سرویس کتاب و رسانه خبرگزاری کتاب ایران (ایبنا): وجود خلأ در حوزه مطالعات بازی‌های رایانه‌ای ما را بر آن داشت تا با محمدحسن یادگاری، عضو هیئت علمی دانشکده ارتباطات دانشگاه علامه طباطبایی و پژوهشگر حوزه بازی‌های رایانه‌ای درباره مسائل این حوزه گفت‌وگو کنیم. پیش از این از وی س کتاب با عنوان‌های «بازی آغاز شده» شامل روش‌های تحلیل بازی‌های رایانه‌ای، «بازی ادامه دارد»، شامل بازی‌های آنلاین و آینده آنها و «سواد بازی» شامل سواد رسانه‌ای در عرصه بازی‌های رایانه‌ای در ایران منتشر شده است. این گفت‌وگو را در ادامه بخوانید.

- چه انگیزه‌ای شما را به سمت حوزه بازی سوق داد؟ آیا خلاء ادبیات پژوهش بازی در ایران، در بازار کتاب جهانی نیز وجود دارد؟

یکی از دلایل اصلی ورود من به حوزه بازی‌های رایانه‌ای، وجود خلأ در این فضا در ایران بود. این خلأ در بازار کتاب جهانی نیز حس می‌شود اما نه به این صورت. در حال حاضر، مطالعات مربوط به بازی‌های رایانه‌ای در حوزه‌های بهداشت، سلامت روان و روانشناسی بازی به صورت جدی انجام می‌شوند؛ اما کمتر به بحث‌های مطالعات کلی بازی پرداخته می‌شود. بسیاری از متون به جنبه‌های روان‌درمانی، روانشناسی بازی و روانشناسی مثبت می‌پردازند. در حوزه سلامت فیزیکی نیز کارهایی انجام شده است.

جامعه‌ای که این همه گیمر دارد، باید بازی‌ها و مخاطبانشان را به‌خوبی بشناسد. ما باید سیاست‌گذاری و تصمیم‌گیری‌های مناسبی در این زمینه داشته باشیم، اما تاکنون پژوهش‌های کافی انجام نداده‌ایم. فکر می‌کنم که کارهای زیادی پیش رو داریم و واقعاً دیر شروع کرده‌ایم. در دهه‌های ۱۳۷۰ و ۱۳۸۰ برخی پژوهش‌ها انجام شد؛ اما رویکرد منفی به بازی‌ها غالب بود. کلیدواژه اصلی در آن دوران بیشتر حول روانشناسی تربیتی بود. ما به تازگی شروع به نگاه از زاویه‌های بالاتر کرده‌ایم، اما هنوز راه درازی در پیش داریم. باید بازی‌ها را از دیدگاه روانشناسی اجتماعی و روانشناسی بازی بررسی کنیم.

- درباره فعالیت‌های خودتان در حوزه مطالعات بازی توضیح دهید.

من میز مطالعات بازی را در پژوهشکده فرهنگ و هنر اسلامی حوزه هنری راه‌اندازی کردم و به تنهایی در این حوزه فعالیت می‌کنم. حجم کتاب‌هایی که در سال آینده تولید خواهیم کرد، از تمام کتاب‌های منتشر شده در این حوزه در ایران بیشتر خواهد بود. تاکنون پنج کتاب نوشته‌ام، دو یا سه کتاب را ترجمه کرده‌ام و مجموعه‌ای از کتاب‌های مهم را به صورت چکیده ۳۰ تا ۴۰ صفحه‌ای جمع‌آوری کرده‌ام. این چکیده‌ها شامل پنج تا شش کتاب هستند.

انجام پژوهش‌های میدانی جدی زمان‌بر است و ممکن است تا یک یا دو سال طول بکشد. این حوزه به توجه و ارتباطات زیادی نیاز دارد. کارهای پژوهشی نیاز به زمان و سرمایه‌گذاری دارد. در حال حاضر، حمایت‌های لازم برای پژوهش‌های ما به اندازه کافی نیست. در برخی موارد، باید به ۵۰ گیم‌نت و ۲۰ خانه مختلف بروید و با خانواده‌ها و والدینی که گیمر هستند، ارتباط برقرار کنید. این ارتباط‌گیری‌ها و هماهنگی‌ها هزینه‌های زیادی دارند.

