سرویس فرهنگ مقاومت خبرگزاری کتاب ایران (ایبنا)، ترجمه یکی از حوزه‌های مهم در زمینه ادبیات و تاریخ و… است، با ترجمه می‌توان فرهنگ یک کشور را به کشور دیگر منتقل کرد. انتقال فرهنگی که با ترجمه صورت می‌گیرد ماندگار است و می‌تواند مردم سایر کشورها را نسبت به کشور صاحب اثر کنجکاو و علاقه‌مند کند. با توجه به ظرفیتی که ترجمه در بر دارد، نیاز است در زمینه جنگ هشت ساله ایران و عراق نیز آثاری ترجمه شود تا خلا حضور ایران در عرصه بین‌الملل درباره این موضوع مهم رفع شود.

هر چند آثاری ترجمه شده است، اما این آثار نتوانسته آن‌طور که نیاز است اطلاعات لازم را به مخاطب غیر ایرانی ارائه کند. چنان‌که کشورهای خلیج فارس توانستند با ترجمه آثاری درباره جنگ تحمیلی اطلاعاتی که خودشان لازم می‌دانند به مخاطب خارجی ارائه کنند. اطلاعاتی که به نفع ما نیست؛ در اغلب موارد درست هم نیست و روایت یک طرفه جنگ ایران و عراق است. بنابراین لازم است ایران حضور پررنگ‌تری در این عرصه داشته باشد.

برای بررسی کمرنگی حضور ایران در ترجمه آثار دفاع مقدس و مقاومت تلاش شد با مسئولان، کارشناسان، مترجمان و ناشران درباره اهمیت ترجمه و دلایل موفقیت یا عدم موفقیت آن بحث و گفت‌وگو شود که در این زمینه با سردار مهدی امیریان، رئیس سازمان تاریخ و دفاع مقدس گفت‌وگو شد تا رویکرد این سازمان درباره ترجمه بررسی شود.

- با چه ایده‌ای به سازمان ادبیات و تاریخ دفاع مقدس بنیاد حفظ و نشر ارزش‌های دفاع مقدس آمدید؟

با حوزه نشر قبل از این‌که به سازمان ادبیات بیایم، آشنا بودم. از زمان دانشجویی که رشته مهندسی متالوژی خواندم با راهیان نور و پژوهش‌های دفاع مقدس آشنا شدم. در نخستین دوره راویان جوان شرکت کردم. یادم هست آن موقع به ما می‌گفتند مگر می‌شود کسی که جنگ را ندیده آن را روایت کند. خیلی اذیت شدم تا بتوانم خودمان را اثبات کنم. اکنون بیست سال می‌گذرد؛ از نخستین باری که در اولین دوره راویان جوان راهیان نور شرکت کردم، حالا برای دانشجویانی که در دوره راویان جوان شرکت می‌کنند، در عرصه روایت بحث و تبادل نظر می‌کنم.

همچنین ۱۰ سال مدیرعامل موسسه شهید حسن باقری بودم که بیشتر تخصص و کار اصلی این موسسه پژوهش درباره اسناد شهید باقری بود که در زمان حضورم در موسسه بیش از ۱۰ جلد کتاب مرجع منتشر کردیم. مستند (آخرین روزهای زمستان) در موسسه ساخته شد. یادمان شهید باقری را در فکه شمالی تاسیس و روایت آن را به عهده گرفتم.

از این رو با کتاب و فضای نویسندگی آشنا هستم و تحصیلاتم در مقطع دکترا در زمینه دفاع مقدس است و در واقع دانشجوی مطالعات راهبردی دفاع مقدس هستم که نخستین دوره آن در کشور برگزار شده است. بیش از دو سال مسئول تحقیقات و پژوهش بنیاد حفظ آثار بودم و متولی درس دو واحدی دفاع مقدس در کشور که استادان این درس را راهبری می‌کردیم. بیش از دو سال دبیر ستاد مرکزی راهیان نور کشور بودم که در حوزه یادمان دفاع دفاع مقدس بود و بعد از آن قسمت شد که در سازمان ادبیات و تاریخ دفاع مقدس در زمینه تولید و نشر کتاب‌های آن خدمت کنم.

- چه ایده‌هایی برای این مسئولیت دارید؟

در موضوع کتاب و نشر مباحث زیادی مطرح است و بحث مهم این‌که کمیت مهم‌تر است یا کیفیت؟ من معتقدم هم کمیت مهم است هم کیفیت و هیچ‌کدام نباید فدای آن یکی شود. ما در عین اینکه بر اساس رهنمودی که رهبری داشتند مبنی بر تولیدات صدبرابری دفاع مقدس که باید فعالیت‌های دفاع مقدس و بخش‌های دیگر را افزایش دهیم.

