به گزارش خبرگزاری کتاب ایران (ایبنا)، تابستانه کتاب99 در مردادماه برگزار شد؛ طرحی که با استقبال خوبی از سوی کتاب‌فروشان و البته مردم همراه بود و بیشترین بودجه را در میان سنوات طرح‌های فصلی، به خود اختصاص داد. برگزار نشدن نمایشگاه کتاب تهران و ایجاد رکود در بازارهای کتاب به‌دلیل شیوع ویروس کرونا، از عواملی بود که تابستانه را برای کتاب‌فروشان، حائز ویژگی‌های متمایزی می‌کرد؛ آنچنانکه بسیاری از کتاب‌فروشی‌ها با تبلیغات در شبکه‌های اجتماعی، سایت‌های اینترنتی و دربرخی از موارد با ارسال پیامک به مخاطبان و مشتری‌های قدیمی خود، آن‌ها را از برگزاری طرح مطلع کردند.
در این میان کتاب‌فروشان عضو تابستانه، برخی با پیش‌بینی تخفیف مازاد (عموما 10 درصدی) و افزودن آن به تخفیف 20 درصدی که در هر دوره وجود دارد، تلاش کردند مشتریان خود را بیشتر راضی نگه دارند و فروش بیشتری داشته باشند. این اتفاق، البته کمابیش در ادوار گذشته طرح‌های حمایتی نیز دیده شده بود اما با توجه به ویژگی‌های این دوره از طرح‌ها و همچنین موقعیت بازار کتاب، بیشتر نمود پیدا کرد و نظراتی را به همراه داشت.
آغاز بحث با یک میزگرد
ایبنا برای اولین‌بار بررسی اثرات اعمال تخفیفهای مازاد را در قالب میزگرد «بررسی تابستانه کتاب 99؛ چهاردهمین طرح فصلی» که با حضور جمعی از اهالی بازار کتاب و کارشناسان نشر برگزار شد، آغاز کرد.
محمود آموزگار، مدیر انتشارات و کتابفروشی کتاب آمه و نائب رئیس اتحادیه ناشران و کتاب‌فروشان، در میزگرد ایبنا، با انتقاد از افزایش اعتبار کتاب‌فروشی‌های بزرگ، خصوصا آن کتاب‌فروشانی که به دادن تخفیف مازاد اقدام کرده بودند، گفت: «برخی کتاب‌فروشی‌ها به‌ویژه در تهران که از امکانات بیشتری برای فروش برخوردارند، در روز‌های برگزاری طرح، تخفیف بیشتری را اعمال کردند و با دریافت اعتبار بیشتر، موجب شدند فروش برخی کتاب‌فروشی‌ها حتی به میزان پیش از آغاز طرح هم نرسد».
او که اعمال تخفیف را سنگ‌بنای ایجاد تبعیض و زمینه‌ساز حذف کم‌توان‌ها در عرصه رقابت می‌داند، با دفاع از حقوق کتاب‌فروشی‌های کوچک و محلی، از مجری طرح‌های فصلی؛ یعنی موسسه خانه کتاب و ادبیات ایران خواست تا «با تجدید نکردن اعتبار کتاب‌فروشی‌های متقاضی» از اعمال تخفیف بیشتر که باعث ایجاد «رقابت غیر‌منصفانه» در بین کتاب‌فروشان می‌شود، جلوگیری کند.
آزاده نظربلند، معاون کتاب و فرهنگ موسسه خانه کتاب و ادبیات ایران اما درباره اعمال تخفیف مازاد از سوی کتاب‌فروشی‌های عضو در طرح‌های فصلی، یادآور شد که مجری طرح «ابزار پیشگیری» از اعمال تخفیف مازاد را در اختیار ندارد و مطابق با قوانین، این اتحادیه‌ها هستند که باید بر این مسائل، نظارت داشته باشند. البته آموزگار نیز با این نکته که «کنترل تخفیفهای نامتعارف از سوی مجری طرح‌های حمایتی امکان‌پذیر نیست» همسو بود.
