سرویس ادبیات خبرگزاری کتاب ایران (ایبنا)، نشست آسیب‌شناسی پایان‌نامه‌های برتر رشته ادبیات فارسی به بهانه برگزاری نخستین جشنواره پایان‌نامه‌های این رشته با حضور جوادوند نوروز، رئیس بنیاد استاد شهریار و مسئول برگزاری این جشنواره و جمعی از متخصصان و دانشجویان برتر ادبیات فارسی دانشگاه‌های مختلف کشور به میزبانی ایبنا برگزار شد که در ادامه می‌خوانید.
- درباره جشنواره پایان‌نامه‌های برتر رشته زبان و ادبیات فارسی توضیح دهید.
وند نوروز: در دوره اخیر که دوره دانایی نامیده می‌شود، پژوهش‌های علمی جایگاه ویژه‌ای دارند. بر این اساس پایان نامه‌هایی که در رشته زبان و ادبیات فارسی تالیف می‌شوند هم حائز اهمیت خاص‌تری هستند. زبان و ادبیات فارسی برای کشور و رهبر معظم انقلاب، بسیار مهم است و ایشان هر ساله دیدار ویژه‌ای با شعرا و متخصصان رشته ادبیات فارسی دارند. همچنین بیش از ۱۲ نهاد در حوزه زبان وادیات فارسی وجود دارد. جشنواره پایان‌نامه‌های برتر با همکاری وزارت علوم، تحقیقات و فناوری، کمیسیون ویژه یونسکو در ایران، دانشگاه تربیت مدرس و دانشگاه تهران آغاز به کار کرده و سعی خوهیم کرد تا این جشنواره را در سال‌های آینده هم ادامه بدهیم. امید است که برندگان این مسابقه از مزایای مالی و علمی برخوردار شوند. آشنایی با آخرین دستاوردهای علمی و جدیدترین متدهای پژوهشی دانشگاه‌های دنیا و ایران، از اهداف برگزاری این جشنواره است. جلب توجه دست‌اندرکاران موضوع در وزارت فرهنگ و ارشاد اسلامی، در بنیاد سعدی، در وزارت علوم و در سازمان تبلیغات اسلامی نیز از دیگر اهداف برگزاری این جشنواره است. همچنین به دنبال فراهم‌آوری بستر مناسب برای پژوهشگران حوزه زبان وادبیات فارسی و آسیب‌شناسی این جریان در دانشگاه‌های کشورمان هستیم. یکی از مشکلاتی که در حوزه پایان نامه‌های زبان و ادبیات فارسی وجود دارد، عدم بومی‌سازی این پژوهش‌هاست. به طور مثال موضوعی که مربوط به خراسان است در دانشگاه کردستان و موضوع دانشگاه کردستان در داشگاه هرمزگان مورد بحث قرار می‌گیرد و این خوب نیست. در اینجا نبود یک نهاد برای سیاست‌گذاری و رصد علمی احساس می‌شود. این دبیرخانه مترصد این است که وقایع علمی در رشته زبان و ادبیات فارسی را بررسی کند و نتایج آن را در اختیار نهادهای بالادستی قرار دهد. بنیاد استاد شهریار، پایان نامه‌های برتر را به صورت کتاب، چاپ خواهد کرد.
- درباره موضوع پایان‌نامه خود توضیح دهید.
حمیده آزاد، مدرس موسسه دهخدا: موضوع رساله من، سورئالیسم در شعر احمد عزیزی است که به طور خاص روی مجموعه مثنوی‌های وی کار کردم. مثنوی‌های احمد عزیزی عالی‌ترین بخش شعرهای اوست. دیگر اینکه حجم مثنوی‌ها این قدر زیاد بود که اصول سوررئالیسم به وضوح در مثنوی‌ها دیده می‌شد. احمد عزیزی بر اساس اصول مکتب شعر نمی‌گفته است، او در فراغ بال و بی‌توجه به قید وبندها، شعر می‌گفته ولی آثار مکاتب سورئالیسم در شعر او به چشم می‌خورده است.
