به گزارش خبرنگار خبرگزاری کتاب ایران (ایبنا)، کتاب «دین‌داری و تحولات اجتماعی ایران معاصر» که از سوی مرکز اسناد انقلاب اسلامی منتشر شده است با حضور سیدمحسن طباطبایی‌فر، نویسنده اثر، در غرفه خبرگزاری کتاب ایران (ایبنا) معرفی و بررسی شد.

ابتدا طباطبایی‌فر در معرفی کتاب و مسئله آن گفت: درباره تاثیرات اجتماعی دین زیاد صحبت شده است. این بحث‌ها از رویکردهای مختلفی مطرح شده است و حتی کسانی که به دین پایبند نیستند نیز معتقدند دین کارکردهای اجتماعی دارد. اما از سوی دیگر درباره تاثیرات امر اجتماع بر دین کمتر صحبت شده است؛ یعنی اینکه جامعه چه تاثیری می‌تواند بر دین داشته باشد؟ طی این تاملات به ذهنم رسید که بررسی کنم تحولات اجتماعی اخیر چه تاثیری بر امر دین دارد؟ به نظر می‌رسد اگر در سطح دینداری مردم هم تغییری رخ نداده باشد اما در سبک دینداری شاهد تغییراتی هستیم. به نظر می‌رسد از یک سبک دینداری چارچوب‌مند به سوی سبک‌های دینداری حرکت کرده‌ایم. این سوال جدی من بود. کتاب به این مسائل می‌پردازد و تلاش می‌کند راهکارهایی برای برخی مسائل ارائه دهد. در بخش‌های پایانی کتاب به راهکارها پرداختیم و نسبت میان حکومت دینی و جامعه دینی در آینده را بررسی کردیم و چهار حالت احتمالی را نشان دادیم.

نهاد روحانیت، امر اجتماعی و امر سیاسی

او درباره نسبت نهاد دین با امر سیاسی و امر اجتماعی گفت: این دغدغه جدی من است. اسلام سیاسی حدود یک قرن است که شکل گرفته و در ایران نیم قرن است که به صورت جدی مطرح شده است. ما همواره تاکید داشته‌ایم که اسلام امری سیاسی است و این بُعد خیلی پررنگ شد. اما باعث یک آسیب نیز شد و آن اینکه از امر اجتماعی فاصله گرفتیم. در زمان کسانی مانند شیخ عبدالکریم حائری یا آیت‌الله بروجردی، امر اجتماعی پررنگ‎‌تر بود. رابطه‌ای تنگاتنگ میان روحانیت و مردم برقرار بود. به نظر می‌رسد نهاد حوزه و روحانیت از دیرپاترین و مهم‌ترین نهادها در تاریخ ایران است اما در چند سال اخیر حوزه از کارکردهای اجتماعی فاصله گرفته است. روحانیت باید در کنار امر سیاسی به امر اجتماعی هم بپردازد. البته به نظر من درست نیست که روحانیت امر سیاسی را رها کند. دین نباید از سیاست جدا باشد.

طباطبایی‌فر درباره نقش اجتماعی روحانیت و تحولات اجتماعی دو سال گذشته گفت: فکر می‌کنم اگر روحانیت بتواند نقش‌های سنتی خودش را احیا کند می‌تواند در امر اجتماعی دوباره موفق باشد. معتقدم حوزه نهادی بسیار توانمند است و می‌تواند خودش را بازسازی کند. حوزه نباید به رویکرد دهه چهل و پنجاه برگردد. من رگه‌هایی از این بازسازی و بازآفرینی را می‌بینم. حوزه باید روح زمانه را درک کنند. این امر را درباره دین‌داری مردم نمی‌توان به راحتی بررسی کرد و نیازمند پژوهش‌های مفصل و عمیق است. نباید به ظواهر اکتفا کنیم. به نظر من کافی است که نهاد دین فعالیت‌هایی هوشمندانه داشته باشد. امر روزمره مسئله مهمی است؛ نهاد حوزه در این امر غایب است و باید به آن توجه کند. اگر حوزه به خوبی به این امر بپردازد می‌تواند نقشش را در امر اجتماعی احیا کند.

تاکید بر بازگشت حوزه به امر اجتماعی

وی به دلایل دیگرِ فاصله نهاد دین از امر اجتماعی گفت: نهاد دین و روحانیت باید وجود مسائل جدید در جامعه را ببیند و بر آن‌ها تامل کند. مثلاً شبکه‌های اجتماعی امروزه نقش مهمی دارد. حوزه باید توجه داشته باشد که مسئله نظام مسئله آن‌ها هم هست. ما نمی‌توانیم از نهادهای رسمی توقع داشته باشیم زیرا آن‌ها چنین توانی ندارند اما حوزه چنین نیست. حوزه باید مسائل فرهنگی را بررسی کند و پاسخ نظری بدهد. ما در اجرا مشکلی نداریم اما بخش نظری نیاز به کار دارد.

طباطبایی‌فر درباره مهم‌ترین نکات کتابش گفت: به نظر من تاکید بر بازگشت حوزه به امر اجتماعی مسئله مهمی است. جریان فکری‌ای پیدا شده است به نام «اسلام اجتماعی» که آن را مقابل «اسلام سیاسی» قرار می‌دهند. من قائل به این تفکیک نیستم. باید هم‌زمان این دو امر را داشت. معتقدم که اگر حوزه کارکرد سنتی خودش را بازسازی کند شاهد تغییرات مهمی خواهیم بود. هر چقدر به سمت انسجام حرکت کنیم سود خواهیم کرد. با این رویکرد می‌توانیم شاکله ایران اسلامی را حفظ کنیم. من به شکل جدی معتقدم که حوزه می‌تواند نقش مهمی در این زمینه ایفا کند و هیچ نهادی توان حوزه را ندارد.

سی و پنجمین دوره نمایشگاه بین‌المللی کتاب تهران با شعار «بخوانیم و بسازیم» از نوزدهم اردیبهشت ماه آغاز و تا روز بیست و نهم در محل مصلی امام خمینی (ره) به شکل حضوری و در سامانه ketab.ir به صورت مجازی برگزار می‌شود.

اطلاعات کامل نمایشگاه کتاب ۱۴۰۳ تهران را اینجا بخوانید