کتابفروشی بزرگ؛ کتابفروشی کوچک
آن‌طور که مشخص است، سکه‌ی اعمال تخفیف مازاد در ایام برگزاری طرح‌های فصلی، دو رو دارد: یکی ترغیب مشتریان به خرید و افزایش فروش کتاب‌فروش و دیگری؛ ایجاد تبعیض و ضربه خورد کتاب‌فروشی‌های کوچک که به‌لحاظ اقتصادی، توان رقابت با کتاب‌فروشی‌های برخوردارتر (به‌لحاظ توان مالی، مساحت و محل قرارگیری کتابفروشی) را که با اعمال تخفیف مازاد، تمایز بیشتری برای خود ایجاد کرده‌اند، ندارند. توجه به این نکته نیز لازم است که در غالبِ قریب‌به‌اتفاق موارد مشاهده شده، این کتاب‌فروشی‌های بزرگ هستند که به اعمال تخفیفهای مازاد، اقدام می‌کنند. همچنین؛ به دلیل توان مالی، اعمال چنین تخفیفی از سوی ناشر-کتاب‌فروش‌ها هم بیشتر قابل اجرا می‌نماید.
چنان‌چه اشاره شد، انتشار میزگرد ایبنا، نظراتی را نزد اهالی نشر و کتاب‌فروشان به همراه داشت که ازجمله آن‌ها می‌توان به انتقاد محمدعلی جعفریه، مدیر نشر و کتابفروشی ثالث اشاره کرد. او که تابستانه99 را با شعار «۲۰ به اضافه ۱۰» و تخفیف مازاد 10درصدی پشت سرگذاشت، به مطالب مطرح شده در این زمینه، واکنش نشان داد. او در گفت‌وگو با ایبنا، اظهار کرد: «با آغاز چهاردهمین دوره طرح‌های حمایتی به اتحادیه ناشران و کتاب‌فروشان تهران اعمال 10 درصد تخفیف را پیشنهاد کردم تا به واسطه قیمت مناسب‌تر، انگیزه مضاعفی برای خریداران ایجاد شود. کتاب‌فروشان خیابان کریمخان از این پیشنهاد استقبال کردند و با اطلاع اتحادیه، این میزان تخفیف مازاد، اعمال شد.»
از نظر او اعمال تخفیف بیشتر که حکم چشمپوشی کردن از 10 درصد سود فروش کتاب را دارد، نقش مهمی در رساندن کتاب با «قیمت مناسب به دست مخاطبان» دارد. هرچند که «فروش بیشتر، جذب مشتری بیشتر و نقدینگی بیشتر» را نیز از دیگر دست‌آوردهای این اقدام برای کتاب‌فروشانی می‌داند که تخفیف مازاد را در دستور کار قرار می‌دهند.
مدیر ثالث که معتقد است برخی از طرج نگرانی‌ها، مصداق شعار است، درباره تمایز کتاب‌فروشی‌های بزرگ از کتاب‌فروشی‌های کوچک به ایبنا گفت: «هرچه نیروی انسانی بیشتر و یا فضای کتابفروشی بزرگتر باشد، به‌تبع هزینه‌هایش بیشتر است و با کتابفروشی کوچکی مثل لارستان که با یک پرسنل از اواسط روز فعالیت خود را شروع می‌کند و بود و نبود طرح چندان برایش مهم نیست، متفاوت است. گردش اقتصادی نشری مانند ثالث از راه کتابفروشی و نشر است و باید به روش‌هایی برای تامین هزینه‌هایش فکر کند تا ورشکست نشود.» (اینجا بخوانید)
هومان حسن‌پور، رئیس اتحادیه ناشران و کتاب‌فروشان در گفت‌وگو با ایبنا، ضمن رد موافقت یا صدور مجوز اعمال تخفیف به کتاب‌فروشان تهران در ایام برگزاری تابستانه توضیح داد: «در یک مقطع؛ چند نفر پیشنهاداتی کردند که این طرح را بگذاریم و ما گفتیم؛ موضوع باید در هیات مدیره بررسی شود و دیگر پیگیری نشد و این بحث در همین‌جا به اتمام رسید.»