- تفاوت کار در این حوزه، در داخل و خارج کشور چگونه است؟

در حوزه بین‌المللی، نیازها و وظایف به خوبی درک می‌شوند. مثلاً در زیرمجموعه سازمان‌های تبلیغاتی و هنری خارجی، پژوهش‌ها و ارتباطات به صورت جدی‌تری دنبال می‌شوند. این رویکرد جدید شامل فرهنگ شهرت، تکنولوژی، بازی‌نویسی و شبکه‌های اجتماعی است. در ایران، هنوز کسی در آکادمی‌ها این حوزه‌ها را جدی نمی‌گیرد. پژوهشکده‌ها باید حمایت بیشتری دریافت کنند و این نیازها جدی‌تر پیگیری شوند. تا وقتی ما پیشینه مطالعاتی و پژوهشی مناسبی نداشته باشیم، نمی‌توانیم تصمیمات دقیق و درستی بگیریم. این موضوع بر قوانین و سیاست‌های حاکمیتی و دولتی تأثیر می‌گذارد و ما باید این خلأ را پر کنیم. باید به سمت پژوهش‌های علمی و مطالعاتی جامع برویم تا بتوانیم به درستی تصمیم‌گیری کنیم. تغییرات فرهنگی و اجتماعی نیازمند فهم دقیق و به‌روز است. در بسیاری از حوزه‌ها، تئوری دانشگاهی باید به تولید فرهنگی تبدیل شود.

- می‌توانید مفهوم نقش رسانه‌ای بازی‌ها را توضیح دهید؟

بله، بازی‌ها را می‌توان به عنوان یک رسانه جدید در نظر گرفت. نقش این رسانه در انتقال پیام‌ها و ایجاد ارتباط بین مردم و ایدئولوژی‌ها بسیار مهم است. رسانه‌های جدید، مانند بازی‌های رایانه‌ای، تمام هنرهای قدیمی را در خود جمع کرده و از آن‌ها برای خلق محتواهای جدید استفاده می‌کنند. این رسانه‌ها می‌توانند نقاشی، موسیقی، سینما و تکنولوژی را در خود جای دهند و یک پیام یا محتوای عمقی را به مخاطب ارائه دهند. بازی‌های رایانه‌ای با همگرایی تکنولوژی‌ها و هنرهای مختلف به وجود می‌آیند و می‌توانند به سرعت به رسانه‌ای قدرتمند تبدیل شوند. این رسانه‌ها در هر لحظه در حال تغییر و به‌روزرسانی هستند و می‌توانند مخاطبان را به خود جذب کنند.

- بازی‌های رایانه‌ای می‌توانند به عنوان یک رسانه مستقل و معتبر شناخته شوند؟

بله، بازی‌های رایانه‌ای ترکیبی از عکاسی، تصویرسازی، موسیقی، بازیگری و تئاتر هستند و همه این هنرها را در خود جای می‌دهند. همچنین، می‌توانند تمام ویژگی‌های رسانه‌های قبلی مثل رادیو، تلویزیون و مطبوعات را داشته باشند و از شبکه‌های اجتماعی بهره‌مند شوند. بازی‌های رایانه‌ای به‌گونه‌ای طراحی شده‌اند که می‌توانند به عنوان یک رسانه ارتباط جمعی تعبیر شوند. آن‌ها ارتباط عمیقی با هنرها و رسانه‌های قدیمی دارند و از تکنولوژی‌های مختلف بهره می‌برند. بسیاری از متخصصان بر این باورند که این بازی‌ها می‌توانند نقش مهمی در فرهنگ و اقتصاد ایفا کنند. بازی‌های رایانه‌ای می‌توانند مخاطبان خاص خود را داشته باشند و از سوابق رسانه‌ای و هنری خود بهره ببرند. صنعت هنر و رسانه با بررسی آسیب‌شناسانه به این نتیجه رسیده است که بازی‌های رایانه‌ای می‌توانند به عنوان یک رسانه مستقل شناخته شوند.

- نگاه‌ها و تصورات درباره بازی‌های رایانه‌ای در ایران چگونه است؟

در ایران، نگاه‌ها به بازی‌های رایانه‌ای بیشتر منفی است؛ اما در جهان این نگاه متفاوت است و به جنبه‌های کاربردی بازی‌ها توجه بیشتری می‌شود. دانشگاه‌های جهان به‌طور جدی بر روی پژوهش‌های مربوط به بازی‌های رایانه‌ای سرمایه‌گذاری می‌کنند. این دانشگاه‌ها به نیازهای تحقیقاتی و درمانی اهمیت می‌دهند و به دنبال حل مشکلات مخاطبان هستند. در ایران، هنوز نیاز به پژوهش‌های بیشتر و حمایت‌های جدی‌تر احساس می‌شود تا بتوانیم به دیدگاه‌های جامع‌تری دست یابیم و بازی‌های رایانه‌ای را به عنوان یک رسانه مستقل و معتبر معرفی کنیم.

