در این نشست که با حضور کوروش کمالی سروستانی مدیر مرکز اسناد و کتابخانه ملی فارس، جمعی از مدیران و کارکنان این نهاد و جمعی از پژوهشگران برگزار شد، نصیری طیبی ابتدا به شرح مبارزات و اقدامات مردم شیراز در ایام انقلاب اسلامی پرداخت و سپس به ویژگی‌های کتاب انقلاب اسلامی در شیراز اشاره کرد.
وی با اشاره به اینکه انقلاب اسلامی ایران یک جنبش فراگیر و خیزش عمومی ملت ایران به‌منظور سرنگونی رژیم پهلوی بود و هرگز به پایتخت یا یک منطقه یا شهر خاص محدود نمی‌شد، افزود: علاوه بر این، اقشار و گروه‌های مختلف مردمی نیز در نهضت انقلاب اسلامی مشارکت داشتند. بنابراین یکی از نکات قابل‌توجه در این جنبش، پراکنش آن در حوزه وسیعی از قلمروی جغرافیایی کشور ـ شهرها، بخش‌ها و حتی روستاهای کوچک ـ بود.
رویداد انقلاب اسلامی هنوز به‌صورت تاریخی مورد پژوهش قرار نگرفته است
در عین حال به گفته نصیری، با نگاه و بررسی عمده پژوهش‌های صورت‌گرفته در 40 سال گذشته در محور انقلاب اسلامی، بجز چند مورد اخیر به‌روشنی می‌توان دریافت که با توجه به حضور سازمان‌ها و مراکز مطالعاتی در تهران و در دسترس بودن اسناد بیشتر در این شهر، اغلب تأکید پژوهشگران به رویدادهای تهران و سپس قم به‌عنوان کانون‌های اصلی جنبش بوده است. از همین رو به اعتقاد نویسنده «انقلاب مشروطیت در فارس» توجه کافی به تحولات سایر حوزه‌های مؤثر در انقلاب صورت نگرفته است.
به باور نویسنده کتاب «روزشمار انقلاب اسلامی در فارس»، این ضرورت در مورد شیراز از اهمیت مضاعفی برخوردار است؛ زیرا از یک‌سو شیراز به‌عنوان یکی از پایگاه‌های عمده سیاستگذاری‌های فرهنگی و عمرانی حکومت پهلوی محسوب می‌شده و از دیگر سو به دلیل مشارکت طیف وسیعی از اقشار مختلف مردم از عشایر و روستایی گرفته تا علما، روحانیون، اقشار شهری، بازاری، کسبه، دانشجویان، فرهنگیان و کارمندان، بسیار قابل‌توجه بوده است.
نصیری گفت: شیراز به دلیل مرکزیت سیاسی ـ اجتماعی حوزه وسیعی از جنوب کشور، پیوسته در جنبش‌های سیاسی تاریخ معاصر ازجمله قیام تنباکو، جنبش مشروطیت، قیام علیه اشغالگران بیگانه، جنبش ملی شدن صنعت نفت و انقلاب اسلامی نقش عمده‌ای ایفا کرده است.
وی در ادامه، وجود علما و روحانیون بزرگ در نقش هماهنگ‌کننده و همراهی عناصر مختلف شهری و ایلی در جریان حرکت‌های مزبور را نشانه‌ای مهم از تأثیر این شهر به‌عنوان محوریت منطقه جنوب کشور در تحولات تاریخ معاصر ایران عنوان کرد.
نویسنده کتاب انقلاب اسلامی در شیراز در ادامه این نشست به نحوه و چگونگی انجام پژوهش خود در اثر متأخرش پرداخت و با اشاره به اینکه پروسه این پژوهش پژوهش تا انتشار کتاب «انقلاب اسلامی در شیراز» حدود پنج سال زمان برده است، یادآور شد: تلاش من بر این بوده است که در کنار معدود کتاب‌ها و تألیفات منتشرشده، رکن اصلی پژوهش در این کتاب بر پایه اسناد و مدارکی استوار شود که پیش‌تر در سال‌های اخیر در دسترس قرارگرفته‌اند.