وی درباره مساله تخفیف کتاب نیز توضیح داد: «درست است که شرایط اقتصادی بسیاری از همکاران صنف دچار چالش شده است و بسیاری از آن‌ها آتش به مال خود زده‌اند؛ اما نباید فراموش کنیم که بالابردن نرخ تخفیف، تبعاتی دارد. با این اقدام، برخی خریداران اطمینان خود را از دست می‌دهند و برخی فکر می‌کنند که قیمت کتاب همین است و کتاب‌فروشی‌های دیگر کتاب را گران می‌فروشند.» (اینجا بخوانید)
محمد یراقچی، مدیر کتابفروشی کتاب پنجره نیز ضمن مخالفت با اعمال تخفیف مازاد از سوی برخی کتاب‌فروشی‌ها، این رویه را برهم‌زننده قواعد و عرف حاکم بر طرح‌های فصلی دانست. او به ایبنا گفت: «طرح فصلی خودش ۲۰ درصد تخفیف دارد و اگر کتابفروشی بیش از این بخواهد تخفیف بدهد، عرف این جریان را به‌هم می‌زند... چنین اقدامی در اصل صدمه زدن به همکاران دیگر است و پسندیده نیست.»
او همچنین از پیگیری این موضوع در اتحادیه خبر داد و اضافه کرد: «مقرراتی در قانون نظام صنفی برای تخفیف و حراج وجود دارد و بر اساس آن، {تعیین} میزان این تخفیف از قاعده و نظم مشخصی برخوردار است.» (اینجا بخوانید)
اردشیر بهجت، مدیر انتشارات و کتابفروشی بهجت معتقد است اعمال تخفیف مازاد در طرح‌های فصلی از سوی برخی کتاب‌فروشی‌ها، موجب می‌شود حتی کتاب‌های معروفی که در کتاب‌فروشی‌های کوچک‌تر مشتری دارد، دیگر فروش نرود. او که سابقه اعمال تخفیف مازاد را در طرح‌های قبلی داشته، درباره تجربه‌اش به ایبنا گفت: «بعد از دو یا سه دوره تجربه این کار دیدیم که این تخفیف مازاد تعداد مشتریان ما را بیشتر نمی‌کند و به همین خاطر دیدیم اتفاق‌ها و عواقب بعدی آن بیشتر است.»
این فعال حوزه نشر، ضمن تشریح تبعات اعمال تخفیف کتاب، اضافه کرد: «اعمال تخفیف اضافه از سوی برخی کتاب‌فروشان در ایام برگزاری طرح‌های حمایتی، بهانه‌ای به‌دست می‌دهد تا بقیه افرادی که تخفیفهای زیاد ۵۰ درصدی می‌دهند، کار خود را توجیه کنند؛ درحالی که مشکل آن‌ها هستند.» (اینجا بخوانید)
تخفیف مازاد یعنی خارج کردن همکاران از رقابت
امیر علی‌بیک، مدیر کتابفروشی انتشارات مروارید در این زمینه به ایبنا گفت: من با عرضه کتاب با تخفیف مخالف هستم. همانطور که می‌دانیم در کشورهای اروپایی و امریکایی ما قیمت ثابت کتاب داریم و اگر به یک کتابفروشی بزرگ در مرکز شهر که به صورت زنجیره‌ای اداره می‌شود به همان میزانی است که در یک کتابفروشی شهر کوچک عرضه می‌شود و قیمت ثابت کتاب در همه جای دنیا رعایت می‌شود.