از این رو باید اتفاق باید رقم بخورد البته با حفظ کیفیت. باید بدانیم که در حوزه نشر آثار دفاع مقدس در پی تدوین تاریخ آن هستم و باید مراقب تحریف باشیم که این آثار پس از پنجاه یا صد سال سند می‌شود و باید هوشیار باشیم که چه مطالبی را برای آیندگان ثبت می‌کنیم. لذا یکی از مسائلی که به آن اهمیت میدهم که کمیت و کیفیت همراه هم ارتقا دهیم بدون این‌که به هیچ‌کدام از این دو صدمه‌ای وارد شود.

نکته بعدی؛ من معتقدم در حوزه تولید آثار دفاع مقدس باید جبهه‌سازی کنیم، در حال حاضر ناشران و سازمان‌هایی که در زمینه دفاع مقدس کار می‌کنند با هم ارتباط معنادار و هوشمند ندارند، از کتاب‌هایی که با همدیگر منتشر می‌کنند، خبر ندارند. گاهی ممکن است که کار تکراری منتشر کنند، در حالی در یک بخش دیگر شاید هیچ کاری انجام نشود.

هم اکنون کتاب‌های دفاع مقدس زیادی در قالب تاریخ شفاهی، زندگینامه مستند، اسناد، داستانی و شعر به چاپ می‌رسد، باید بررسی کرد که همه این آثار به یک تناسب منتشر می‌شود، قطعاً این‌طور نیست. قطعاً ما در حوزه کودک و نوجوان دچار ضعف و کمبود تولید کتاب هستیم. وقتی جبهه‌سازی صورت بگیرد قطعاً به یک رصد دقیق از آثار می‌رسیم تا دریابیم در زمینه ادبیات دفاع مقدس چه اتفاقی روی داده است؛ کجا کمبود داریم و در کجا کار بیشتری انجام شده است. بعد از آن تقسیم کار صورت بگیرد و جبهه‌سازی درست اتفاق بیفتد.

یکی از اتفاقاتی که در ذهنم است بحث تربیت کادر جوان و مستعد در حوزه کتاب دفاع مقدس است. نیروی جوان و آموزش دیده که در زمینه نویسندگی، طراحی جلد، صفحه‌آرا، ویراستار و تصویرگر ایفای نقش کند. باید دید در این زمینه چقدر سرمایه‌گذاری و نیروی آموزش دیده تربیت کردیم. موادری که اشاره کردم از جمله اهدافی است که در سازمان ادبیات و تاریخ دفاع مقدس تلاش دارم روی آنها با کمک همکارانم در سازمان کار کنم تا به نتیجه برسد.

- بحثی که در زمینه آثار دفاع مقدس وجود دارد، بحث ترجمه است چنان‌که در بیست و یکمین جایزه کتاب سال دفاع مقدس هم اثری برگزیده یا تقدیر نشد. در این رابطه چه نگاهی دارید؟

بحث ترجمه آثار دفاع مقدس موضوع مهمی است که ما نسبت به ترجمه نگاه تبیینی داریم؛ وقتی رهبر انقلاب گفتند به دنیا بگویید چه اتفاق برای ما افتاد و با زبان هنر و صدای بلند آنچه را اتفاق افتاد، بیان کنید. ترجمه؛ قطعاً یکی از آن راه‌های دقیق و مهم برای تبیین است. اما ترجمه الزاماتی دارد که باید به آن توجه کرد. چنانچه باید دید هر کتابی ارزش ترجمه دارد؟ هر موضوعی نیاز به ترجمه دارد؟ نکته مهم اینکه آیا برای ترجمه مخاطب‌سنجی انجام می‌شود و آیا روز نخست مشخص است که برای چه مخاطبی قرار است ترجمه کنیم؟ آیا زمانی که می‌خواهیم کتابی درباره دفاع مقدس تولید کنیم به این فکر هستیم که مخاطب‌سنجی کنیم که این اثر می‌تواند مخاطب غیرایرانی هم داشته باشد؟ آیا از روز نخست برنامه‌ای برای ترجمه کتاب داریم؟ یا نه پس از انتشار کتاب‌های منتشر شده جست‌وجو کنیم تا دریابیم برای ترجمه مناسب است یا نه؟ بعد درصدد در ترجمه آن بربیاییم. به نظرم باید برای ترجمه برنامه‌ریزی دقیق داشته باشیم با مخاطب‌سنجی برای مخاطب نهایی.

