منصور جعفری، استاد ادبیات فارسی در گفتوگو با خبرنگار خبرگزاری کتاب ایران(ایبنا) در ساری درباره موضوع مهدویت در شعر و ادبیات فارسی اظهار کرد: ادبیات و شعر، آیینه زمان خود و منعکس‌کننده باورها و اعتقادات مردم جامعه است و بی‌تردید در جامعه شیعی، این انگیزه و توجه نمایان‌تر و بیشتر است. مشابه این ابیات؛ هرکه او دامان عترت، آل پیغمبر گرفت؛ عزّت و آزادگی، تا دامن محشر گرفت / گر نویسم مدح هر یک در هزاران دفتری «باید از اوراق، روز و شب مرا دفتر گرفت» / فاطمه حُرّه، حَسن تا دامن صاحب زمان مأمن دارالشّفا دان، گر دلت آذر گرفت
وی با اشاره به اینکه موضوع مهدویت از سده‌های نخستین با نگاه‌های گوناگون و متنوع ازجمله مذهبی، تاریخی و فرهنگی به‌طور وسیع در شعر و ادب فارسی منعکس شده است، افزود: شاعران فارسی‌زبان مثل بقیه مردم زمان خود، چشم به راه عدالت و دادگستری مهدی موعود بوده‌اند و به شکل امیدوارکننده و اعتراضی، اشعار زیبایی را در دیوان‌های خود گنجانده‌اند که رویکردها، تاریخی، عرفانی و اخلاقی بوده است.
این استاد ادبیات فارسی با بیان اینکه شاعران از قرن چهارم و پنجم تا زمان حال، از زندگی، غیبت و ظهور امام مهدی(ع) گرفته تا قیام او شعر سرودند و در این باره فرقی بین شاعران سنت، جماعت و امامیه نبود، گفت: شاعران مذاهب مختلف اسلام، در این باره تلاش می‌کردند، گوی سبقت را از هم بربایند و در زمان و مکان‌های مختلف در این باره، داد سخن می‌راندند.
جعفری ادامه داد: جای تعجب است با وجود اینکه در مقطع صدارت و پادشاهی غزنویان و سلجوقیان، شیعیان را با اتهام «رافضی» سرکوب و تعقیب می‌کردند و به مردم اجازه ابراز عقیده نمی‌دادند، اما شاعران سکوت خود را می‌شکستند و شاهان زمان را «دجال» نامیده و چهره‌های خدوم و محترم و مردمدار را به یکی از صفات امام مهدی(عج) متصف می‌کردند؛ این ابیات ناصرخسرو نمونه‌ای از این اشعار است؛ «آن مرد که او کتب فتاوی و حِیَل ساخت بر صورت ابدال بُد و سیرت دجّال» یا در این شعر مسعود سعد سلمان «مشهور شد از رایت او آیت مهدی منسوخ شد از هیبت او فتنه دجّال»
وی ادامه داد: انوری با وجود اینکه درباریان دوران را بسیار مدح می‌گفت، در شعری ممدوح خود را به امام مهدی(عج) و دشمنانش را به دجال توصیف کرده است؛ «تو آدمی و همه دشمنان تو ابلیس تو مهدی ای و همه حاسدان تو دجّال» سنایی غزنوی شاعرو عارف قرن ششم، که علی‌الاصول قالب‌های شعر را در خدمت مضامین شرعی و مذهبی قرار داده بود، بسیار در اشعارش، نام امام مهدی(عج) را آورده و از او عدالت گستری و قلع و قمع ستمگران را خواستار شده است؛ مانند این بیت «گر مخالف خواهی ای مهدی در آ از آسمان ور موافق خواهی ای دجـال یکره سر بر آر» علاوه‌براین در جایی دیگر گفته است؛ «ای به دَم جفت عیسی مریم دام دجّال بر کن از عالم/ اندرین روزگار بدعهدی چیست جز عدل هدیه مهدی»
وی اظهار کرد: بعد از حمله خانمانسوز مغول، شاعران بیشتر به این سمت و سو حرکت کر‌دند و غالب شاعران بزرگ، به تصریح و تلویح ـ آشکارا و اشاره ـ در این باره در شِکوه و شکایت از روزگار ظلم و بیزاری از ستمگران، دست به دامان حضرت مهدی(عج) شدند و شعرهای ارزنده و پُرمحتوایی سرودند. از عطار، ابن یمین گرفته تا ابن‌حسام خوسفی، بابا فِغانی شیرازی، حافظ، مولوی و دیگران. عطار در این زمینه گفته است؛ «چه می‌خواهی از این دجّال رایان چه می جویی از این مهدی نمایان»
این استاد ادبیات فارسی افزود: مولوی، خداوندگار عشق و عرفان، و حافظ، لسان‌الغیب، و سعدی شیرین سخن درباره عشق به محمد و آلش، داد سخن می‌رانند. «سعدی اگر عاشقی کنی و جوانی عشق محمد بس است و آل محمد» یا حافظ: «حافظ کجاست صوفی دجّال فعل ملحد شکل بگو بسوز که مهدی دین پناه رسید» همچنین مولوی: «پس به هر دوری ولیّ ای قائم است هر کژی کاندر جهان باشد شود یکباره راست»
جعفری گفت: از قرن دهم، یعنی از عصر صفویه که دولت شیعی شکل گرفت، موضوع مهدویت و موعود، وسعت بیشتری به خود می‌گیرد و موضوع نیابت از حضرت مهدی(عج) مطرح می‌شود و حتی در این دوره و ادامه آن، دوره قاجاریه موضوع نیابت را به شاهان هم تسرّی می‌دهند و شاعران هم به تبع آن، غلیظ‌تر، بیشتر و آزادانه‌تر در این باره شعر می‌گویند.
