سرویس استان‌های خبرگزاری کتاب ایران (ایبنا) - سید حسن حسینی‌نژاد: در تقویم فرهنگی شهر گرگان، تاریخ یازدهم فروردین ماه، یادآور زادروز زنده‌یاد نصرت‌الله صفایی، شاعری است که با گویش قدیم گرگانی، رنگ و بوی زندگی مردم و گویش جاری در این دیار را در شعرهایش به تصویر کشید.
برای یادآوری و ادای احترام به آثارش؛ بار دیگر بهار و سالروز زادروزش بهانه‌ای شد تا نگاهی به زندگی و زمانه نصرت‌الله صفایی بیاندازیم.
نصرت‌الله صفایی و نصاب اَلبو
به همین مناسب و برای آشنایی نزدیک‌تر مخاطبان با صفایی و آثارش، به سراغ علی بایزیدی، نویسنده، شاعر و پژوهشگر گرگانی رفتیم و او ضمن تبریک نوروز باستانی و فرا رسیدن زادروز تنها شاعری که نصاب معروفش را بیشتر گرگانی‌ها از بَر هستند، گفت: نصرت‌الله صفایی در ۱۱ فروردین سال ۱۳۱۰ شمسی (بنا به قولی ضعیف‌تر متولد اول فروردین‌ماه) در گذر سرپیر (محله سبزه مشهد) استرآباد (گرگان کنونی از ۱۳۱۲ به بعد) به عنوان نخستین فرزند خانواده متولد شد.
وی با اشاره به اینکه پدر نصرت‌الله از خیاطان نام آشنای شهر بود، افزود: نصرت‌الله پس از گذراندن سال سوم دوره متوسطه قدیم در دبیرستان ایرانشهر (قدیمی‌ترین دبیرستان گرگان که از سال ۱۳۱۵ تاکنون پابرجاست) راهی دانشسرای مقدماتی شد و پس از دو سال تحصیل عالیه، مدرک کاردانی خود را دریافت کرد و چون دانش‌آموز و دانشجوی کوشایی بود به عنوان دبیر برای تدریس در مقطع دبیرستان برگزیده شد.
بایزیدی ادامه داد: در فاصله سال‌های ۱۳۳۰ تا ۱۳۴۰ شمسی دبیر دبیرستان بود و در بحبوحه سال ۱۳۳۲ و در کنار دبیران معروفی چون عباسعلی علائی، احمد صالحی و منوچهر فتحی به اتهام فعالیت در حزب منحله توده دچار مشکلاتی شد اما او و احمد صالحی ضمن اعلام انزجار خود از این حزب با انتشار آگهی در روزنامه اطلاعات و نیز نامه نگاری به اداره فرهنگ وقت، انتساب خود به این حزب را تکذیب کردند.
چهارم ابتدایی و آغاز راه
بایزیدی گفت: نصرت‌الله صفایی به سبب علاقه وافر به کسب علم و دانش، در سال ۱۳۴۳ موفق به دریافت مدرک کارشناسی آموزش و پرورش از دانشگاه تهران شد و مدتی نیز مسئولیت آموزش ابتدایی شهر گرگان و ریاست آموزش و پرورش بخش علی آباد کتول و نیز سرپرستی دانشسرای گرگان (تربیت معلم کنونی) برعهده داشت.
وی افزود: زنده یاد صفایی که از مهرماه سال ۱۳۳۰ شمسی وارد خدمت در آموزش و پرورش شده بود، در مهرماه سال ۱۳۵۹ بازنشسته شد تا بیش از پیش به فعالیت مورد علاقه‌اش، یعنی شعر و شاعری بپردازد.
بایزیدی با اشاره به اینکه نصرت‌الله صفایی یکی از شاعران صاحب سبک معاصر گرگان بود که سرایش شعر و چکامه را از کلاس چهارم ابتدایی (اواخر دوره پهلوی اول) آغاز کرده بود، گفت: آثار وی اغلب در قالب غزل و قصیده و مثنوی بود. در حقیقت او جزء شاعران پای‌بند به شعر کلاسیک محسوب می‌شود و در اشعارش با همان نام خانوادگی خود یعنی «صفایی» تخلص کرد و بیشتر مضامین اشعار او هم اجتماعی، انتقادی و اعتقادی است.
بایزیدی خاطرنشان کرد: اگرچه سرودن شعر به گویش استرآبادی (گرگانی) پیش از صفایی نیز مرسوم بود و در دوره معاصر محمدعلی خان عبهری (بانی نشریه نامه قابوس به عنوان اولین جریده منتشره در سرزمین گرگان) آثاری به گویش گرگانی سروده است ولی صفایی صاحب معروفترین نصاب گرگانی با نام «اَلبُو» (به گویش گرگانی یعنی حشره) است.