- نبود چنین جشنواره‌هایی چقدر در شرایط فعلی احساس می‌شود؟
حمیده آزاد: کسانی که سراغ رشته ادبیات می‌آیند، منتظر دیده شدن و یا انتفاع مالی نیستند. می‌آیند چون ادبیات را دوست دارند. حالا همین افرادی که امیدی به دیده شدن ندارند، اگر بدانند دیده و حمایت می‌شوند، قطعاً پژوهش‌های بهتری انجام می‌دهند. امروز یکی از معضلات ما، تقلب در پایان نامه‌هاست. بودن چنین نهادهایی که توجه می‌کنند و کار را می‌بینند و ارزشیابی می‌کنند، قطعاً انگیزه دانشجو را بالا می‌برد و میزان تقلب را کاهش می‌دهد.
- مهمترین آسیب‌ها و چالش‌های پایان‌نامه‌ها چیست؟
مروارید شاهجوقی، مدرس زبان و ادبیات فارسی: یکی از آسیب‌های ما در مورد پایان‌نامه‌ها، نداشتن فرهنگ پژوهش در کشور است که این موضوع به ضعف مدیریتی مربوط است. حتماً برای دانشجوی دکتری، باید درس مرجع‌شناسی و روش تحقیق وجود داشته باشد. این درس در حال حاضر برای دانشجویان دوره کارشناسی تدریس می‌شود. دانشجو وقتی به دوره دکتری می‌رسد که نیاز به پژوهش جدی دارد، آن مطالب را فراموش کرده است، از سوی دیگر استاد راهنما هم وقت کافی ندارد تا برای دانشجو زمان بگذارد. موضوع پایان‌نامه‌ها تکراری است و به صورت کلان به آن نگاه نمی‌شود. اینجا نیاز به یک بانک اطلاعاتی طبقه بندی‌شده و تخصصی غیر از ایرانداک است تا بتواند دقیق و طبقه‌بندی شده بگوید چه پژوهش‌هایی انجام و چه‌ها انجام نشده است.
سید جعفر سپهر، مدرس دانشگاه علامه طباطبایی: استادان کمک چندانی به دانشجو نمی‌کنند. بخشی از آن به خاطر مسائل مالی است و بخش دیگر هم فقدان اطلاعات به روز در آنان است و حجم بالای کار استادان هم مزید بر علت است. به طور مثال یک رساله که باید دو ونیم ساله نوشته شود، در اکثر دانشگاه‌ها پنج تا شش سال طول می‌کشد. از نظر مالی هیچ حمایتی از دانشجو نمی‌شود، وقتی وزارت علوم از استاد راهنما حمایت می‌کند چرا این حمایت مالی از دانشجو هم نمی‌شود؟ خیلی از دانشجویان دوره دکتری بیکار هستند و حتی ممکن است از شهرستان هم آمده باشند و حتی هزینه تامین خوابگاه را نداشته باشند. باید با مبلغ کم، حتی ماهی دو میلیون تومان از نظر مالی از دانشجو حمایت کرد تا حداقل هزینه‌های مربوط به تحصیل را بتواند تامین کند.
مروارید شاهجوقی: در تمام کشورهای دنیا، دانشجوی دکتری شاغل به حساب می‌آید و دانشجو می‌تواند بودجه لازم تامین منابعش را در اختیار داشته باشد. دانشجوی دکتری نباید در جایی کار کند و باید تمام وقتش در دانشگاه باشد.
سیدجعفر سپهر: دانشگاه‌ها دنبال جامعه آماری زیاد هستند و هر چه این دامنه گسترده‌تر باشد، بهتر است. در این نگاه، کیفیت فدای کمیت می‌شود.