- چه اقداماتی در زمینه ترجمه قصد دارید انجام دهید؟

در بنیاد ادبیات و تاریخ دفاع مقدس برای حوزه ترجمه چند اقدام در دست اجرا داریم؛ از جمله کار گروه ترجمه که با حضور استادان اهل فن در این حوزه است. در این کار گروه که با حضور استادان هر ماه برگزار می‌شود آثار منتشر شده مورد بررسی و نقد قرار می‌گیرد و اهداف و خط مشی در آنجا تعیین می‌شود که به انتخاب کتاب منتهی خواهد شد.

اقدام دیگر به نظرم کار خارق‌العاده‌ایی که در دوره قبل انجام شده است، تدوین دستورالعمل حوزه ترجمه برای نخستین بار در بنیاد حفظ آثار انجام شد. این دستورالعمل به ما می‌گوید چه کتابی برای ترجمه مناسب است.

نکته دیگری ارتباط و تعامل با ناشران حوزه بین‌الملل است که کار ترجمه انجام می‌دهند. ضمن اینکه نوع کارشان برای حوزه نشر تعریف شده و قابل شناسایی است و خودشان را هم اثبات کردند، ما با آنها تعامل برقرار کردیم که قطعاً به تفاهم‌نامه خواهد رسید. در سال‌های قبل هم این بحث مطرح بوده است. ضمن اینکه تفاهم‌نامه‌ای با وزارت خارجه در رابطه با رایزنان فرهنگی داریم که بر اساس آن باید به رایزنان فرهنگی در کشور مقصد خوراک محتوایی بدهیم. همچنین آنها نیز با شناسایی ذائقه مخاطب به ما خواهند گفت چه آثاری برای ترجمه در کشور مقصد مناسب است. این کار دو جانبه‌ای است که میان بنیاد حفظ آثار و نشر ارزش‌های دفاع مقدس و وزارت خارجه انجام می‌شود.

- این تفاهم‌نامه تا کنون چه قدر عملی شده است؟ آماری در این رابطه موجود است یا نه این تفاهم‌نامه فقط امضا شده؟

ما اکنون در حال انجام دو کار هستیم که نتیجه امضای این تفاهم‌نامه است که بیش از ۲۰۰ اثر ترجمه شده به زبان‌های مختلف اعم از عربی، انگلیسی، اسپانیایی و … در سازمان ادبیات و تاریخ انجام شده است که این ترجمه‌ها بر اساس درخواست مبتنی بر تفاهم‌نامه از سوی رایزنان فرهنگی صورت گرفته است. ضمن این‌که در نمایشگاه‌های خارجی نیز آثار ترجمه شده ارسال می‌شود.

پس از آن ارزیابی صورت می‌گیرد که براساس همان تفاهم‌نامه بررسی شود که آیا آثار ارائه شده در کشور مقصد مخاطب لازم را دارد؟ آیا اثر ترجمه شده توانسته مفاهیم موردنظر را انتقال دهد؟ این ارزیابی در سازمان انجام می‌شود. در نهایت ما از آثار ترجمه شده حمایت هم انجام می‌دهیم که از وظایف ذاتی ماست. چون در سازمان ادبیات، سیاستگذاری، حمایت، هدایت و نظارت است ما در این چهار حوزه در واقع فعال عمل می‌کنیم که یکی از این حوزه‌ها ترجمه است.

البته کار در حوزه ترجمه کار بسیار است که در این زمینه کار کمی صورت گرفته است و باید بیشتر از این انجام شود. هر چند نگاه ما در این حوزه تبیینی است که باید در حوزه ترجمه سرمایه‌گذاری کنیم که در زمینه ترجمه، مترجم مهم است که در کشور هدف باشد تا تاثیر لازم را بگذارد.

- اشاره کردید ۲۰۰ کتاب در سازمان ادبیات و تاریخ دفاع مقدس ترجمه شده است بر چه اساسی ترجمه آثار صورت گرفته است؟

همین‌طور که می‌دانید وقتی ایران در نمایشگاه کتاب خارج از کشور شرکت می‌کند بخشی از کتاب‌های ارائه شده به حوزه دفاع مقدس اختصاص دارد که در هر حضور بخشی از این ۲۰۰ آثار ترجمه شده پس از بررسی در نمایشگاه خارجی ارائه می‌شود. به عبارتی آثاری که در بنیاد ترجمه شده است قابلیت حضور؛ تراز و کیفیت عرضه در نمایشگاه‌های خارجی را دارد. چون این آثار مراحل بررسی و ارزیابی را طی کرده است تا در نمایشگاه‌های خارجی عرضه شود.