خبرگزاری کتاب ایران (ایبنا)- الهام عبادتی: مریم ملکی‌فارمد، معاون برنامه‌سازی و توسعه شبکه خواهران دفتر مرکزی اتحادیه انجمن‌های اسلامی دانش آموزان متولد 1355 است. وی از سال 1374 فعالیت‌های فرهنگی خود را آغاز کرده و علاوه بر اینکه از دبیران آموزش و پرورش است، در رزومه کاری خود همکاری با ستاد کمیسیون امور بانوان استان خراسان رضوی را دارد. ملکی‌فارمد چندی پیش مهمان اتاق گفت‌وگوی ایبنا شد و درباره برنامه‌های دفتر مرکزی اتحادیه انجمن‌های اسلامی دانش آموزان در حوزه کتاب و کتابخوانی سخن گفت. مشروح این گفت‌وگو را در ادامه می‌خوانید.
ـ در ابتدا بفرمایید چه سیاست‌های اصلی را برای ترویج فرهنگ کتابخوانی در مدارس در نظر گرفته‌اید و آیا در این حوزه تولیداتی هم داشته‌‌اید؟
در اتحادیه انجمن‌های اسلامی دانش‌آموزان بخشی با عنوان قرارگاه ملی وجود دارد که در آن از هر استان به فراخور ظرفیت اتحادیه انجمن اسلامی آن و همچنین مساحت جغرافیایی بین یک تا پنج عضو حضور دارند و اکنون نیز مجموعه‌ای حدود 76 نفر در 6 کارگروه در آن فعالیت می‌کنند. اعضای قرارگاه ملی هر سه ماه یکبار در تهران تشکیل جلسه می‌دهند و در آن اولویت‌های کاری خود را بررسی می‌کنند. بحث کتاب یکی از نخستین اولویت‌های ما در اتحادیه انجمن‌های اسلامی بوده و همان‌گونه که از خاطرات اعضای قدیمی این انجمن در برخی کتاب‌های منتشر شده برمی‌آید، همواره کتابخانه مدارس یکی از اصلی‌ترین پاتوق‌های اعضای اتحادیه بوده است، بنابراین اولویت ما تاثیرگذاری و تاثیرپذیری فکری روی دانش‌آموزان از طریق کتاب است.
در حوزه مخاطب مبنای کار ما پس از نخبه‌یابی، نخبه‌پروری است؛ اتحادیه انجمن‌های اسلامی دانش‌آموزان از سال 58 فعالیت خود را آغاز و اهدافی را برای خود ترسیم کرده که از مهم‌ترین آنها بحث ترویج کتابخوانی و تاسیس کتابخانه بوده است. در دوران دانش‌آموزی، از اعضای این اتحادیه بودم و همیشه این سوال برایم مطرح بود که چرا پاتوق این انجمن‌ها کتابخانه است؟ پاسخ این است که سیاست انجمن مدیریت فکری است که در کتابخانه‌ها شکل می‌گیرد، چون دانش‌آموزان اهل فکر ابتدا به کتابخانه مراجعه می‌کنند. از سوی دیگر بحث خودسازی و دیگرسازی همواره برای ما مطرح بوده است و در همین راستا برنامه‌هایی به صورت فردی و جمعی در مدارس دنبال می‌شود. ما در این اتحادیه برخی از کتاب‌ها را تولید می‌کنیم و برخی را نیز تأمین. اما چون شرایط تولید و انتشار کتاب نداریم بیشتر دنبال تامین منابع هستیم در این حوزه هم تنها کتاب‌های مناسبتی و موضوعی مدنظر نیست و سعی شده در حوزه‌های مختلف کار شود. با توجه به اینکه بحث کتاب و کتابخوانی برای ما همواره مهم بوده سعی شده تا مدیران ارشد این اتحادیه هم به این موضوع توجه داشته باشند تا کارها در این حوزه بهتر پیشرفت کند.
