی آسیب دید.
این کتابدار درباره امانت کتاب در زمان وقوع سیل می‌گوید: «در مدت وقوع سیل و تا مدتی بعد از آن امانت کتاب در کتابخانه سیار متوقف بود اما برگشت کتاب ادامه داشت؛ البته کتاب‌های زیادی نیز به دلیل کوچ مردم از روستا، برگشت داده نشد، زیرا اتباع افغانی زیادی در این منطقه حضور داشتند و همه آن‌ها بر روی زمین‌های مردم کار می‌کردند و بعد ازسیل آن‌ها از روستاها مهاجرت کردند و به همین خاطر دیگر این کتاب‌ها برگشت داده نشدند.
به‌گفته آقای حسینی در زمان سیل سال گذشته حدود 50 کتاب کمک درسی به مدارس فیروزکوه اهدا و تلاش شد علاوه بر غذا و مواد اولیه لوازمالتحریر و کتاب اهدایی نیز برای کودکان روستا برده شود.
کتابدار کتابخانه سیار شماره پنج شهرستان فیروزکوه از سیل خوزستان می‌گوید و اینکه آنجا نیز مردم را تنها نگذاشتند. او دراین زمینه می‌گوید: «سال 98 وقتی که در استان خوزستان سیل آمد با پویش «بهار مهربانی» به مدت 16 روز به این استان رفتیم. این کتابخانه همراه با اقلام فرهنگی، کتاب، اسباب‌بازی و مواد خوراکی به این منطقه رفت و در خوزستان به یک پایگاه فرهنگی برای برگزاری نشست‌های کتابخوانی و فعالیت‌های فرهنگی مختلف تبدیل شد.»
شهرستان فیرزوکوه با 35 تا ۴٠ هزار نفر جمعیت سه کتابخانه ثابت و یک کتابخانه سیار دارد. دو کتابخانه ثابت این شهرستان در شهرستان فیروزکوه و یک کتابخانه در شهر ارجمند قرار دارد. این شهرستان 60 روستا دارد و کتابخانه سیار شماره پنج یار مهربان، ۱۱ روستای این شهرستان را پوشش می‌دهد. این کتابخانه سیار هر روز به دو روستا می‌رود و هربار دو ساعت و 30 دقیقه توقف دارد.
کتابخانه سیار شماره پنج شهرستان فیروزکوه سال 97 افتتاح شده. این کتابخانه گنجایش 3500 نسخه کتاب را دارد و 1500 نسخه از کتاب‌هایش نیز در کتابخانه مادر استاد امیری فیروزکوهی نگهداری می‌شود. این کتابخانه 850 عضو دارد که 455 نفر آن‌ها عضو فعال هستند. کتابخانه سیار شهرستان فیروزکوه تابستان 500 تا 700 نسخه کتاب و پاییز و زمستان 800 تا 1200 نسخه کتاب امانت می‌دهد.
حسینی کتابدار این کتابخانه معتقد است: «اگر این شهرستان یک کتابخانه دیگر داشته باشد جمعیت بیشتری به کتابخوانی علاقه‌مند خواهند شد زیرا درخواست و استقبال از کتابخانه سیار در این منطقه بسیار زیاد است. او می‌افزاید: «طراحی جدید قفسه‌های کتاب برای کتابخانه‌های سیارنیز می‌تواند ظرفیت حمل کتاب در کتابخانه‌های سیار را افزایش دهد؛ مثلا همه کتابخانه‌های سیار اکنون 35 قفسه کتاب دارند که این تعداد رو می‌شود به 43 قفسه افزایش داد.
در این پنج سال، کتابخانه سیار شهرستان فیروزکوه بیش از 100 فعالیت فرهنگی در روستاها انحام داده از برگزاری نمایشگاه مجازی و حضوری کتاب گرفته تا برگزاری مسابقات کتابخوانی در مدارس. این کتابخانه با تعامل خوب با رسانه‌های مکتوب و تصویری و رفت‌‌‌و‌آمد در مناطق شهری و روستایی و حضور در مناسبت‌های ملی تاریخی و مذهبی تلاش کرده فعالیت ترویجی خود را در حوزه کتابخوانی ارتقا دهد. تعامل با اعضا در پیام‌رسان‌های داخلی، تبلیغات و اعلام حضور کتابخانه سیار از طریق شورا و دهیاری و مساجد هم نقش مهمی در شناخت و استقبال از کتابخانه سیار در منطقه فیروزکوه داشته است.