نویسنده کتاب «سپید گل‌های بارانی» افزود: اهلی شیرازی، وحشی بافقی، فیاض لاهیجی، ملاصدرا شیرازی، شیخ بهایی، میرداماد، آذر بیگدلی، قاآنی شیرازی، محتشم کاشانی، ادیب نیشابوری، محمد حسین غروی اصفهانی و دیگران، همه در این باره فعال می‌شوند و شعرهای نابی را در دفتر شعر آیینی و مدح و منقبت امامان ازجمله مهدی موعود(ع) درج می‌کنند؛ ازجمله این ابیات از غروی اصفهانی(کمپانی) «دهد مرا نشانی ز تو ای نگار جانی که نشان هر نشانی است نشان بی‌نشانی/
نه ز صورت تو رسمی، نه ز معنی تو اسمی که برون ز هر خیالی و فزون ز هر گمانی/ به تو ای یگانه دلبر، که شود دلیل و رهبر؟
نه تو را به حسن مانند و نه در کمال ثانی»
وی با اشاره به اینکه هرچه پیش‌تر آمده‌ایم، این نگرش و رویکرد بیشتر و نمایان‌تر و در زمان معاصر، موعودگرایی و علاقه‌مندی به ظهور و عدالت گستری امام مهدی بسیار گسترده‌تر شده است، ادامه داد: ذهن و ضمیر و زبان نویسندگان و شاعران، بیشتر تهییج شد و کمتر نویسندگان و شاعرانی بوده‌اند که در این موضوع، شعری نسروده باشد.
جعفری خاطرنشان کرد: قبل از انقلاب، نگارش کتاب کم حجم مرحوم شریعتی با عنوان «انتظار، مذهب اعتراض» موجب شد تا نویسندگان و شاعران به پیروی از او بسیار بنویسند و شعر بگویند که حقیر به اندکی از آن در کتاب «سماع شاپرک‌ها، چکیده‌ای بر مقدمه شعر انقلاب اسلامی ایران» اشاراتی داشته‌ام.
نویسنده کتاب «سرشار از بوی باران» اظهار کرد: ملک الشعرای بهار، مرحوم علامه مهدی الهی‌قمشه‌ای، علامه جلال‌الدین همایی، امام خمینی(ره)، علامه فروزانفر، صابر همدانی، صادق سرمد، امیری فیروزکوهی، قاسم رسا، تا بعد از انقلاب، حمید سبزواری، علی معلم، قیصر امین‌پور، سید‌حسن حسینی، احمد عزیزی، یوسفعلی میرشکاک، علیرضا قزوه، عبدالجبار کاکایی، ساعد باقری، صدیقه وسمقی، فاطمه راکعی، سیمین‌دخت وحیدی جهرمی، سپیده کاشانی، مرحوم آقاسی و دیگران در این زمینه و درباره غیبت، ظهورو قیام حضرت مهدی(عج)، شعرهای فراوانی سرودهاند که از میان اینها مرحوم آیت‌الله العظمی صافی گلپایگانی بسیار درباره امام زمان نوشت و شعر سرود و از شاعران متأخر، مرحوم آقاسی هم، وِرد زبانش، مهدی و عدالت او بود.
این استاد ادبیات فارسی افزود: همچنین امام خمینی(ره) در دیوان اشعارشان، شعر بلندی در توصیف بهاران و مدح اباصالح امام زمان(عج) دارد که بسیار خواندنی و عمیق است؛ «مهدی قائم که در وی جمع، اوصاف شاهان شد»
نویسنده کتاب «سماع شاپرک‌ها، چکیده‌ای بر مقدمه شعر انقلاب اسلامی ایران»، گفت: خوشبختانه شاعر معاصر آقای محمدعلی مجاهدی، در همین زمینه کتاب ارزنده‌ای با عنوان «سیمای مهدی موعود در آیینه شعر فارسی» نوشته است که راهنما و محل رجوع علاقه‌مندان و دوستداران حضرت مهدی(ع) است، امیدوار ظهور عاجل آن حضرت هستیم.
به گزارش ایبنا؛ «طایری در خاکدان غم»، «بحثی اجمالی درباره آزادی در اسلام و ایران»، «نردبانی برافراشته تا آسمان»، «شمه‌ای درباره سیره و زندگی پیامبر اسلام(ص) و خدمات امام باقر(ع) به علوم»، «نسیمی از گلشن دلدار»، «شمه‌ای از دیدگاه و بارقه رمز و صعق در عرفان»، «رأس ساعت شعر» و «بی‌نقطه سر سطر» بخشی از آثار این استاد ادبیات فارسی است و بیش از 20 اثر تالیفی نیز در دست چاپ دارند.
چهارشنبه ۱۷ اسفند ۱۴۰۱ - ۱۸:۰۵
نظر شما