یکی از خروجی‌های این انجمن اجرای طرح کندوی کتاب است و سعی شده تا با ساماندهی فعالیت‌های کتابی این طرح به صورت منظم در سراسر کشور اجرا شود. با همه این تفاصیل همواره سوال اصلی این است که به اصطلاح در کف مدرسه چه می‌گذرد؟ تحقیقات ما نشان می‌دهد که مسئولان اتحادیه انجمن‌های اسلامی دانش‌آموزان همواره دغدغه کتاب و کتابخوانی داشته و به همین دلیل قرار است تا یک نفر با عنوان کتاب‌یار در مدارس حضور داشته باشد.
هیأت مرکزی اتحادیه انجمن‌های اسلامی دانش‌آموزان در مدارس سه زیرمجموعه اصلی با عناوین «تشکیلات»، «آموزش و امور علمی» و «فرهنگی و امور اجتماعی» دارد که سه نفر عضو اصلی آن هستند و گاهی به فراخور انجمن‌ها به 17 عضو هم می‌رسد. بحث کتاب و کتابخوانی ذیل بخش امور فرهنگی و اجتماعی در انجمن دنبال می‌شود و در آنجا یک معاونی وجود دارد که این کار را به صورت منظم دنبال کند. یکی دیگر از فعالیت‌های مهم ما برگزاری نمایشگاه‌های کتاب به مناسب‌های مختلف در سطح مدارس است البته در برخی دیگر از برنامه‌ها، مانند اردوی راهیان دفاع مقدس معمولاً بستری ایجاد می‌شود تا گزیده‌ای از کتاب‌های منتشر شده در این حوزه در جلسات مختلف میان دانش‌آموزان در این اردوها توزیع و حتی مسابقه کتابخوانی برگزار شود.
توزیع کتاب‌های مفید و پرمخاطب مانند دختر شینا یکی دیگر از برنامه‌های ما در سطح مدارس است. در همین راستا سال گذشته 18 هزار نسخه از کتاب «من زنده‌ام» توزیع شد امسال نیز خوشبختانه زمانی که ما توزیع کتاب «دختر شینا» را شروع کردیم بسیاری از استان‌ها پیش از ما کتاب را خریداری و مطالعه کرده بودند. امروز در برخی استان‌ها، فعالیت‌های خوبی صورت گرفته است؛ به طور مثال در استان فارس مکانی به نام خانه هشت وجود دارد که در آن به معرفی، فروش و ترویج کتاب و کتابخوانی پرداخته می‌شود و بسیاری از دانش‌آموزان عضو انجمن‌های اسلامی دانش‌آموزی در اینجا فعال هستند و با استفاده از مباحث این خانه مدارس خود را در این حوزه فعال می‌کنند. همچنین در برخی استان‌ها مانند همدان در رایزنی با نهاد کتابخانه‌های عمومی کشور مکان خوبی تهیه شده و هزار و 400 عنوان کتاب مناسب این گروه سنی در اختیار بچه‌ها قرار گرفته است.
یکی دیگر از طرح‌های خوبی که اجرا شده، طرح «کتاب مسافر» بود که در آن دانش‌آموزان یک کتاب را انتخاب می‌کردند بعد در صفحه اول آن برگه‌ای را می‌چسبانند و بعد این کتاب بین دانش‌آموزان می‌چرخید و نظرات خود را در ابتدای کتاب درج می‌کردند به هر حال آنچه قابل توجه است این است که دانش‌آموزان در بحث مطالعه از مدیران مدارس پیشروتر هستند و ما در بسیاری از مواقع کتاب‌هایی که برای مطالعه به مدارس می‌فرستیم می‌بینیم که قبلا آن را مطالعه و نقد و بررسی کرده‌اند.
ـ آیا بحث کتاب و کتابخوانی در مدارس به غیر از اتحادیه انجمن‌های اسلامی دانش‌آموزان متولی خاصی دارد؟
من پاسخ شما را از جایگاهی به عنوان دبیر آموزش و پرورش و یکی از مسئولان اتحادیه فعال می‌دهم. گله جدی من به همکاران آموزش و پرورش است، به هر حال وقتی ما فضا را مشارکتی می‌کنیم و به دانش‌آموز اهمیت می‌دهیم خودش درگیر کار می‌شود و حتی علاوه بر مطالعه کتاب آن را به دیگران هم معرفی می‌کند. درست است که متولی امر کتابخوانی در مدارس، آموزش و پرورش است اما عملاً این موضوع امر فرمایشی است و مدیران و مربیان پرورشی تنها به خواندن ابلاغیه‌ها اکتفا می‌کنند باید بدانیم که در امر مطالعه حرکت‌هایی که از بدنه صورت می‌گیرد معمولاً تاثیرگذارتر است. امروز مطالبات جدی در مدارس وجود دارد به طور مثال بچه‌ها از ما درخواست تولید اپلیکیشن‌های کتاب‌هایی چون دختر شینا را دارند.
