به گزارش خبرنگار خبرگزاری کتاب ایران (ایبنا)، یاسر احمدوند شامگاه چهارشنبه در اختتامیه شانزدهمین دوره جایزه ادبی جلال آل احمد که در تالار وحدت برگزارشد، گفت: وضعیت ادبیات در جهان فعلی احتیاج به ارزیابی دقیق دارد. تردیدی نیست که ادبیات نسبتی با تعهد دارد و لزوماً و الزاماً متعهد است اما تعهد به چه چیزی، متفاوت است.
وی با تاکید بر اینکه اکنون ادبیات در جهان دو تهدید عمده را در پیش دارد، توضیح داد: نخست فراموش شدن لذت متن است و لذت ناشی از درک متن وابسته به آموزش است. ما دریافت خواندن را به دیدن تقلیل داده‌ایم و از لذت خواندن خیلی از متون محروم مانده‌ایم و به دیدن اکتفا کرده‌ایم.
معاون امور فرهنگی وزیر فرهنگ و ارشاد اسلامی افزود: لذت خواندن وابسته به آموزش و آموزش نیازمند رنج است و نسل امروز رنج را نمی‌خواهد. آسیب دیگر از بین رفتن قوه تخلیل انسان معاصر است. وقتی مرزهای خیال با فناوری‌های تصویری از بین می‌رود قوه تخیل از انسان سلب می‌شود. اکنون متاسفانه انسانی که لذت خواندن و تحلیل را از دست می‌دهد موضوع ادبیات نیست و مشاهده می‌کنیم در وقایع و فجایای انسانی، ادبیات واکنش مناسب را نشان نمی‌دهد. امروز ما در اینجا مشکل داریم و امیدوارم جایزه جلال بتواند ادبیات برگرفته از تخیل و لذت خواندن را افزایش دهد.
افزایش اقبال عمومی به جایزه جلال
علی رمضانی، مدیرعامل موسسه خانه کتاب و ادبیات ایران نیز به عنوان مسئول برگزاری جایزه جلال عنوان کرد: جایزه جلال تلاش می‌کند آینه‌ای برای نمایش یک سال زحمات پرتعدادترین، پرتولیدترین، پرفروش‌ترین و پراقبال‌ترین رده موضوعی در ایران یعنی ادبیات باشد. مجموعه خانه کتاب و ادبیات ایران به عنوان دبیرخانه برگزاری این جایزه به نمایندگی از معاونت امور فرهنگی وزارت فرهنگ و ارشاد اسلامی تلاش می‌کند تا داوران بتوانند کارشان را به نحو احسن انجام بدهند. جلال آل احمد به عنوان نویسنده مطرح معاصر که قابلیت الگوگیری برای همه روزهای ما دارد، گویا هر سال تحفه‌ای برای اختتامیه این جایزه دارد. سال گذشته هفتادمین سالگرد چاپ «غربزدگی» بود و با توجه به اوضاع آن روز نیاز داشتیم تا دوباره این اثر را مرور کنیم. امسال که صدمین سالگرد تولد جلال است، وی ما را به سمت کتاب دیگرش که با سفر به فلسطین اشغالی نوشته، رهنمون به موضوع روز می‌کند.
مدیرعامل خانه کتاب و ادبیات ایران عنوان کرد: کتاب «ولایت عزرائیل» جلال در سال ۱۳۴۱ نوشته شده و جلال در آن به آپارتاید و نژادپرستی رژیم صهیونیستی اعتراض کرده است. هر سال درباره نتایج جایزه جلال گفت‌وگوهای فراوانی می‌شود و این خود نشان‌دهنده اهمیت و تاثیرگذاری جایزه است و همه کسانی که نسبت به این جایزه نکاتی مطرح می‌کنند، خواهان افزایش تاثیرگذاری آن در تولیدات ادبی و اقبال عمومی نسبت به آثار برگزیده هستند که خواسته به حقی است.
او ادامه داد: امسال برای شانزدهمین دوره از ماه‌ها قبل کار و از زمان نمایشگاه کتاب پرداختن به آثار جلال آغاز شد. جایزه جلال آل احمد به عنوان جایزه ادبی در زبان فارسی نه تنها در مرزهای جغرافیایی ایران امروز بلکه در خارج از آن هم مورد توجه فارسی‌زبانان و نویسندگان قرار گرفته است.