نصابی با مطلع «اهل گرگانیم و آب شهر ما، اُو می شود» که برخی از ابیات این شعر را تقریباً همه اهالی شهر گرگان از بَر هستند و هرگاه صحبت از گویش گرگانی به میان می آید، این ابیات را می‌خوانند:
اهل گرگانیم و آب شهر ما اُو می‌شود
خواب ما خُو، تاب ما تُو، گاو ما گُو می‌شود
زَنبُلُق یعنی تلنگر، چندلک چمباتمه
قلقلک دادن در اینجا زندقانو می‌شود
هول دادن کوسه و پرتاب پرتُو می‌شود …
پدرخیاط؛ بانی علاقه‌اش به شعر
وی در بخش دیگری از سخنانش به گفت‌وگوی حسین عبدی از شاعران معاصر گرگان در دیدار و گفت‌و گو مفصلی که سال‌ها پیش با صفایی داشته اشاره کرد و گفت: در آن دیدار و مجال گفت‌وگو زنده‌یاد صفایی عنوان کرد که شعر خوب، شعری است که پیام داشته باشد و در ابیات آن ذوق تحقیق و تتبع بوجود آید و از سر بی‌دردی و تفنن نباشد.
بایزیدی ادامه داد: همچنین در آن دیدار عنوان داشته که پدرش خیاط خوشنامی بوده است که محفوظات بسیاری از شعر در خاطر داشت و این رباعی را که از او شنیده بود و هنوز به یاد داشت: زن، زن زوفا شود ز زیور نشود / سر، سر زدهی شود ز افسر نشود / بی‌گوهر گوهری زگوهر نشود / سگ را سگی از قلاده، کمتر نشود. همین شعرخوانی‌های پدرش او را به شعر و شاعری علاقه‌مند کرد.
وی با اشاره به اینکه منزل پدری مرحوم صفایی یک خانه قدیمی قاجاری آبا و اجدادی بود که به خاطر ساخت و ساز خیابان پهلوی دژ (شهدا کنونی) به دستور رضاشاه تخریب شد، افزود: در بحبوحۀ انقلاب، مدیر دانشسرای راهنمایی تربیت معلم شد. روزی رئیس وقت آموزش و پرورش گرگان از او خواست پرونده‌های ۳ نفر از محصلین مدرسه را برایش ببرد. پرونده‌ها را که تحویل گرفت در حضور او زنگ زد به اداره ساواک و گفت پرونده‌ها حاضر است. بعد سؤالاتی از او دربارۀ آن ۳ نفر (شهید غلامرضا اسدی عرب یکی از آنها بود) پرسید و او را مرخص کرد. وقتی که بیرون آمد سریعاً به آن افراد خبر داد و آنها هم مدتی خود را مخفی کردند تا به دست ساواک گرفتار نشوند و بعد هم که انقلاب پیروز شد.
آقا معلم خوشحال شدم
بایزیدی درباره جهان و سبک و سیاق شعری صفایی گفت: به گفته خودش شعر کلاسیک و بیشتر از همه قالب‌ها در غزل طبع آزمایی کرده بود و در شعر نو هم، نیمایی را می‌پسندید و چند قطعه در این قالب سروده و در کنار این‌ها به شعر بومی هم پرداخت و چند شعر گرگانی سرود.
وی افزود: او در سال ۱۳۵۹ به‌علت بیماری در یکی از بیمارستان‌های تهران بستری شد و وقتی پزشک معالجش برای معاینه آمد، به روی صورتش خیره شد و بعد او را در آغوش گرفت و بوسید و عنوان کرد: «شما آقای صفایی، معلم دوران تحصیل من هستید». که در آن لحظه با وجود ضعف و کسالت، انرژی خاصی پیدا کرد و خوشحال شد که یکی از شاگردانش به این درجه علمی رسیده است.
بایزیدی به بخش دیگری از گفت‌وگوی حسین عبدی با صفایی اشاره کرد و گفت: صفایی در آن مقطع عنوان داشته که سه فرزند دارد که یکی دختر است که الان در مقطع فوق تخصص تحصیل می‌کند. دو پسر هم دارم که تحصیلات عالیه دارند که رامین مهندس شیمی و استاد موسیقی است و در گروه محمدرضا شجریان، نوازنده سنتور است.
و صفایی که آرام گرفت
بایزیدی در بخش دیگری از سخنانش عنوان کرد: برادر کوچکتر زنده یاد نصرت‌الله صفایی، یعنی ناصر صفایی (متولد ۱۳۲۲)، یکی از قدیمی‌ترین نوازندگان و پیش‌کسوتان موسیقی شهر گرگان و استان گلستان است که بیش از شش دهه است به نوازندگی ساز مبادرت دارد و شاگردان بسیاری نیز تربیت کرده و همچنان به این کار هنری مشغول است.
بایزیدی در خاتمه ضمن ادای احترام به روح آن شاعر فقید، گفت: نصرت‌الله صفایی سرانجام در روز عید سعید غدیر سال ۱۳۹۳ مصادف با ۲۱ مهرماه در منزلش واقع در کوی فرهنگیان شهر گرگان دار فانی را وداع گفت و در آرامستان امامزاده عبدالله شهر گرگان به خاک سپرده شد.
به گزارش ایبنا، از جمله آثار به یادگار مانده از زنده‌یاد نصرت‌الله صفایی به کوشش برادرش ناصر صفایی، کتاب مجموعه شعر «برگی چند از دو نگاه» است که نخستین بار سال ۱۳۹۵ و به همت انتشارات پیک ریحان و در ۴۸ صفحه رحلی گالینگور روانه بازار نشر شد.
نظر شما