وی ادامه داد: ما اگر بخواهیم قیمت کتاب را بشکنیم و با تخفیفهای نامتعارف در مرحله اول نوعی عدم اطمینان برای خریدار ایجاد می‌کنیم و به او القا می‌کنیم کتابی که میخری، می‌تواند با قیمت خیلی ارزان‌تر به دستت برسد.
علی‌بیک با اشاره به تبعات فرهنگی این موضوع توضیح داد: در بعد فرهنگی زمانی که یک کتاب را با یک قیمت پایین‌تر رضه می‌کنید، متاسفانه در وهله اول وجهه و ارزش کالا را از بین می‌برید و از دید خواننده و مخاطب ارزش آن را کم می‌کنید.
وی یادآور شد: کتاب‌فروشی‌های بزرگی که این کار را انجام می‌دهند باید توجه کنند که با این اقدام در اصل همکاران دیگر خود را از رده خارج می‌کنند، زیرا آن‌ها با فروش کتاب با تخفیف مازاد جذب مخاطب بیشتری می‌کنند.
مدیر انتشارات مرواید با بیان اینکه این کتاب‌فروشی‌ها می‌خواهند با فروش بیشتر، از یارانه بهره بیشتری ببرند، گفت: به دنبال افزایش فروش و اتمام اعتبار یارانه‌ای که خانه کتاب و ادبیات ایران می‌دهد، یارانه دو یا گاهی سه یا چهار مرحله بیشتر شارژ می‌شود و به نظر من این کار رقابت پایاپایی نیست و معتقدم همه کتاب‌فروشان باید به‌صورت یکسان از یارانه بهره‌مند شوند.
به گفته وی، خانه کتاب زمانی که یارانه و اعتبار یک کتابفروشی تمام شود، دوباره به او یارانه می‌دهد اما یارانه این کتابفروشی، به این دلیل تمام شده است که تخفیف مضاعف داده و سعی کرده رقیب خود را از میدان به‌در کند.
علی‌بیک با بیان اینکه متاسفانه هیچ انسجامی در بین کتاب‌فروشی‌ها وجود ندارد که بخواهند خود را حذف کنند، عنوان کرد: این عدم‌اتحاد موجب می‌شود در وهله اول شاهد فشارهای اقتصادی و تعطیلی برخی کتاب‌فروشی‌ها باشیم. زمانی که یک کتابفروشی بسته می‌شود، از ویترین کتاب در جامعه کاسته می‌شود و از کاهش ویترین، ابتدا ناشر ضرر می‌بیند و سپس موزع. و مهم‌تر از همه؛ جامعه ضرر می‌بیند.
وی با اشاره به راهکاری که می‌توان در این زمینه پیش‌بینی کرد، توضیح داد: برخورد با این موضوع می‌تواند طبق یکی از دستورالعمل‌های انضباطی خانه کتاب باشد و همانطور که اعلام می‌شود از یک کتاب دو عدد نمی‌توان فروخت یا با هر کد ملی 150 هزار تومان بیشتر نمی‌توان خرید کرد، یکی از این موارد هم این باشد که تخفیف خارج از عرف از تخلفات محسوب می‌شود.
وی همچنین درباره اهمیت کتاب‌فروشی‌های محلی و لزوم توجه به آن‌ها افزود: یکی دیگر از موارد این باشد که در تخصیص یارانه طرح‌های فصلی باید به کتاب‌فروشی‌های کوچک و محلی توجه بیشتری شود تا ضامن حفظ و بقای آن‌ها باشد؛ چون در کتاب‌فروشی‌های بزرگ معمولا لوازم التحریر و کادویی هم قرار داد و آن‌ها می‌توانند از فروششان منتفع شوند؛ ولی کتاب‌فروشی‌های کوچک و محلی که فقط کتاب می‌فروشند باید بهره بیشتری از این یارانه ببرند.
مخالف اما همسو
ارائه تخفیف 10 درصدی مازاد در طرح تابستانه اما موافقان و مخالفانی داشت که البته کفه مخالف‌ها سنگین‌تر است. حتی برخی از کتاب‌فروشانی هم که در این طرح مشارکت و تخفیف مازاد را برای کتاب‌های خود اعمال کردند، اقدام خود را نوعی همراهی با سایر همکاران خود خواندند؛ درحالی که اساسا با تخفیف، موافق نیستند.
