خبرگزاری کتاب ایران (ایبنا) در قزوین - مریم کشاورز: «کتابخانه عمومی آیت‌الله سیدحسین موسوی» از قدیمی‌ترین کتابخانه‌های روستایی استان قزوین است که از سال 77 در روستای کلج از توابع بخش طارم سفلی قزوین در حال فعالیت است؛ کتابخانه‌ای که اگرچه از نظر جغرافیایی در یک منطقه کم‌برخوردار واقع شده، اما با کتابخوان‌ها و کتابداران برتر کشوری خود توانسته جایگاهی مناسب در بین کتابخانه‌های برتر کشور برای خود کسب کند.

«پریسا کهنسال»، کتابدار و مسئول این کتابخانه عمومی که با کسب موفقیت‌های پیاپی در حوزه کتاب و کتابخوانی، توانسته است عنوان کتابخانه برتر کشوری را برای این نهاد فرهنگی پویا در این روستای کمترشناخته شده کسب کند، در گفت‌و‌گویی با خبرنگار ایبنا از فعالیت خود در طی 10 سال در این کتابخانه روستایی به عنوان کتاب‌خوان گفت. پس از آن دوره 10 ساله، خانم کهنسال حالا نزدیک به 6 سال است که مسئولیت و کتابداری این کتابخانه روستایی را برعهده دارد.

خانم کهنسال که اکنون 33 ساله و دارای مدرک تحصیلی کارشناسی ارشد علم اطلاعات است، به گفته خودش در تمام این سال‌ها در روستای کم برخوردار کلج ساکن بوده است و امروز به عنوان مسئول کتابخانه این روستا با شناخت کاملی که از بافت جمعیتی و فرهنگی روستا به‌‌دست آورده، توانسته است به یکی از اثرگذارترین افراد در محیط روستا تبدیل شود.

عضویت 900 نفر از اهالی روستای کلج در کتابخانه عمومی روستا
این کتابدار فعال که طی 4 سال متوالی عناوین برترین کتابخوان کشوری، کتابخوان برتر استانی، کتابدار برتر کشوری و کتابدار شایسته تقدیر کشوری را برای این کتابخوانه روستایی به ارمغان آورده است، در ابتدای این گفت‌وگو ضمن معرفی «کتابخانه آیت‌الله سیدحسین موسوی» در روستای کلج، گفت: این کتابخانه از سال 77 در روستای کلج آغاز به کار کرد و در این سال‌ها با توجه به اینکه در این روستا سکونت داشتم، با این کتابخانه آشنا شدم و بیش از 10 سال به عنوان کتاب‌خوان، عضو این کتابخانه بودم تا اینکه به دلیل جابه‌جایی مسئول کتابخانه، پیشنهاد این شغل به بنده داده شد و با توجه به علاقه‌مندی به حوزه کتاب و کتابخوانی و سابقه قبلی فعالیت در این بخش، این شغل را پذیرفتم.

وی افزود: در حال حاضر این کتابخانه دارای بخش‌های کودک و نوجوان، اینترنت، سالن مطالعه، مخزن اصلی و بخش مرجع با بیش از 14 هزار جلد در اختیار اعضا قرار دارد. تعداد اعضای این کتابخانه بین 860 تا 900 نفر متغیر است و به یک قطب و مرکز فرهنگی در این حوزه در بین روستاهای اطراف تبدیل شده است.

این کتابدار نمونه کشوری با اشاره به همراهی خوب مردم روستا با کتابخانه روستایی آن، گفت: بافت جمعیتی روستای کلج از مردمانی اهل علم، مطالعه و فرهنگ تشکیل شده است و در تمام این سال‌ها خوشبختانه همراهی و مشارکت مردم را در فعالیت‌های کتابخانه شاهد بوده‌ایم که موجب شد تا همدلی و اتحاد خوبی در راستای اجرای برنامه‌های ترویجی در این حوزه ایجاد شود.

کتابخانه روستایی، صرفاً جایی برای امانت دادن کتاب نیست
کهنسال که امروز به یکی از افراد تاثیرگذار در حوزه فرهنگی در روستای محل خدمت و زندگی خود تبدیل شده است، درباره نقش و کارکرد کتابخانه‌ها در محیط‌های روستایی یادآور شد: به دلیل محدودیت امکانات در روستاها و عدم دسترسی مردم به خدمات فرهنگی و رفاهی، ناخودآگاه کتابخانه به قطب خدمات فرهنگی در روستا تبدیل می‌شود و درواقع کارکردهای کتابخانه روستا از شکل امانت‌دهی کتاب فراتر رفته و اجرای برنامه‌های فرهنگی نظیر دوره‌های آموزشی، جلسات نقد و بررسی، کارگاه‌های همفکری و ارائه مشاوره به خانواده‌ها در مجموعه این کارکردها قرار گرفته و همین مسئله موجب شده است تا اعتماد مردم به کتابخانه افزایش پیدا کند و کتابدار بتواند نقش‌های متعددی را برعهده گیرد.