گلعلی بابایی، دبیر علمی شانزدهمین دوره جایزه جلال نیز به قرائت بیانیه هیئت داروان پرداخت و گفت: اگر در دنیا ترازویی ساخته شود که بتوان آثار نویسنده‌ای مانند جلال را به مدد آن توزین کرد، به وضوح مشخص می‌شود که کفه نوشته‌های داستانی جلال، با کفه حاوی آنچه که این روزها آثار ادبی غیر داستانی و مستند نامیده می‌شود، برابری می‌کند. اما شاید برجسته‌ترین ویژگی تراوشات قلمی آل احمد این باشد که تمامی و یا دست‌کم اکثر قریب به اتفاق آثار داستانی او، مُلهم از مشاهدات و تجریبات زیسته روزمره نویسنده در سطح جامعه و آدم‌های آن است.
دبیر جایزه جلال عنوان کرد: به عنوان مثال در سیاهه آثار داستانی به جامانده از جلال، یکی از شاخص‌ترین کتاب‌ها؛ «مدیر مدرسه» است. در این کتاب نویسنده از تمامی قابلیت‌های ذاتی خود در نگارش یک اثر داستانی بهره جسته است. لیکن طُرفه آنجاست که مضمون و خط اصلی داستان کتاب، حاصل تجربه دست اول جلال در تصدّی پست مدیریت یک مدرسه ابتدایی پسرانه در حومه نیمه روستایی - نیمه شهرنشین شمال تهران بوده است. یعنی دبستان صفا در محمودیه تجریش به سال ۱۳۳۴.
تاثیرپذیری جلال از جامعه مشابه همینگوی
گلعلی بابایی گفت: چه اینکه داستان بلند «ن و القلم» نیز، چنین حکایتی دارد. ماجرای این کتاب بر اساس وقایع حد فاصل آغاز نهضت ملی شدن صنعت نفت در اسفند ۱۳۲۹ تا کودتای انگلیسی- آمریکایی ۲۸ مرداد ۱۳۳۲ و در قالب قصّه‌ای قُدمایی نوشته شده است. کافی است خواننده این کتاب قدری به آن قضایا اشراف داشته باشد، تا متوجه شود داستان بلند «ن والقلم» برگردان ادبی ناب یک نویسنده برجسته ادبیات داستانی ایران از وقایع آن نهضت ناکام مردمان ایران زمین است. شاید گزافه نباشد اگر تاثیرپذیری داستانی آل احمد از اوضاع و تجربیات زمانه‌اش را با وضعیت مشابه بزرگانی همچون فئودور داستایِوسکی روس، یا ارنست همینگوی آمریکایی مقایسه کرد، تا مشخص شود چگونه نویسنده‌ای ضمن جذب واقعیت‌های ناگوار جامعه و زمانه‌اش و پالایش آن دریافته‌ها در ذهینت ادبی خود، شکل تعالی یافته و تراش‌خورده همان واقعیت را، در قالب اثری ادبی به جامعه‌اش و مخاطبین جهانی عرضه می‌کند.
جلال وسط یک معرکه تاریخی ایستاده است
آخرین سخنران در این رویداد، محمدمهدی اسماعیلی، وزیر فرهنگ و ارشاد اسلامی بود که در سخنانی گفت: جلال یکی از نقاط مرتفع نظریه مقاومت فرهنگی است و در کتاب «غربزدگی» و «در خدمت و خیانت روشنفکران» تلاش کرده این تاریخ را هم روایت کند. یک جمله معروف جلال مدت‌ها در بزرگراه شهید شیخ فضل الله نوری دیده می‌شد. اومی‌نویسد: «از روز اعدام مرجع شهید شیخ فضل‌الله نوری بود که نقش غربزدگی را همچون داغی بر پیشانی ما زد من نعش آن بزرگوار را بر سر دار همچون پرچمی می‌دانم که به علامت استیلای غربزدگی پس از ۲۰۰ سال کشمکش بر بام سرای این مملکت افراشته شده است.» این جمله، روایت نزاع نظریه اصالت فرهنگ با نظریه تسلیم و نظریه انحطاط است و جلال در دهه ۴۰ در دوره ویژه‌ای می‌زیسته که تولد نهضت امام (ره) بود.