ـ آیا اتحادیه انجمن‌های اسلامی دانش‌آموزان درباره نیازهای اطلاعاتی دانش‌آموزان در مدارس تحقیقاتی را انجام داده‌اند و آیا ارتباطی با مسئولان آموزش و پرورش برای پرکردن این خلاها دارید؟
به هر حال کار بدون رصد و پایش پیش نمی‌رود، بنابراین ما همواره در این اتحادیه مساله نیازسنجی را مدنظر قرار داده‌ایم اما به هر حال شرایط اتحادیه‌ها در سراسر کشور متفاوت است؛ در برخی استان‌ها شرایط فکری و توان مالی اتحادیه‌ها کمتر است با وجود این همواره جهت‌دهی و هدایت نیازها مدنظر ما بوده و به همین دلیل ما مرکز ممیزی محتوایی در قم داریم که در آنجا کتاب‌هایی که به مدارس معرفی می‌شوند، بررسی و تایید می‌شوند.
ـ برخی دانش‌آموزان در مدارس به اصطلاح کتابخور هستند، آیا امکانی فراهم شده تا این دانش‌آموزان شناسایی و از پتانسیل آنها استفاده شود؟
ما در مدارس دنبال شناسایی این استعدادها هستیم و آنها را جذب می‌کنیم اما همان‌طور که می‌دانید اتحادیه تنها تا دوره پیش‌دانشگاهی با دانش‌آموزان همراه است با وجود این سعی کردیم این دانش‌آموزان رها نشوند و پس از فارغ‌التحصیلی از پتانسیل‌شان در اتحادیه استفاده شده یا به مکان‌های خاصی معرفی شوند. از سویی دیگر در اجرای طرح کتاب‌یار این دانش‌آموزان به کار گرفته می‌شوند.
ـ آیا تاکنون با مواردی مواجه شده‌اید که در آن به چاپ آثار دانش‌آموزان نویسنده کمک کنید یا به صورت کلی سیاستی برای حمایت از دانش‌آموزان نویسنده دارید؟
به صورت موردی با دانش‌آموزانی برخورد کرده‌ایم که سابقه نویسندگی داشته‌اند اما به هر حال ما برای چاپ آثار با مشکلاتی مواجه هستیم با وجود این سعی کردیم در برخی موارد از انتشار آثار حمایت کنیم. همچنین در این اتحادیه نشریه‌ای با عنوان مداد کمرنگ تولید می‌شود و در برخی مباحث مانند شهید و شهادت به فراخور موضوع کتاب‌هایی هم تولید می‌شود.
ـ در طرح‌هایی که تاکنون در سطح مدارس توسط اتحادیه برگزار شده کدام طرح موفق‌تر بوده است؟
طرح‌های ما در دو شکل اجرا می‌شوند؛ نخست طرح‌هایی هستند که از سوی ستاد مرکزی برای مدارس ارسال می‌شوند و برخی از طرح‌ها نیز توسط خود استان‌ها اجرا می‌شوند. به طور مثال در استان قم طرح «کتاب باران» اجرا شد که بسیار موفق بود. همچنین در طرح دیگری که توسط ستاد هرساله برگزار می‌شود و در آن درباره یک آیه قرآن که مقام معظم رهبری مطرح می‌کند کتابی نوشته می‌شود، سال گذشته برخی دانش‌آموزان استان سیستان و بلوچستان کتابی نوشتند. به صورت کلی باید بگویم که طرح ناموفقی در اتحادیه نداشتیم و تنها سعی کردیم ویژگی سنی این گروه را مدنظر قرار داده و براساس آن کتاب‌هایی مختصر و مفید و کاربردی معرفی و یا تولید کنیم.
