سرویس تاریخ و سیاست خبرگزاری کتاب ایران (ایبنا): هفتمین نشست تخصصی معرفی رساله‌های برتر دانشگاهی در زمینه ایران‌شناسی، با حضور دکتر نسرین فقیه ملک‌مرزبان، عضو هیئت‌علمی دانشگاه الزهرا و دکتر اشرف سراج، پژوهشگر بنیاد ایران‌شناسی به دبیری دکتر فائزه عقیقی، پژوهشگر بنیاد ایران‌شناسی، در جمع استادان، پژوهشگران و دانشجویان برگزار شد.
در ابتدا، دبیر نشست به بیان مهم‌ترین اهداف برگزاری این جلسه از جمله حمایت از تحقیقات و پژوهش‌های دانشگاهی در حوزۀ ایران‌شناسی در معاونت بنیاد ایران‌شناسی اشاره کرد و به میان‌رشته‌ای بودنِ موضوع رساله در حوزه‌های مطالعاتی ادبیات فارسی و زبان‌شناسی، اشاره کرد. در ادامه سراج به بیان توضیحاتی در مورد توجه ویژه فردوسی به گفتارها و بهره وی از آنها به‌منظور گسترش و به‌نمایش گذاردن درون‌مایه داستان‌ها پرداخت.
وی گفت فردوسی، هوشمندانه، با استفاده از گفتارها ویژگی‌های اجتماعی فرهنگی طبقه‌های اجتماعی و حتی تمایلات خودآگاه و ناخودآگاه شخصیت‌ها را معرفی می‌کند. بنابر این با بررسی گفتارها و تجزیه‌وتحلیل آنها می‌توان شگردهای فردوسی را در بازنمایی اوضاع اجتماعی و فرهنگی شناسایی کرد و به انواع روش تأثیرگذاری او بر مخاطب پی برد. دکتر سراج سهم گفتارها را در شاهنامه، حدود ۴۰ درصد ارزیابی کرد.
وی هدف اصلی خود از پژوهش در این موضوع را بررسی جنبه‌های تازه از بلاغت شاهنامه برشمرد که اهداف دیگری از جمله چگونگی بازنمایی مسائل اجتماعی و فرهنگی جامعه در دوره فردوسی را نیز نتیجه می‌دهد.
وی روش تحقیق پژوهش را «نقش‌گرایی» دانست که از طریق آن، زبان نه به‌صورت منفرد بلکه در ارتباط با جامعه و بافت اجتماعی ارزیابی می‌شود. وی در ادامه، به هفت نوع گفتار: درخواست‌محور؛ پوزش‌خواهی؛ رایزنی؛ زنهارخواهی؛ خطابه پادشاهان؛ مرثیه‌سرایی و خودگویی را معرفی کرد که در رساله‌اش شناسایی شده‌اند.
سراج افزود: یک متن دربرگیرنده موضوع اصلی، موضوع فرعی، جمله‌ها، بندها، واژه‌ها و آواها است و همه جزئیات یک متن تحت‌تأثیرِ موضوع اصلی قرار دارد. به‌منظور سهولت تحلیل، ساختارِ متن‌گفتارها، با واحد «گام» (اختیاری و اجباری) تجزیه و سپس تحلیل شده است. در انواع گفتارهای یادشده، گام‌های فرعی در اقناع مخاطب بسیار مؤثرند و ساختار گفتارها نیز گویای بسیاری از مسائل هویتی هستند در هیچ منبع دیگری یافت نمی‌شود.
فقیه ملک مرزبان، استاد دانشگاه الزهراء (س) نیز سخنان خود را با تأکید بر فهمِ زبانِ فردوسی از پسِ هزاران سال، آغاز و این موضوع را منحصر به ایران و بسیار مهم دانست؛ چنان‌که حتی حمله مهاجمان گوناگون از جمله یونانیان، اعراب و مغولان به ایران نیز تداوم زبان فارسی را خدشه‌دار نکرده است.
وی در ادامه، چهار کلید واژه مهم را در موضوع تحلیل گفتار، قابل‌توجه دانست: زبان؛ متن؛ شناخت و بلاغت. زبان و به‌خصوص زبان رسمی، برگرفته از نظام ذهنی است که در بستر تاریخی و فرهنگی شکل گرفته است. ساختار متن، تحت‌تأثیر نوع راهبرد موردنظر است و در اینجاست که فلسفه زبان، اهمیت خود را نشان می‌دهد. «شناخت» در بحث «سازه‌های زبان» و تحلیل نگرش و فرهنگ آن، معنا پیدا می‌کند و به‌حوزه‌های زبان‌آوری می‌پردازد. «بلاغت» نیز فراتر از زبان و صنایع؛ و به حوزه نفوذ مرتبط است. در حقیقت، بلاغت، شیوه ابلاغ موضوع به ذهن مخاطب را نشان می‌دهد.
وی در ادامه، به اهمیت کار فردوسی و خلقِ چنین اثری، با توجه به بستر فکری، فرهنگی و سیاسی زمانه وی، اشاره کرد و شاهنامه را نه‌فقط یک روایت و داستان بلکه «لوگوس» خواند و افزود: فردوسی به بسیاری از موضوعات از جمله خرد، قدرت، ایدئولوژی و … توجه داشته و تفکر و انگیزه خویش را به‌صورت عبارت‌های سفید و خط‌دار در شاهنامه، آورده است. دکتر فقیه ملک‌مرزبان در پایان بیانات خود، بر اهمیت پردازش موضوعات مهم و کلیدی هویتی و فرهنگی، با استفاده از زبان، قصه و روایت تأکید کرد و این مهم را وظیفه هوشیاران و خردمندان جامعه برشمرد.
در پایان جلسه، حاضران پرسش‌های خود را درخصوص موضوع رساله با سخنرانان در میان گذاشتند.
نظرات