- چرا گیمرهای ایرانی بیشتر به بازی‌های خارجی علاقه دارند؟ آیا دلایل دیگری غیر از مشکلات و ضعف گرافیکی ما وجود دارد؟

یکی از دلایل اصلی این است که بازی‌های داخلی ما از نظر گرافیکی و فنی مشکلاتی دارند و گیمرها به بازی‌های خارجی اقبال بیشتری دارند؛ اما دلایل دیگری هم وجود دارد. بازی‌های خارجی معمولاً استانداردهای بالاتری در داستان‌پردازی، طراحی مراحل و تجربه کاربری دارند. همچنین، بازی‌های خارجی به دلیل تبلیغات گسترده‌تر و دسترسی آسان‌تر، مورد توجه بیشتری قرار می‌گیرند. این موضوع می‌تواند تأثیرات مختلفی روی قشر نوجوان و جوان ما داشته باشد، از جمله تقویت فرهنگ و ارزش‌های خارجی به جای ارزش‌های بومی.

- چه حمایتی برای بازی‌سازان ایرانی لازم است تا بتوانند با بازی‌های خارجی رقابت کنند؟

بازی‌سازان ایرانی نیاز به حمایت مالی و فنی دارند تا بتوانند به‌روزترین تکنولوژی‌ها و استانداردهای بین‌المللی را به‌کار گیرند. همچنین، نیاز به آموزش و ارتقای دانش فنی و هنری دارند. فهم درست از رسانه‌های نوین و توانایی بهره‌گیری از آن‌ها نیز بسیار مهم است. بازی‌ها باید بتوانند علاوه بر جنبه‌های فنی، پیام‌های فرهنگی و اجتماعی معناداری را منتقل کنند. این رسانه نوین نیاز به درک و شعور بالا دارد تا بتواند تأثیرگذار باشد.

- چگونه می‌توان با محتوای جهانی رقابت کرد و بازی‌های ایرانی را در سطح بین‌المللی موفق کرد؟

در دوره جدید، هر رسانه‌ای که باشد - تلویزیون، موسیقی، رادیو، سینما - باید محتوای جهانی ارائه دهد. مخاطبان امروزی دسترسی جهانی دارند و هر جمله یا شعاری با بهترین نمونه‌های جهانی مقایسه می‌شود. برای مخاطبان ایرانی نیز، باید محتوای ایرانی را در سطح جهانی تعریف کنیم. بازی‌های ایرانی موفق، آن‌هایی هستند که در سطح جهانی جذابیت دارند و حداقل گیمرهای ایرانی و خارجی آن‌ها را جذاب و قابل رقابت می‌بینند.

- چطور می‌توان جایگاه بازی‌های ایرانی را ارتقاء داد؟

باید محتوای جهانی ارائه دهیم و فرم جهانی داشته باشیم. فیلم‌ها، نرم‌افزارها و بازی‌ها باید با استفاده از بهترین تکنولوژی‌ها و هنرها تولید شوند. در زمینه شبکه‌های اجتماعی نیز همین‌طور است. باید بتوانیم بازی‌های ایرانی را به گونه‌ای طراحی کنیم که هم برای مخاطبان داخلی و هم برای مخاطبان جهانی جذاب و قابل رقابت باشند. بازی‌های رایانه‌ای باید به گونه‌ای طراحی شوند که بتوانند در بازار جهانی رقابت کنند. باید به بازی‌سازان فرصت دهیم تا خلاقیت خود را نشان دهند و از حمایت‌های مالی و فنی برخوردار شوند. بازی‌سازان باید جامعه هدف خود را به‌خوبی مطالعه کنند و بدانند که به دنبال چه موضوعاتی باید بروند. در ایران، بازی‌سازان باید مطالعه دقیق داشته باشند و برای بازاریابی و ارتقای کیفیت بازی‌های خود سرمایه‌گذاری کنند. یکی از چالش‌های اصلی در بازار بازی‌های رایانه‌ای ایران این است که تولیدکنندگان باید بتوانند به بازار بین‌المللی دسترسی داشته باشند.

- درباره ضرورت تعریف سواد رسانه‌ای برای بازی‌های رایانه‌ای توضیح دهید.