این کتابدار نمونه کشوری یادآور شد: اجرای همین برنامه‌های فرهنگی برای گروه‌های سنی مختلف نظیر کودکان، مادران و جوانان و نوجوانان باعث شده است تا شناخت کاملی از جمعیت روستا در اختیار کتابدار قرار گیرد و بتواند بسته به نیاز خانوار به ارائه و راهنمایی در حوزه کتاب بپردازد و همین نگاه موجب شده است تا حداقل در روستای ما، کتاب به یک نیاز و کتابخانه به محلی برای رفع این نیاز تبدیل شود و افراد در مراجعه به کتابخانه با خدمات فرهنگی کامل و جامعی متناسب با نیاز خود مواجه شوند. درواقع می‌توان ادعا کرد که به‌دلیل جمعیت محدودیت و بافت جمعیتی همخوان در محیط‌های روستایی، پس از مدتی کتابداران کتابخانه‌های روستایی به مددکاران فرهنگی در جامعه روستایی تبدیل می‌شوند.

کهنسال از تجربیات خود در مددکاری فرهنگی در روستای کلج گفت و یادآور شد: من امروز تقریبا همه اعضای کتابخانه خودم را می‌شناسم و میدانم این افراد با چه مسائل و مشکلاتی درگیر هستند و چه دغدغه‌هایی دارند. از نزدیک با خانواده این افراد در ارتباط هستم و همین مسئله موجب می‌شود تا بتوانم کتاب مناسب شرایط و حال کتابخوان‌ها را به آنها معرفی کنیم.

کتابخوانی جزو فعالیت‌های روزمره زنان روستای کلج است
این کتابدار نمونه کشوری گفت: همین مسئله می‌تواند در افزایش اعتماد اهالی روستا به کتابدار و مسئول کتابخانه، بسیار اثرگذار باشد. خوشبختانه امروز و در محیط‌هایی که تا گذشته‌ای نه‌چندان دور حتی تحصیل بانوان در آنها دریغ می‌شد، دختران و زنان این روستا‌ها در کتابخانه‌های عمومی روستاها حضور دارند و کتابخوانی و اجرای برنامه‌های فرهنگی تبدیل به جزئی از فعالیت‌های روزمره آنها شده است.

وی بیان کرد: به‌دلیل محدودیت امکانات و خدمات رفاهی در محیط روستا، ما اگر بتوانیم راهی برای تنفس کتاب باز کنیم، قطعا کتابخوانی به یکی از عمده فعالیت‌های روزمره ساکنان روستا تبدیل می‌شود؛ چراکه امروز بخش قابل توجهی از اوقات فراغت مردم روستا در کتابخانه‌های عمومی سپری می‌شود که این خود، یک امتیاز بزرگ محسوب می‌شود.

کهنسال گفت: اما باید توجه داشته باشیم تا محیط کتابخانه یک محیط خشک و بی‌روح نباشد و مسئول کتابخانه با طراحی برنامه‌های اثربخش و فرهنگی در کتابخانه محیطی پویا و بانشاط برای این خانواده‌ها فراهم کند.

روستاهای اطراف کلج هم از خدمات فرهنگی کتابخانه این روستا بهره‌مند می‌شوند
مسئول «کتابخانه آیت الله سید حسن موسوی» با بیان اینکه امروز در محیط‌های روستایی کتابخانه، تنها محلی برای امانت دادن کتاب نیست بلکه نقش‌های مختلف فرهنگی و اجتماعی را بر عهده گرفته است، گفت: روستای کلج به دلیل ماهیت مرکزی که بین روستاهای اطراف دارد و همچنین وجود مدارس شبانه‌روزی، توانسته است تعداد زیادی از ساکنان روستاهای اطراف را نیز تحت پوشش خود قرار دهد و حتی خدمات فرهنگی، از کتابخانه به محیط‌های تجمع روستایی انتقال یافته است وه موجب شده تا گروه هدف بزرگی از خدمات این حوزه بهره‌مند شوند.

وی گفت: برپایی کلاس‌های آموزشی، مهارتی، کامپیوتر، طراحی، تصویرخوانی، سلامت و بهداشت، قصه‌گویی، جمع‌خوانی، بلند خوانی، شعرخوانی، بازی‌های فکری و برنامه‌های مشاوره‌ای از خدماتی است که در بستر این کتابخانه به علاقه‌مندان ارائه می‌شود و موجب شده تا کتابخانه این روستا به یکی از پویاترین بخش‌های روستایی تبدیل شود.

این کتابدار نمونه کشوری گفت: در کتابخانه ما همچنین مسابقات مختلفی نظیر نقاشی، ساخت روزنامه‌دیواری، روایت‌گری، کتابخوانی و ده‌ها عنوان برنامه دیگر به علاقمندان ارائه می‌شود و همین برنامه‌ها موجب شده تا انگیزه و تلاش برای حضور در کتابخوانه و ارائه فعالیت‌های مرتبط با حوزه مطالعه ایجاد شود.