نیلوفر عبداللهی، مدرس دانشگاه خوارزمی: یک از معضلات و آسیب‌های پایان نامه‌های رشته ادبیات فارسی، رو آوردن دانشجویان زیادی به مقوله تصحیح متن است. تصحیح متن در عین اینکه می‌تواند بسیار مفید باشد، اما از انجا که دانشجویان به متن‌هایی روی می‌آورند که کمتر شناخته شده است و متاسفاته یک نسخه بیشتر ندارد. متن را با یک نسخه تصحیح می‌کنند و به عنوان یک رساله ارائه می‌دهند. این کار شامل یکسری آسیب‌ها می‌شود. در این کار، امکان قیاس و تحقیق فراهم نیست؛ بنابراین انتخاب تصحیح متن برای رساله دکتری آسیب زاست. دانشجویان ادبیات فارسی برای تصحیح متن هیچ آموزشی نمی‌بینند. دانشجویان مجبورند با هزینه شخصی آموزش ببینند. علاوه بر آن تصحیح متنی که منتشر می‌کنند بدون هیچ شرح و تفسیری است. اگر امروز تصحیح فروغی ارزشمند است نه به خاطر تصحیح که به خاطر مقدمه ارزشمندی است که این تصحیح دارد. رساله‌های دانشجویان امروز، فاقد چنین مقدمه‌های ارزشمندی است و تسلط کافی بر متن ندارند. علاوه بر موضوع تصحیح متن که باید به طور جدی آسیب‌شناسی شود، علاقه دانشجویان به پرداختن به موضوعات میان رشته‌ای است. پرداختن به موضوعات میان رشته‌ای نیازمند تسلط از طرف خودشان یا استاد راهنمای مربوطه بر موضوع دوم است. راهکار بعدی استفاده از علمای این رشته است؛ عموماً کارهای میان رشته‌ای در رشته ادبیات، سطحی است.
سیدجعفر سپهر: علت این عدم تسلط، آموزش ندیدن دانشجویان در زمینه نظریات است و این نوع تحقیقات بدون نظریه، صرفاً یک کار آماری بی محتواست.
مرضیه نگهبان مروی، پژوهشگر زبان و ادبیات فارسی: یکی از مهمترین آسیب‌های پایان‌نامه‌های زبان فارسی، عدم به کارگیری علمی روش‌های پژوهش است. دانشجویان ادبیات کمترین و ناشیانه‌ترین نوع روش تحقیق را به کار می‌برند و این باعث افت کیفیت علمی پایان نامه‌های ادبیات شده است که از روش‌های جهانی به دور است؛ ما در رشته ادبیات در زمینه آموزش روش تحقیق نقص جدی داریم. دیگر مسئله در زمینه پژوهش، از بین رفتن روحیه پژوهش در اساتید دانشگاه است که آنها را از یک پژوهشگر تبدیل به یک کارمند استاد کرده است. در این فضا شغل را مانند یک کارمند بی‌انگیزه انجام می‌دهند و هیجان همراهی واقعی با دانشجو را ندارند که البته این موضوع ریشه‌های اقتصادی و جامعه‌شناسی دارد.
نیلوفر عبداللهی: ماجرای نقص در واحدهای ادبیات فارسی، نکته‌ای است که همواره از طرف استادان برجسته ادبیات، مطرح شده است. باید یک بازنگری در این خصوص انجام شود. آسیب دیگر در مورد پایان نامه‌های ادبیات فارسی، دوری از موضوعات چالش‌برانگیز است. بخش عمده این مسئله متوجه دانشگاه‌هاست. دانشگاه‌ها قبول نمی‌کنند برای رساله دکتری، یک موضوع جدید و چالش برانگیز مطرح شود. نگرانی از بابت نبود منبع، زمان بر بودن و احتمال به نتیجه نرسیدن موضوع از دلایل دانشگاه‌ها برای نپرداختن به موضوعات جدید است. همچنین وجود چند مرحله داوری برای رساله دکتری، از داوری پروپزال گرفته تا مشکلات مربوط به چاپ مقاله و جلسه نهایی دفاع همگی بر علیه موضوعات جدید است؛ مجلات برای راحتی کار دنبال چاپ مقالات با موضوعات جدید نیستند و اقبالشان به سمت مقالات کلیشه‌ای است. این کار باعث درجا زدن می‌شود. در جلسات دفاع، دیده می‌شود که استاد راهنما بر موضوع پژوهش چندان تسلطی ندارند که این هم معضلی برای دانشجواست.
نظر شما