سواد رسانه‌ای برای مواجهه با بازی‌های رایانه‌ای ضروری است. بازی‌های رایانه‌ای به عنوان یک رسانه نوین، نیاز به فهم عمیق و دانش دارند تا کاربران بتوانند به درستی از آن‌ها استفاده کنند. سواد رسانه‌ای به معنای توانایی درک و تحلیل محتوای رسانه‌ای، شناخت تکنیک‌های استفاده شده در تولید محتوا و آگاهی از تأثیرات اجتماعی و فرهنگی آن‌ها است. این سواد به کاربران کمک می‌کند تا با بازی‌های رایانه‌ای به صورت هوشمندانه‌تر و آگاهانه‌تر برخورد کنند و از مزایای آن‌ها به بهترین نحو بهره‌مند شوند.

بازی‌های رایانه‌ای به عنوان یک رسانه پیچیده و چندبعدی، نیاز به توانایی‌های خاصی دارند تا کاربران بتوانند از محتوای آن‌ها بهره‌برداری کنند. این شامل فهم تکنیک‌های گرافیکی، داستان‌پردازی، تعاملات اجتماعی و تاثیرات روانشناختی است. بنابراین، تعریف و آموزش سواد رسانه‌ای برای بازی‌های رایانه‌ای از اهمیت بالایی برخوردار است تا کاربران بتوانند به طور مؤثرتری با این رسانه‌ها ارتباط برقرار کنند.

استفاده از بازی‌های رایانه‌ای نیازمند درک و دانش خاصی است تا کاربران بتوانند از مزایای آن‌ها بهره‌مند شوند و از آسیب‌های احتمالی جلوگیری کنند. بازی‌ها، برخلاف کتاب‌ها یا سایر رسانه‌ها، نیاز به تعامل مستقیم دارند و این می‌تواند تأثیرات متفاوتی بر کاربران، به‌ویژه کودکان و نوجوانان داشته باشد. والدین و معلمان باید از کودکان حمایت کنند و به آن‌ها آموزش دهند که چگونه از این رسانه‌ها به درستی استفاده کنند.

- چگونه می‌توان سواد رسانه‌ای برای بازی‌های رایانه‌ای را تعریف کرد و به والدین آموزش داد؟

سواد رسانه‌ای به معنای توانایی درک و تحلیل محتوای رسانه‌ای، شناخت تکنیک‌های استفاده شده در تولید محتوا و آگاهی از تأثیرات اجتماعی و فرهنگی آن‌ها است. والدین باید یاد بگیرند که چگونه از شبکه‌های اجتماعی و بازی‌های رایانه‌ای استفاده کنند تا بتوانند به فرزندانشان کمک کنند. مثلاً باید بدانند چگونه تنظیمات محدودسازی را اعمال کنند یا محتوای نامناسب را فیلتر کنند.

- آیا توجه به فرصت‌هایی که بازی‌ها می‌توانند در اختیار ما بگذارند، ضروری‌تر است یا بررسی آسیب‌ها و معایب آن‌ها؟

توجه به فرصت‌هایی که بازی‌ها می‌توانند فراهم کنند، بسیار مهم است. بازی‌ها در فرآیند تربیتی نقش مهمی دارند و نباید فقط بر آسیب‌ها و معایب آن‌ها تمرکز کنیم. بازی‌های حرکتی و تعاملی نیز بسیار مهم هستند، اما بازی‌های ثابت نیز می‌توانند تاثیرات مثبتی داشته باشند. هر چیزی در زندگی نیاز به تعادل دارد و افراط و تفریط در هر زمینه‌ای می‌تواند مضر باشد. اگر یک کودک ۷ ساله روزانه ۷ ساعت درس بخواند، نگران می‌شوید که این میزان زیاد است و ممکن است برای او مضر باشد. همین نگرانی درباره بازی‌ها نیز وجود دارد. مصرف زیاد هر چیزی می‌تواند مضر باشد، از جمله غذا، خواب و درس خواندن. زندگی نیازمند چیدمانی از رنگ‌ها، حرکت‌ها و تعاملات مختلف است. بازی‌ها نیز باید بخشی از این تعاملات باشند. باید از بازی‌ها به عنوان ابزاری برای آموزش و سرگرمی استفاده کنیم و به رده‌بندی سنی و مناسب بودن آن‌ها برای سن فرزندمان توجه کنیم.

- چه نقش‌هایی در طراحی بازی‌ها باید رعایت شود تا کودکان و نوجوانان کمتر آسیب ببینند؟

در طراحی بازی‌ها باید به رده‌بندی سنی و محتوای مناسب توجه شود. بازی‌ها باید به گونه‌ای طراحی شوند که کودکان و نوجوانان بتوانند از آن‌ها لذت ببرند و کمتر آسیب ببینند. والدین و معلمان باید بازی‌های مناسب را برای فرزندان خود انتخاب کنند و از محتوای نامناسب پرهیز کنند. همچنین، باید به کودکان آموزش داد که چگونه از بازی‌ها به درستی استفاده کنند و از مزایای آن‌ها بهره‌مند شوند.