وزیر فرهنگ و ارشاد اسلامی تاکید کرد: در نظریه سیاسی امام راحل، حرف قهرمان نیست. امام محور جامعه است حرکت جلال نیز در آغاز حرکت امام بود و امام خمینی (ره) هم کتاب جلال را خوانده بودند و از وی در ملاقاتی که با امام داشتند تعریف کردند. ما جلال را بزرگ می‌داریم چون جلال یکی از نقاط عطف و قله مقاومت فرهنگی ماست. جلال آل‌احمد نماد مقاومت است و زمانی که جلال را نماد قرار دادیم باید سبک زندگی، فرهنگی و فکری او در جامعه گسترده شود. این شیوه‌ای است که از برگزاری این رویداد دنبال می‌کنیم. جلال در دهه ۴۰ در دوره ویژه‌ای واقع شد، تولد نهضت امام خمینی (ره) در آن زمان اتفاق افتاد. آثار جلال در آن دوره محور جامعه بود. در این کارزار فرهنگی باید تلاش کنیم عمق اصیل جامعه ایرانی را به جوانان‌مان نشان دهیم و باید از رونق و اصالت فرهنگی حمایت کنیم. رهبران نهضت ما اندیشمند بودند و امام (ره) مهمترین کتب فقهی فلسفی را برای جامعه ایران نوشتند و رهبر انقلاب در دهه چهل در مورد نهضت پیروزی مسلمانان در هندوستان کتاب دارند. جلال نیز وسط این معرکه ایستاده و روایت می‌کند.
برگزیده بخش مستندنگاری
در مراسم اختتامیه شانزدهمین دوره جایزه ادبی جلال آل‌احمد، کتاب «عملیات احیا: روایت صعود یک مجموعه دانش‌بنیان به قله دانش و فناوری الکتروموتور» اثر شایسته تقدیر و «من اعتراف می‌کنم: زندگی و زمانه وحید افراخته» برگزیده شناخته شدند.
تجلیل از اثری در بخش داستان کوتاه
از میان دو نامزد نهایی جایزه در بخش داستان کوتاه، کتاب «از قبل یکشنبه می‌شود» نوشته علی شاهمرادی از نشر خزه تجلیل شد. دیگر نامزد نهایی این بخش از جایزه جلال، «عاصف‌والدار» محمدقائم خانی از نشر صاد بوده است.
دو اثر در بخش رمان
رمان‌های «بیروط» نوشته ابراهیم اکبری دیزگاه از نشر صاد و «غم‌سوزی» نوشته اعظم عظیمی از شهرستان ادب به طور مشترک برگزیده بخش رمان این جایزه شناخته شدند.
بخش ویژه «آرمان فلسطین»
کتاب‌های «صور» نوشته حسینعلی جعفری از نشر سروش و «متاستاژ اسرائیل؛ روایت استمرار تبعیض، ترور و تعدی» نوشته کوروش علیانی از نشر جام جم منتخب بخش ویژه فلسطین شدند.
شایسته تقدیر بخش نقد ادبی
از میان پنج نامزد نهایی این بخش از جایزه جلال شامل «آخرالزمان در رمان‌های آپوکالیپتیک» نوشته صغری صالحی از پژوهشگاه فرهنگ، هنر و ارتباطات، «اتصال روایی و بیناروایت: طرحی برای روایت‌شناسی پساساختارگرا» نوشته سارا زیرک از نشر مولی، «جلال آل احمد و معاصرانش» نوشته امید طبیب‌زاده از نشر نیلوفر، «زبان علم در پژوهش‌های ادبی» به قلم نعمت‌الله ایران‌زاده، سمیه آقابابایی و محمدمهدی زمانی از نشر خاموش و «سیر تطور، اکنون و آینده رمان» نوشته حامد رشاد از نشر کانون اندیشه جوان، کتاب «آخر الزمان در رمان‌های آپوکالیپتیک» شایسته تقدیر شناخته شد. همچنین کتاب «روزهای پیام‌بری؛ روایتی از زندگی غلامحسین حدادزادگان، پیام‌رسان و راننده پیکر شهدا» نوشته سپیده شاهی از نشر سوره مهر برنده بخش جنبی ویراستاری شناخته شد.
نظر شما