ـ در حوزه کتاب و کتابخوانی طرح جدید اتحادیه انجمن‌های اسلامی دانش‌آموزان چیست؟
اکنون تمام تلاش ما اجرای صحیح طرح کندوی کتاب است و تمام برنامه‌ریزی‌ها در اتحادیه تاکنون در این راستا بوده که این طرح به صورت موفق در سراسر کشور اجرا شود.
ـ یکی از مهم‌ترین مسایل جامعه ما کاهش مطالعه در بین قشر جوان جامعه است، در حالی که همواره از آموزش گروه‌های سنی پایین در این باره سخن گفته می‌شود، فکر می‌کنید ایراد کار از کجاست و چه تحولی باید ایجاد شود تا این مشکلات برطرف شود؟
متاسفانه ما از ابزارهای نوین کمتر استفاده می‌کنیم و از سوی دیگر به ویژگی‌های نوجوانان و جوانان کم توجه هستیم. نکته دیگر رفتار خود ماست! یادمان باشد رطب خورده منع رطب نمی‌کند! نمی‌توانیم توقع داشته باشیم که مدیران‌مان کتابخوان نباشند و بعد بچه‌ها کتابخوان باشند. به همین دلیل در شورای معاونین اتحادیه بحث پاتوق کتاب را برگزار کرده‌ایم و هر هفته یک کتاب را توسط مدیران نقد و بررسی می‌کنیم. مساله دیگر بحث کیفیت و میزان دسترسی به کتاب و قیمت آن است؛ بسیاری از شهرستان‌های ما به کتاب‌های خوب دسترسی ندارند، البته ما در حد ستادی می‌توانیم تا حدی مشکلات را برطرف کنیم اما به صورت کلی نیازمند عزم جدی‌تری هستیم.
مسئولان باید فضایی را به وجود آورند که یک ناشر بتواند کتاب خود را با قیمت خوب توزیع کند. امروز در کتابخانه‌های مدارس کتاب درباره دختران بسیار کم داریم که نیاز است در آن تولیدات بسیار صورت بگیرد. البته ممکن است کتاب در این باره هم باشد اما توزیع عادلانه‌‌ای در میان استان‌ها وجود ندارد. وقتی دانش‌آموز کتاب خوب را نبیند چگونه می‌تواند آن را معرفی کند. امروزه خانواده‌ها در سراسر کشور از ما مطالبات متفاوتی درباره کتاب دارند که بعضاً به تنهایی نمی‌توانیم به آنها پاسخ بگوییم، شاید یکی از بهترین کارها در این حوزه معرفی کتاب‌ها از طریق برگزاری نمایشگاه‌ها و حتی رسانه‌هایی چون خبرگزاری کتاب باشد. شما می‌توانید کتاب‌های خوب را معرفی کنید و از این طریق وظیفه اطلاع‌رسانی خود را به جامعه انجام دهید. وقتی بچه‌ها نتوانند کتاب خوب را ببینند قاعدتاً امکان معرفی و ترویج آن را هم ندارند.
ـ به نظر می‌آید که در مدارس هم معرفی کتاب‌های خوب صورت نمی‌گیرد به ویژه از زمانی که پست کتابدار از مدارس حذف شده است؟
متاسفانه اکنون مربیان پرورشی متولی کتابخانه‌های مدارس هستند و آنها هم تنها به خواندن ابلاغیه‌ها اکتفا می‌کنند، اکنون یکی از بزرگترین مشکلات ما دیوار مستحکمی است که بین مدیران پرورشی و دانش‌آموزان ایجاد شده است. وظیفه ما روشن کردن موتور محرکه در دانش‌آموزان است. با همه این کمبودها باز هم حداقل‌هایی وجود دارد و به طور مثال همیشه نمایشگاه‌های کتاب در سراسر کشور توسط دانش‌آموزان در سطح مدارس برگزار می‌شود. به هر حال ترویج کتابخوانی، کار تربیتی است بنابراین زمان‌بر و سخت است و قرار هم نیست در کوتاه مدت به نتیجه برسیم من امیدوارم با اجرای طرح‌هایی مانند کندوی کتاب بتوانیم در ترویج فرهنگ مطالعه در سطح مدارس موثر باشیم.
شنبه ۲۶ دی ۱۳۹۴ - ۰۹:۰۰
نظر شما