- چگونه می‌توان از آسیب‌های بازی‌های رایانه‌ای جلوگیری کرد و از فرصت‌های آن‌ها بهره‌برداری کرد؟

یکی از راه‌های اصلی جلوگیری از آسیب‌های بازی‌های رایانه‌ای، استفاده از ابزارهای کنترل والدین است که در کنسول‌ها و موبایل‌ها وجود دارند. این ابزارها به والدین کمک می‌کنند تا دسترسی کودکان به محتوای نامناسب را محدود کنند و در مواردی که بازی برای کودکان مناسب نیست می‌توانند از دسترسی آن‌ها به این بازی‌ها جلوگیری کنند.

باید به والدین آموزش داد که چگونه از این ابزارها استفاده کنند و سواد رسانه‌ای خود را افزایش دهند. والدین باید یاد بگیرند که چگونه تنظیمات محدودسازی را بر روی تبلت‌ها و موبایل‌ها اعمال کنند. این آموزش‌ها به والدین کمک می‌کند تا کودکانشان را از آسیب‌های احتمالی بازی‌ها محافظت کنند و از مزایای آن‌ها بهره‌مند شوند.

استفاده از بازی‌ها نیاز به تعادل دارد. همان‌طور که درس خواندن زیاد، غذا خوردن زیاد یا خوابیدن زیاد مضر است، بازی کردن زیاد نیز می‌تواند مضر باشد. والدین باید به تعادل در زندگی فرزندانشان توجه کنند و بازی‌ها را به عنوان بخشی از زندگی آن‌ها در نظر بگیرند. بازی‌ها باید به گونه‌ای استفاده شوند که به افزایش شعور و دانش اجتماعی کودکان کمک کنند و نه اینکه فقط به عنوان وسیله‌ای برای سرگرمی و گذران وقت باشند.

- چگونه می‌توان به بهبود وضعیت فعلی بازی‌ها کمک کرد؟

باید افراد مناسب و با انگیزه وارد حوزه بازی شوند و از سیاست‌های صحیح حمایت کنند. مدیران باید فضای مناسبی برای بازی‌سازان ایجاد کنند و از نوآوری‌ها و خلاقیت‌هایشان حمایت کنند. همچنین، باید به فکر آموزش و پرورش نسل جدیدی از بازی‌سازان بود که با دانش و توانایی‌های به‌روز وارد این حوزه شوند. باید مدیرانی با تجربه و دانش مناسب در این حوزه انتخاب شوند که بتوانند به درستی از بازی‌سازان حمایت کنند و به آن‌ها انگیزه دهند. همچنین، باید به مسائل اقتصادی و اجتماعی جامعه توجه شود.

بخش خصوصی نیز نقش مهمی در حمایت از بازی‌سازان دارد. سرمایه‌گذاری‌های متناسب و حمایت‌های مالی می‌تواند به بازی‌سازان کمک کند تا به تولیدات با کیفیت و قابل رقابت در سطح جهانی برسند. همکاری بین دولت، بخش خصوصی و بازی‌سازان می‌تواند به بهبود وضعیت فعلی و توسعه صنعت بازی‌های رایانه‌ای در ایران کمک کند.

- روش‌های تحلیل بازی‌های رایانه‌ای چیست و چگونه می‌توان آن‌ها را بررسی کرد؟

برای تحلیل بازی‌های رایانه‌ای می‌توان از روش‌های مختلفی استفاده کرد. می‌توان متن بازی را بررسی کرد و به زوایای مختلف آن پرداخت. همچنین، می‌توان مخاطبان بازی را از جنبه‌های مختلف تحلیل کرد و به بررسی صنعت بازی پرداخت. کتاب‌هایی مانند «بازی آغاز شده» و «سواد بازی» منابع خوبی برای مطالعه در این زمینه هستند. کتاب «بازی ادامه دارد» نیز به بررسی آینده بازی‌ها و تکنولوژی‌هایی مانند هوش مصنوعی می‌پردازد. این کتاب‌ها مبانی نظری و روش‌های آموزشی و پژوهشی مختلفی را پوشش می‌دهند. از این منابع می‌توان برای توسعه پژوهش‌ها در حوزه بازی‌های رایانه‌ای استفاده کرد. علاوه بر این، مطالعه این کتاب‌ها می‌تواند به بهبود فهم و دانش عمومی درباره بازی‌ها کمک کند.