علیرضا رئیس دانا، مدیر انتشارات نگاه که همزمان با طرح تابستانه کتاب 99 علاوه بر 20 درصد، 10 دیگر به صورت مازاد تخفیف می‌داد، در این زمینه به ایبنا گفت: طرح‌های فصلی خرید کتاب، خیلی موثرند. هرچند من معتقدم در شرایط متعارف، ما باید کتاب را بدون تخفیف در کتاب‌فروشی‌ها بفروشیم؛ نه در طرح های مختلف و با کمک یارانه دولتی. چه‌بسا در این طرح افراد زیادی کتاب خریداری کردند و بعد از آن وضعیت بازار خرید کتاب کساد شده است.
وی در پاسخ به سوال ایبنا درباره گلایه سایر کتابفروشی ها از ارائه کتاب با تخفیف بیشتر که منجر به جذب بیشتر مخاطبان به این کتاب‌فروشی‌ها می‌شود نیز توضیح داد: شما و آن‌ها درست می‌گویید؛ ولی ما دیدیم چند کتابفروشی همکار ما این کار را انجام داده‌اند و ما هم بالاجبار و از آنجا که مردم به کتاب‌فروشی‌های دیگر می‌رفتند -چراکه برایشان 10 درصد تخفیف اهمیت داشت- تابع جمع شدیم.
رئیس‌دانا با اشاره به اقتصاد ضعیف صنف کتاب‌فروشان تاکید کرد: مساله اینجا است که ما در کشور ویترین کمتری داریم، گسترش ویترین کتاب نکته مهمی است و کتاب‌فروشی‌های استیجاری، ادامه کار اصلا به صرفه نیست.
به گفته وی، برای جمعیت کتابخوان که قشر کاملا فرهنگی هستند و از تمکن مالی بالایی برخوردار نیستند و این روزها که مشکلات اقتصادی هست، این 10 درصد می‌تواند مفید باشد.
از نظر مدیر انتشارات نگاه، پیش‌بینی مکانیزمی برای جلوگیری از تخفیفهای مازاد در طرح‌های فصلی خرید کتاب اگرچه ممکن است خوشایند برخی کتاب‌فروشی‌ها نباشد، اما به‌صورت کلی می‌توان روند رقابت و فروش کتاب را در میان کتاب‌فروشی‌ها عادلانه‌تر کند.
نیاز به تحول و هدایت
باید بپذیریم که حوزه فرهنگ؛ خصوصا صنعت نشر در کشور ما، همچنان نیازمند حمایت‌های دولتی است؛ اما این نکته نیز اهمیت دارد که روند حمایت‌های دولتی و هدایت آن در قالب طرح‌ها و رویه‌های مختلف، نیازمند نظارت و کنترل ویژه‌ای است.
طرح‌های فصلی کتاب، به اذعان اهالی صنف، موثرترین طرح دولتی در راستای تخصیص یارانه به این صنعت به‌شمار می‌آید، چراکه در آن، تمام ارکان مستقیم و غیر‌مستقیم نشر –از خریدار کتاب گرفته تا کتاب‌فروش، موزع، ناشر و مولف/مترجم- از آن سود می‌برند. با این اوصاف، حالا که 14دوره از برگزاری این طرح می‌گذرد، به‌نظر می‌رسد پیش‌برد آن نیازمند اعمال برخی ملاحظات و ریل‌گذاری‌های تازه باشد. حال‌اینکه در 14 دوره اجرا شده نیز این طرح، تغییر و تحولات مختلفی را تجربه کرده و برای همسو شدن با نیاز اهالی صنف، تلاش داشته است.
شنبه ۲۹ شهریور ۱۳۹۹ - ۱۱:۲۶
نظر شما