مولف کتاب ژئوپلتیک مداخله، یانگ رزالی قاسم عضو ارشد مرکز مطالعات بین‌المللی دانشگاه نانینگ سنگاپور است. چنان‌که مترجم کتاب در مقدمه خود گفته است، قاسم در این اثر درصدد بوده است که نگاهی آسیایی را در پهنه جهانی مداخله تبیین کند. مقالاتی که در کتاب «ژئوپلتیک مداخله» گردآوری شده‌اند، مجموعه مقالات قاسم در باب ژئوپلتیک مداخله و مسئولیت حمایت هستند که توسط انتشارات اسپرینگر در سال 2014 به انتشار درآمده است.
کتاب شامل هشت فصل است که از هشت مقاله مختلف تشکیل شده است. فصل اول کتاب به موضوع ظهور مسئولیت در حین حمایت می‌پردازد و به عصر جدیدی از مداخلات بشردوستانه نگاه دارد. این فصل به خیزش‌های موسوم به بهار عربی در دسامبر 2010 و تاثیر آن بر به آزمایش گذاشته شدن اصل مسئولیت حمایت که در سال 2005 در سازمان ملل تصویب شده بود می‌پردازد. چنان‌که در این فصل آمده است، انگیزه سازمان ملل برای تصویب این اصل، «پر کردن شکاف بین مداخله یکجانبه صرف مانند حمله به عراق در سال 2003 توسط ایالات متحده آمریکا از یک سو و درماندگی بین‌المللی در مواجهه با جرایم قساوت جمعی درون مرزهای دولت مطلقه از سوی دیگر طراحی شد.» (ص 17)
به گمان نویسنده بهره بردن از اصل مسئولیت حمایت در اولین گام واکنش‌های منفی دولت‌ها برای تداوم بهره‌گیری از این اصل را به همراه داشت: «اصل مسئولیت حمایت سریعاً برای منجر شدن به تغییر رژیم در لیبی، مناقشه‌برانگیز شد. عکس‌العمل متعاقب علیه آن شامل کشورهای بسیاری بود که با کاربرد آن در سوریه مخالفت داشتند و بنابراین اصل مسئولیت حمایت به طور گسترده‌ای به عنوان عامل کلیدی بن‌بست سیاسی فعلی در سازمان ملل قلمداد شد.» (18) نتیجه‌گیری فصل اول چنین است که تلاش برای خارج کردن سازمان ملل از بن‌بست به اصل جدیدی انجامیده که «مسئولیت در حین حمایت (RWP)» نام دارد. پرسش فصل نیز این است که این اصل جدید را آیا باید عقب‌نشینی از اصل پشین دانست یا تلاشی برای اجرایی کردن آن؟
.jpg)
در فصل دوم کتاب مسئله خیزش‌های عربی و نسبت قدرت‌های جهانی با این خیزش‌ها مورد بررسی قرار گرفته است. موضوع مورد مطالعه در این فصل بحران سوریه است و ایده‌ای که در این فصل طرح می‌شود چنین است: «سیاست‌های سخت قدرت در سازمان ملل پیش‌بینی می‌کنند که آینده خاورمیانه بیش از آنکه متاثر از جهان عرب باشد، توسط پنج عضو ثابت شورای امنیت تعیین خواهد شد.» (ص 44)
فصل سوم کتاب بر کشور چین به عنوان یکی از پنج کشور بزرگ و یکی از اعضای ثابت شورای امنیت متمرکز می‌شود و به موضع چین در قبال تحولات کشورهای عربی نظر دارد. چین از جمله کشورهایی بود که در برابر اصل مسئولیت حمایت مقاومت کرد: «محوریت برخورد چین برای کشمکش با قطعنامه شورای امنیت، دفاع این کشور از اصل دیرپای حق حاکمیت دولت و نحوه تطبیق آن با فشار فراینده از سمت جامعه بین‌الملل و عمدتا غرب برای مداخله بشردوستانه است.» (ص 71)
نویسنده در این فصل واکنش‌های بین‌المللی و داخلی (در چین) نسبت به این موضع را بررسی می‌کند و به این می‌پردازد که علاوه بر انتقادات بین‌المللی نسبت به موضع چین، در داخل آن کشور نیز انتقاداتی به این رویکرد در حال شکل‌گیری است.