خدمات کتابخانه فراتر از محیط فیزیکی کتابخانه، به روستائیان ارائه می‌شود
کهنسال عنوان کرد: برای ارائه خدمات مرتبط با حوزه کتاب و کتابخوانی، ما خودمان را محدود به محیط کتابخانه نکرده‌ایم و بسیاری از خدمات در خارج از محیط فیزیکی کتابخانه ارائه می‌شود؛ ما در مناسب‌های مختلف و با مشارکت اعضای کتابخانه به اجرای برنامه‌های فرهنگی، هنری و اجتماعی مختلف در محیط‌های متفاوت روستا نظیر مدرسه، مسجد و محل‌های تجمع عموم می‌پردازیم.

وی گفت: اجرای برنامه‌های تابستانه مختلف برای کودکان، زنان و مردان روستا و انجام برنامه‌های آموزشی در حوزه سلامت، خانواده و مهارت‌های اجتماعی از دیگر توانمندی‌های این کتابخانه است و پس از برگزاری جلسات و دوره‌ها، کتاب‌های مرتبط با همان محتوا به شرکت‌کنندگان هم امانت داده می‌شود. رعایت همین نکات موجب شده است که بخش قابل توجهی از جمعیت روستا خود را مخاطب کتابخانه بدانند و در اجرای برنامه‌های این حوزه مشارکت داشته باشند.

توزیع «بسته فرهنگی خانواده» در روستا با استفاده از ظرفیت کتابخانه
مسئول کتابخانه روستایی کلج با توجه به نزدیکی فرهنگی با اهالی روستا توانسته محدودیت‌های مراجعه اهالی به کتابخانه را احصاء و برای رفع آنها چاره‌اندیشی کند. وی در این باره افزایش ساعات کاری روستائیان در فصل برداشت محصول را از علل کاهش مراجعات مردم به کتابخانه در برخی از فصول سال دانست و گفت: با شناسایی عامل کاهش تعداد مراجعین به کتابخانه در برخی از فصول با همراهی اعضای فعال کتابخانه به دنبال چاره‌اندیشی برای رفع این مشکل برآمدیم.

کهنسال عنوان کرد: برای رفع این مشکل بسته‌های کتاب خانواده طراحی شد و متناسب با تعداد اعضای هر خانواده، گروه سنی اعضا و علاقه‌مندی آنها اقدام به انتخاب بسته‌های کتاب کردیم و این بسته‌ها را توسط کتاب‌یاران که از اعضای فعال کتابخانه هستند، به دست خانواده‌ها رساندیم.

وی گفت: در نهایت در هر بسته یک فرم علاقه‌مندی‌ها قرار داده شد تا خانواده‌ها برای دور بعدی بسته خانواده خود بتوانند نیازها و علاقمندی‌های خود به کتاب‌های خاص را معرفی کنند و به این ترتیب، خانواده‌هایی هم که فاصله محل سکونت‌شان تا کتابخانه زیاد بود و یا به‌دلیل مشغله زیاد قادر به حضور فیزیکی در کتابخانه نبودند، توانستند از خدمات کتابخانه بهره‌مند شوند.

کتاب بهبود دهنده وضعیت فرهنگی در محیط جامعه است
این کتابدار نمونه بیان کرد: به این ترتیب حتی مردان روستا و کسانی که به هر دلیل تمایل به حضور فیزیکی در کتابخانه نداشتند، می‌توانند از کتاب‌هایی با موضوعات مرتبط به فعالیت خود حتی در حوزه کشاورزی، پرورش دام و طیور و خانواده، بهره‌مند شوند. افزایش علاقه‌مندی مردم به کتاب و کتابخوانی در روستا موجب شده است که شاهد بهبود وضعیت فرهنگی در محیط و جامعه روستایی باشیم که به راحتی قابل احساس است.

وی افزود: خوشبختانه امروزه کتاب جای خود را بین خانواده‌های روستایی باز کرده است و تاثیرات فرهنگی و اجتماعی آن نیز در جامعه روستایی مشهود است. اینک زمان آن فرارسیده که دسترسی مردم روستا به کتاب و کتابخانه‌ی مناسب فراهم شود.

یک کتابدار باید به‌خوبی با منابع کتابخانه خود آشنا باشد
این مسئول کتابخانه روستایی گفت: در برخورد اول شاید ساده به نظر برسد، اما نیاز امروز کتابخانه‌های ما، کتابداران آگاه به منابع، آشنا با مردم و دلسوز است؛ افرادی که به منابع کتابخانه خود آشنا باشند تا بتوانند مراجعین را به‌درستی راهنمایی کنند و از سوی دیگر ارتباطی موثر بین خواننده و کتاب برقرار کنند.

کهنسال گفت: بنده نیز در این مسیر تلاش کرده‌ام تا با مطالعه بخش اعظمی از کتب موجود در کتابخانه، فراگیری و آموزش مهارت‌های ارتباطی، اجتماعی و فرهنگی زمینه همراهی مردم و کتاب را فراهم کنم. به عقیده من، تنها موردی که امروز در حوزه کتاب و کتابخوانی به آن نیاز جدی وجود دارد، علاقه و عشق به این بخش است و ایمانی که بتواند مسیر درست حرکت و خدمت به مردم را پیش راه ما باز کند.