در عین حال به گفته‌ی نصیری، با توجه به اینکه رویداد انقلاب اسلامی هنوز به‌صورت تاریخی مورد پژوهش قرار نگرفته و همه اسناد و مدارک نیز قابل‌دسترس نیستند، مطالعه و پژوهش در این ارتباط را به‌ویژه آنکه نخستین پژوهش همه‌جانبه در این مورد بوده است، مشکل، توصیف و به عنوان نمونه اشاره کرد که از لیست 150 نفره اولیه آماده‌شده برای مصاحبه و اخذ تاریخ شفاهی، تنها حدود 50 نفر حاضر به مصاحبه و ارائه مطالب به او به عنوان نویسنده کتاب انقلاب اسلامی در شیراز شدند.
وی تاکید کرد: از همین‌رو به‌ناچار تلاش شد بخش اصلی پژوهش بر پایه سندنگاری متشکل از گزارش‌های محرمانه و سرّی ساواک در مورد فعالیت مخالفان، رویدادها و وقایع شیراز در دوران مزبور قرار گیرد که بخشی از این اسناد و گزارش‌ها در آرشیو مرکز انقلاب اسلامی مورد استفاده قرار گرفت.
نصیری طیبی دیگر اسناد مورد استفاده خود در اثر پژوهشی‌اش را اسناد پراکنده موجود در سایر مراکز آرشیوی از جمله مرکز اسناد وزارت امور خارجه، سازمان اسناد ملی، مرکز اسناد ریاست جمهوری، مجلس شورای اسلامی و تعدادی از اسناد شخصی عنوان کرد و گفت: در کنار این اسناد و مدارک، از مقالات و گزارش‌های منتشرشده در مطبوعات به‌ویژه پس از سال 1356 که حوادث و گزارش‌های روز نیز به بحث عمومی گذاشته می‌شد، استفاده شده است.
به باور نصیری طیبی، اهمیت این گزارش‌ها و به‌ویژه در ارتباط با رویدادهای ماه‌های پایانی حکومت پهلوی و نیز ماه‌های اولیه پیروزی انقلاب اسلامی از این نظر قابل‌تأمل است که به دلیل فروپاشی نهادهای امنیتی از جمله ساواک، اسناد و مدارک دولتی چندانی از این دوران و مدت‌ها پس‌ازآن در دسترس نیست؛ از همین رو تنها منابع قابل‌اتکا در کنار خاطرات، گزارش‌های مطبوعات است.
نصیری در ادامه یادآور شد: در کنار منابع مزبور به بهره‌گیری از دانسته‌های افراد مطلع و گاه بازیگران اصلی این رویدادها نیز توجه شده است که از طریق مصاحبه شخصی یا مصاحبه‌های موجود در بایگانی مرکز اسناد انقلاب اسلامی مورد استفاده قرار گرفت و تا حدودی کاستی‌های موجود در این بررسی مرتفع شد.
شورش‌های ناشی از اصلاحات ارضی در شیراز
نویسنده کتاب «انقلاب اسلامی در شیراز» سپس با اشاره به اینکه این اثر پژوهشی در 16 فصل تنظیم شده است، افزود: از فصل نخست تا ششم این کتاب علاوه بر کلیات مبتنی بر موقعیت طبیعی، اوضاع جغرافیایی و پیشینه تاریخی شیراز از آغاز تا دهه 1340 پرداخته شده است. 10 فصل پایانی کتاب حاضر مربوط به رویدادهای انقلاب اسلامی است که به بررسی چگونگی اجرای قانون اصلاحات ارضی در فارس، شورش‌های ایلات، قیام 15 خرداد در شیراز، مبارزات و جهتگیری اقشار مختلف مردم و گاه‌شمار تاریخی انقلاب اسلامی تا ماه‌های اولیه پس از پیروزی انقلاب پرداخته است.
نصیری طیبی در ادامه افزود: در کتاب انقلاب اسلامی در شیراز، وقایع و رویدادهای شیراز به دو دسته عمده تقسیم شده که نخست به رویدادها و اقدامات مخالفان در برابر حکومت پرداخته شده است. در بخش اول به وقایع و رویدادهای ناشی از اجرای اصلاحات ارضی و کشته شدن مهندس ملک عابدی در تنگاب فیروزآباد و به دنبال آن قشون‌کشی و بگیروببندهای رژیم پهلوی پرداخته شده است که در ادامه منجر به شورش‌های ایلی متعدد در بین ایلات قشقایی، سرخه، ممسنی و بویراحمد شد و با خشونت تمام و با قشون‌کشی نظامی، تعقیب، دستگیری، شکنجه و اعدام سران، به خشن‌ترین حالت، سرکوب شد.