در فصل چهارم، نویسنده به امکان شکل‌گیری نظمی ایستفالیایی در برابر نظم وستفالیایی حاکم بر نظام بین‌الملل را بررسی می‌کند. نویسنده ظرفیت‌های سه کشور چین، هند و ژاپن برای شکل دادن به چنین نظمی را مدنظر قرار می‌دهد. به اعتقاد نویسنده: «تاثیر فزاینده عوامل آسیایی در ساختار بین‌الملل بعضی پژوهشگران غربی و آسیایی را واداشته است تا در خصوص خیز بالقوه ایستفالیا یا یک نظم ایستفالیایی گمانه‌زنی کنند که به نظر می‌رسد چین به غلبه در آن ادامه دهد. مسئله تنها خیز شرق نیست، بلکه گزینه جایگزین آسیایی برای وستفالیاست. این سیستم ایستفالیایی جدید به عنوان چشم‌اندازی از نظم جهانی، ارجحیت غربی‌ها برای اتخاذ جهانی اصول فراملی مانند دموکراسی، اقتصاد بازار آزاد و حقوق بشر را به چالش می‌کشد.» (ص 97)
در ادامه مباحث فصول پیشین، در فصل پنجم کتاب به آسه‌آن به عنوان یکی از سازمان‌های منطقه‌ای مهم می‌پردازد و تحولات جنوب شرقی آسیا را در پرتو آسه‌آن تحلیل می‌کند. دو فصل ششم و هفتم کتاب نیز به نوعی جمع‌بندی آن محسوب می‌شوند. در فصل ششم مولف دیدگاه‌های انتقادی نسبت به اصل مسئولیت حمایت را طرح می‌کند و در فصل هفتم به چشم‌انداز ممکن برای مقوله ژئوپلتیک مداخله پرداخته و ایده‌های اساسی‌ای که در این زمینه طرح شده است را برجسته کرده است. در نهایت نیز فصل هشتم کتاب که پی‌نوشت آن محسوب می‌شود و در چهارچوب اصلی بحث نمی‌گنجد به بررسی رابطه ایالات متحده و عربستان در پی تحولات ناشی از خیزش عربی در خاورمیانه می‌پردازد.
.jpg)
یانگ رزالی قاسم؛ نویسنده کتاب
ویژگی جذاب و منحصر به فرد کتاب ژئوپلتیک مداخله در ارائه دیدگاهی آلترناتیو نسبت به دیدگاه‌های رایج نسبت به مقوله مداخله بشردوستانه و مسئولیت حمایت از منظری خارج از خاستگاه این نگاه‌ها است. همان‌گونه که در فصل چهارم کتاب مدنظر و مورد اشاره قرار گرفته است، ایده‌هایی نظیر مسئولیت حمایت برآمده از یک نگرش غربی نسبت به نظم جهانی و مبتنی بر قواعد وستفالیایی دولت-ملت هستند. در شرایطی ساختار نظم جهانی متفاوت شود احتمال دارد رویکردها و قواعد مرتبط با مباحثی نظیر مداخله بین‌المللی نیز تغییر کند. در چنین شرایطی با توجه به بالقوه بودن احتمال قدرتگیری شرق در آینده نزدیک، تلاش برای بررسی آکادمیک امکان‌ها و محدودیت‌های تئوریک و عملی شرق برای قاعده‌گذاری در زمینه‌های مختلف مرتبط با نظم بین‌الملل اهمیتی ویژه دارد.
از این منظر قاسم نظریه‌پردازی پیش رو محسوب نمی‌شود و پیش از او چه در آمریکا و اروپا و چه در کشورهای آسیایی نظیر چین و هند، نظریه‌پردازان بسیاری به بحث و بررسی در این زمینه پرداخته‌اند اما حسن کتاب قاسم آن است که این مباحث را با موردهای مطالعاتی روز که هنوز مسئله‌زا و پروبلماتیک محسوب می‌شوند (نظیر مورد سوریه) پیوند می‌دهد و از این مسیر پیوندی میان بحث‌های آکادمیک و مباحث ملموس در حوزه روابط بین‌الملل برقرار می‌سازد.
در عین حال تمرکز کتاب بر حوزه شرق آسیا باعث شده است نگاهی محدود به مقوله آسیا در این کتاب مشاهده شود. از جمله فقدان‌های کتاب آن است که قواعد حاکم بر خاورمیانه به اندازه کافی دقیق دیده نشده است. به طور مشخص کم بودن توجه کتاب به نقش ایران و ترکیه در قواعد حاکم بر آسیا ایده‌های مطرح شده در آن را تا حدی دچار شکاف و خلاء می‌کند.
کتاب «ژئوپلتیک مداخله؛ آسیا و مسئولیت حمایت» را نشر امیرکبیر در سال 1397 با تیراژ 500 نسخه و قیمت 29500 تومان در 216 صفحه منتشر کرده است.
نظر شما