حسینی در این زمینه می‌گوید:«اوایل که شروع کردیم، کارمان بسیار سخت بود، خیلی سعی کردیم تا به مردم درباره خدمت‌رسانی کتابخانه سیار توضیح بدهیم و بگویم این ماشبن اصلا برای چی به روستاها می‌آید و چطور کتاب امانت می‌دهد؛ اما الان شرایط طوری‌شده که اهالی روستا و به‌خصوص کودکان کتابخانه را کامل می‌شناسند، بچه‌ها همدیگر را برای عضویت در کتابخانه تشویق می‌کنند و پدربزرگ‌ها و ماذربزرگ‌ها کتاب‌های نوه‌هایشان برای اهدا به کتابخانه می‌آورند. این کتابخانه برای معرفی خود در سطح روستا تلاش می‌کند بیشتر در کنار دهیاری‌ها، مساجد و میدان‌های اصلی روستا توقف کند؛ البته حضور مستمر، سرساعت و بدون غیبت هم عامل دیگر موفقیت کتابخانه سیار شهرستان فیروزه‌کوه است.
کتابخانه سیار اوایل فعالیت خود شکل واحدی بر روی بدنه خودروها نداشت و کم‌کم این انیمیشن خانم و آقای کتابدار شد شناسنامه کتابخانه‌های سیار و بسیاری از کودکان و نوجوانان اکنون این خودورها را با این نماد می‌شناسند. به نظر می‌رسد حضور عروسک‌های محبوب و انمیشین‌های بیشتر می‌تواند به شناساندن این کتابخانه کمک کند.
فیروزکوه دارای روستاهای زیاد با پراکندگی فراوان است و جمعیت عشایر نسبتا درخورتوجهی دارد. شغل اکثر مردم شهرستان فیروزکوه دامداری و کشاورزی است. چهار روستای این شهرستان عشایر هستند که تابستان‌ها به مناطق عشایری(خیل) می‌روند و اوایل پاییز به روستا بازمی‌گردند. خدمت به عشایر این شهرستان بهعنوان یک فعالیت مهم برای کتابخانه سیار این شهرستان تعریف شده است.
البته به نظر می‌رسد کتاب‌رسانی به عشایر بهعنوان یک جمعیت غیر‌ساکن با توفیق چندانی مواجه نبوده است؛ زیرا در سال 1400 با وجود دعوت گسترده از جامعه طراحان صنعتی، معماری و کتابداری برای طراحی کتابخانه برای جامعه عشایری و برپایی مسابقه در این زمینه این طرح در عمل توفیقی نداشت و اجرایی نشد.
حسینی درباره خدمت‌رسانی به مردم عشایر این شهرستان می‌گوید : «در صورت امکان تابستان با حضور در مناطق عشایری چهار روستای فیروزکوه، کتاب‌ها را امانت می‌دهیم و در پاییز این کتاب‌ها رو پس می‌گیریم. حضور در مناطق عشایری یا خیل‌ها بسیار سخت است. مثلا یکبار خودم به خیل کتالان عشایر این شهرستان رفتم. منطقه‌ای که 20 کیلومتر جاده خاکی داشت و بسیار ترسناک بود.
به‌گفته حسینی 10 درصد از منابع کتابخانه سیار شهرستان فیرزوکوه به موضوعاتی مانند کشاورزی، دامداری و به‌طور کلی اقتصاد روستا تعلق دارد زیرا این جامعه از روستاییان بیشتر به دنبال کتاب‌های پرورش دام و زنبورداری هستند.
به‌نظر می‌رسد کتابخانه‌های سیار برای اثرگذاری بیشتر نیازمند همکاری شهرداری برای نصب تابلوهای توقف و خط‌کشی‌های مخصوص، انجام فعالیت‌های ترویجی موثر، ارتباط قوی با مدارس، مجموعه‌سازی قوی و متناسب، پشتیبانی مالی دولت‌ها و خیّران و از همه مهم‌تر تبلیغات و معرفی از سوی رسانه ملی و نصب بنرهای شهری و همراهی شورا‌های شهر، دهیاری‌ها و مساجد دارند.
نظر شما