سرویس تاریخ و سیاست خبرگزاری کتاب ایران (ایبنا): چاپ سوم کتاب «مبانی حقوق عمومی در ایران کهن» تالیف محمد رسولی از سوی انتشارات سمرقند راهی بازار چاپ و نشر شد. در سرآغاز این کتاب می‌خوانیم: دانسته‌های آدمی در مقابل نادانسته‌های او هیچ است. از همین رو است که حکیم بزرگ ابن‌سینا در اوج دانایی و شکوفایی می‌گوید: به جایی رسیده‌ام که می‌دانم هیچ نمی‌دانم. «تا بدانجا رسید دانش من، که بدانم همی که نادانم». انسان در طول تاریخ تمدن خود در علم و دانش و تمدن به طور دائم یک خط ممتد و عمودی را طی نکرده است. بلکه این خط در بسیاری از مقاطع تاریخ، فراز و فرود داشته است.

تمدن بشری گاه رو به رشد و بالندگی بوده است ولی گاهی به دلایلی، دچار سقوط و انحطاط در پیشرفت و دانش شده است. آنگاه در یک مقاطعی از زمان، تاریخ تمدن بشر و تاریخ علوم دچار گسست شده است و یک فاصله‌ای بین آگاهی ما از تاریخ گذشته ایجاد شده است. همین امر سبب می‌شود که ما بسیاری از واقعیات را می‌بینیم ولی پاسخ روشنی برای آنان نداشته باشیم.

مردمان دوران کهن چگونه می‌دانسته‌اند؟ سازندگان اهرام از کجا دانش لازم را آموخته بودند؟ نیاکان ما در آن دوردست‌های تاریخ از کجا این علوم را می‌دانستند؟ چرا بین برخی وقایع گفته شده در کتب آسمانی با داستان‌های عهد کهن تناسب و نزدیکی زیادی وجود دارد؟ و پرسش‌های دیگر از این قبیل، که نشانگر یک تمدن و دانش پیشرفته در قدیم هستند.

در اسناد مربوط به گذشته دینی زرتشتیان و پاره‌ای از تاریخ‌نگاران دوره بعد از اسلام آمده است که: اوستا را با خط زرین بر پوست دباغی شده ده یا دوازده هزار گاو نوشته بودند. حال با محاسبات انجام شده، حدس زده‌اند بر چنین حجمی از پوست دباغی شده گاو می‌توان هشتاد هزار صفحه کاغذ در قطع وزیری نوشت. کتابی به این بزرگی بی‌گمان دانشنامه و یا همان دایره‌المعارف ایرانیان بوده است.

در جنگ‌های نخستین بین ایران و توران، در یک مورد در زمان پادشاهی کیقباد، پشنگ پادشاه توران به ایران حمله می‌کند و قصد گرفتن بخش‌هایی از ایران و الحاق آن را به توران دارد. پشنگ به دلایلی تصور می‌کرد، ایران آمادگی رزمی و دفاعی لازم را در آن مقطع از زمان نداشته است. لذا در آغاز یورش می‌گوید که «چرا باید مرزهای ایران این‌قدر گسترده باشد؟» بنابراین او نسبت به برخی از شهرها و رودهای مرزی ایران، ادعای ارضی می‌کند.

در گفتار پشنگ متوجه می‌شویم که مرزهای پیشین به خوبی روشن بوده است و حتی نقشه‌های مرزی از سوی دو طرف، پیش از آن، تهیه شده است ولی او می‌خواهد آنها را تغییر دهد. پس سرزمین معین و با مرز مشخص نیز به عنوان یک مفهوم حقوقی، شناخته شده بود. ممکن است برخی مفاهیم حقوق عمومی در فرهنگ ایران کهن و به طور کلی در فرهنگ ایرانی با واژگان و معانی بهتر و درست‌تری وجود داشته است، اما چون فقط درصدد یافتن معانی برابر مفاهیم حقوق عمومی هستیم به همان معنای موردنظر در فرهنگ حقوق عمومی آنها را پذیرفته و در این کتاب آورده‌ایم.

در بخش حقوق شهروندی در ایران عهد کهن می‌خوانیم: ما در زمان بسیار دوردست حدود هفت، هشت هزار سال پیش تا حدود چهار هزار سال پیش به دنبال یک مفاهیم امروزی از یک رشته حقوق هستیم که همه به اتفاق آن را یک رشته جوان در حقوق می‌دانند. در اینجا چند جمله بسیار مهم از دستورات کلی که کیقباد که در حدود هزار سال پیش به کارگزاران حکومتی می‌دهد را می‌آوریم. او می‌گوید: اکنون قدرت اول جهان ما هستیم و همه گیتی زیر فرمان ماست و از این سوی جهان تا آن سوی، هیچ‌کس را یارای مقابله با ما نیست، ولی ما باید از این قدرت و توان برای اجرای هر چه بهتر و بیشتر دادگری و آرامش برای همگان استفاده کنیم.

او از فیل به عنوان نماد قوی‌ترین حیوان و از مور به عنوان نماد ضعیف‌ترین حیوان نام می‌برد و می‌گوید: ما باید سازوکاری فراهم کنیم که حتی حرکت فیل‌ها به موران آسیبی نرساند. او می‌گوید: افراد سپاهی که به من نزدیک هستند با سایر شهروندان برابر هستند. او حتی بارگاه خود را چراگاه سربازان و افراد می‌نامد و از این طریق بیشترین احترام و اعتبار را برای آنان قائل می‌شود. ولی در برخورد با مردم آنان را یکسان با سایرین می‌گوید. برای او راستی و درستی مهم است و غیر از این چیزی نمی‌خواهد. بر اساس منشور زمان او، این ظلم و بیداد است که بدترین چیز است و حتی رخنه در دین پدید می‌آورد. لذا رعایت حقوق دیگران اهمیت دارد.

باید توجه داشت که یکی از نامداران تاریخ کهن «منوچهر» است. مسعودی در التنبیه‌والاشراف، درباره منوچهر می‌نویسد: «…ایرانیان، او را سخت معتبر می‌دانند و چیزها از او گویند و معجزه‌ها، یاد کنند…» یک چیز در تاریخ علم و حقوق و اجتماع به اثبات رسیده است و آن این است که هر جا یک نقطه عطفی در زمینه اجتماعی و سیاسی و حقوقی و فرهنگی به وجود می‌آید که یک قله در آن زمینه می‌شود، حتماً یک پیشینه قبلی داشته است.

آنچه را هم که در ایران باستان در منشور حقوق بشر کورش بزرگ در سال ۵۳۸ پیش از میلاد بروز داده شد، در واقع بازتاب و ادامه روند منشور حقوق منوچهر در حدود دو هزار سال پیش از زمان کورش بزرگ بود. در واقع می‌توان گفت آنچه در منشورهای حقوق بشر منوچهر و کورش ظهور کرد، همانا جهان‌بینی ملت ایران است. منتهی این ملت هر بار که به قدرت می‌رسد، فرصت می‌یابد که آن ذات خوب خود را نشان دهد و در بیان آن کسی که در راس دولت است، جهان‌بینی خود را که سرشار از مهر و محبت به همنوع و دادگری و انسان‌محوری و آزادگی است، بیان می‌کند.

چاپ سوم کتاب «مبانی حقوق عمومی در ایران کهن» تالیف محمد رسولی در ۱۴۸ صفحه و قیمت ۱۰۰ هزار تومان از سوی انتشارات سمرقند منتشر شده است.