اقدامات مخالفان حکومت پهلوی پس از 15 خرداد 42
منصور نصیری طیبی سپس افزود: دسته دوم از اقدامات مخالفان علیه حکومت شاه به وقایع 15 خرداد و تظاهرات و شهادت عده‌ای از مردم می‌پردازد که به دنبال آن دستگیری علما و روحانیون در شیراز از جمله آیت‌الله محلاتی و آیت‌الله دستغیب و نیز ادامه مبارزات علما و روحانیون شیراز در این دوران را که بارها منجر به تعقیب و دستگیری و تبعید شد، شاهد بودیم؛ همچنین به مخالفت‌ها و اقدامات سایر گروه‌ها و جریانات سیاسی نیز به‌اختصار اشاره شده است.
مخالفت شیرازی‌ها با برگزاری جشن‌ها فرهنگ‌وهنر
گردآورنده کتاب «اسناد فارس در دوره دوم و سوم مجلس شورای ملی» در ادامه با اشاره به اینکه در زمان حکومت شاه، شیراز یکی از پایگاه‌های عمده سیاست‌گذاری فرهنگی و عمرانی حکومت پهلوی بوده و برخی اقدامات از جمله جشن‌های پرهزینه 2500 ساله و جشن‌های فرهنگ و هنر در شیراز برگزار شده است، افزود: با وجود این اقدامات، در اواخر سال 56 و اوایل سال 57 همزمان با سایر نقاط کشور، زمزمه‌های تظاهرات و مخالفت‌های مردم شیراز با حکومت شاه آغاز شد و آنها در اولین اقدام، با تظاهرات مستمر مانع از برگزاری مجدد جشن‌های فرهنگ و هنر شدند.
تصرف ساواک شیراز؛ یک‌ماه پیش از انقلاب
منصور نصیری طیبی سپس افزود: در ادامه آن تظاهرات، راهپیمایی‌ها ادامه یافت و حکومت شاه برای مقابله با این وقایع، تعدادی از مردم را در روز پنجم ماه مبارک رمضان در مسجد نو (شهدا) و مسجد حبیب به شهادت رساند. با این وجود این اعتراضات ادامه یافت تا اینکه حدود یک ماه پیش از پیروزی انقلاب اسلامی و در تاریخ بیستم دی‌ماه 57، ساختمان ساواک در شیراز با حمله مردم به تصرف آنها درآمد و پس از تصرف ساواک در شهر فیروزآباد، شیراز به دومین شهر کشور تبدیل شد که یک مرکز ساواک را تصرف می‌کرد.
شیراز دومین شهر آزادشده کشور پس از تهران
نصیری یادآور شد: در ادامه راهپیمایی‌های مردم شیراز با رهبری علما و روحانیون، به‌ویژه آیت‌الله محلاتی و آیت‌الله دستغیب ادامه یافت و در این مسیر، شیراز شهدای زیادی را تقدیم انقلاب اسلامی کرد. در روز 22 بهمن 57 و در هنگام خلع سلاح ساختمان مرکزی شهربانی در میدان شهرداری (شهدا)، بیشترین تعداد شهدا در نهضت انقلاب در شیراز ثبت شد؛ اما پس از سقوط شهربانی، شیراز دومین شهر آزادشده پس از تهران در کشور لقب گرفت.
منبعی جدید برای پژوهشگران حوزه تاریخ انقلاب اسلامی
در پایان نشست بررسی کتاب «انقلاب اسلامی در شیراز»، منصور نصیری طیبی نویسنده این کتاب اذعان کرد که با توجه به گستردگی موضوعات، نمی‌توان ادعا کرد که در این کتاب به همه موضوعات و جزئیات آن پرداخته شده است؛ زیرا بر اساس مدارک و دانسته‌های قابل‌دسترس، تلاش شده که موارد مهم و اساسی رویدادهای این دوران پرداخته شود.
وی با اشاره به اینکه این کتاب نیز همچون هر اثر پژوهشی دیگر، با نواقص و کاستی‌هایی همراه است، افزود: به‌هرحال با انتشار خاطرات افراد فعال و مطلع و نیز در دسترس قرار گرفتن مدارک و گزارش‌هایی که خارج از دسترس نگارنده بود (از جمله گزارش‌های ارتش، ژاندارمری، شهربانی و سایر مراکز نظامی ـ امنیتی)؛ منابع جدید در دسترس دیگر پژوهشگران و صاحب‌نظران برای تکمیل تاریخ‌نگاری این حوزه و تحلیل‌های جدید ایجاد خواهد شد.
نظر شما