سرویس هنر خبرگزاری کتاب ایران (ایبنا) - محمدرضا عرب، داور بخش فیلم‌کوتاه چهل‌وسومین جشنواره فیلم فجر: بسیاری از کارگردانان سینمای ایران از ادبیات، رمان‌ها و داستان‌های ایرانی و خارجی الهام گرفته‌اند و آثار خود را بر اساس آن‌ها ساخته‌اند. این الهام‌گیری می‌تواند به صورت اقتباس مستقیم از یک اثر ادبی یا الهام گرفتن از سبک، مضامین و شخصیت‌های یک اثر ادبی باشد. در اینجا به برخی از این کارگردانان و آثارشان اشاره می‌کنیم، البته لیست کامل نیست و بسیاری از فیلم‌ها به طور غیرمستقیم از ادبیات تاثیر گرفته‌اند:

کارگردانان و آثار شاخص:

• داریوش مهرجویی: مهرجویی از پیشگامان اقتباس از ادبیات در سینمای ایران است. او از آثار نویسندگانی چون صادق هدایت (مثلاً "اجاره‌نشین‌ها" که از چند اثر هدایت الهام گرفته)، سیمین دانشور و غلامحسین ساعدی اقتباس کرده است. اغلب فیلم‌های او از لحاظ مضامین و شخصیت‌پردازی با ادبیات فارسی ارتباط تنگاتنگی دارند.

• ناصر تقوایی: تقوایی در فیلم‌هایش از فضای ادبیات و داستان‌های ایرانی تاثیر زیادی گرفته است. فیلم‌های او اغلب دارای شخصیت‌پردازی‌های عمیق و فضاسازی‌های خاص هستند که یادآور رمان‌های ایرانی هستند. مثلاً می‌توان به فیلم "ناخدا خورشید" اشاره کرد که از فضای حماسی داستان های ایرانی الهام گرفته است.

• محسن مخملباف: مخملباف در فیلم‌هایش اغلب به مضامین ادبی می‌پردازد و از سبک و شیوه‌ی روایت در ادبیات الهام می‌گیرد.

• ابراهیم حاتمی‌کیا: گرچه اغلب فیلم‌های حاتمی‌کیا مستند به واقعیت هستند، اما استفاده از ساختار دراماتیک و شخصیت‌پردازی‌های عمیق در آن‌ها نشان‌دهنده تاثیرپذیری از ادبیات است.

• مجید مجیدی: مجیدی در فیلم‌هایش اغلب به موضوعات انسانی و فرهنگی می‌پردازد که با فضای ادبیات فارسی همخوانی دارد.

• اصغر فرهادی: اگرچه فیلم‌های فرهادی اغلب از روی سناریوی اصلی خود ساخته می‌شوند، اما استفاده او از شخصیت‌پردازی‌های پیچیده و مضامین عمیق نشان‌دهنده تأثیر ادبیات است.

اقتباس‌های مستقیم و غیرمستقیم:

بسیاری از فیلم‌های ایرانی اقتباس مستقیم از رمان نیستند، اما از ادبیات و رمان‌های ایرانی برای ایجاد فضای داستانی، شخصیت‌پردازی، و مضامین خود بهره می‌برند. به عنوان مثال، فیلم‌هایی که فضای اجتماعی و روانی بسیار غنی دارند از جو و مضامین ادبیات فارسی الهام گرفته‌اند، حتی اگر مستقیماً از روی یک رمان خاص ساخته نشده باشند.

چالش‌ها:

یکی از چالش‌های اقتباس از رمان در سینما، تبدیل زبان نوشته به زبان تصویری است. کارگردانان باید بتوانند روح و معنای رمان را به صورت موثر در فیلم منتقل کنند. همچنین، محدودیت‌های زمان و هزینه در سینما، می‌تواند باعث تغییرات در داستان و شخصیت‌پردازی شود که ممکن است با نظر خوانندگان رمان موافقت نداشته باشد.

در نهایت، تأثیر ادبیات بر سینمای ایران بسیار گسترده و عمیق بوده و خواهد بود. بسیاری از بهترین فیلم‌های ایرانی، از لحاظ مضامین و شخصیت‌پردازی، نشان دهنده این تاثیر هستند. بررسی این ارتباط و روش‌های مختلف اقتباس در سینمای ایران، یک موضوع مهم برای تحلیل و بررسی تاریخچه سینمای کشور است. لازم به ذکر است که این لیست کامل نیست و فیلم‌های بسیار دیگری نیز از ادبیات ایرانی تاثیر گرفته‌اند.

در زیر لیستی از فیلم‌های سینمایی ایرانی که از ادبیات داستانی اقتباس شده‌اند، از پیش از انقلاب تاکنون ارائه می‌شود:

قبل از انقلاب اسلامی:

۱. گاو (۱۹۶۹) - اقتباس از داستان «گاو» اثر غلامحسین ساعدی

۲. بوف کور (۱۹۷۱) - اقتباس از رمان صادق هدایت

۳. سگ‌کشی (۱۹۷۳) - اقتباس از داستان «سگ‌کشی» اثر صادق هدایت

۴. شازده احتجاب (۱۹۷۴) - اقتباس از رمان هوشنگ گلشیری

۵. دایی جان ناپلئون (۱۹۷۶) - اقتباس از رمان ایرج پزشک‌زاد

بعد از انقلاب اسلامی:

۱. سمفونی نهم (۱۹۹۲) - اقتباس از داستان «سمفونی نهم» اثر هوشنگ گلشیری

۲. عزیزم من کو؟ (۱۹۹۳) - اقتباس از داستان «داستان‌های کوتاه» اثر جلال آل‌احمد

۳. آدم برفی (۱۹۹۵) - اقتباس از داستان «آدم برفی» اثر فرانتس کافکا

۴. مهمانخانه‌ای در ایران (۱۹۹۸) - اقتباس از داستان «مهمانخانه‌ای در ایران» اثر منیرو روانی‌پور

۵. چهل سالگی (۲۰۰۷) - اقتباس از رمان «چهل سالگی» اثر زویا زاکاریان

۶. حکایت عاشقی (۲۰۰۸) - اقتباس آزاد از داستان‌های عاشقانه ایرانی

۷. دختری در شب تنها به خانه می‌رود (۲۰۱۴) - اقتباس آزاد از داستان‌های گوتیک و ادبیات وحشت

۸. زیر نور ماه (۲۰۰۱) - اقتباس از داستان‌های واقعی و ادبیات معاصر ایران

۹. خانه‌ای روی آب (۲۰۰۸) - اقتباس از رمان «خانه‌ای روی آب» اثر نادر ابراهیمی

۱۰. دریاچه ماهی (۲۰۱۶) - اقتباس از داستان‌های کوتاه معاصر

۱۱. آشغال‌های دوست‌داشتنی - اقتباس از رمان «آشغال‌های دوست‌داشتنی» اثر منیرو روانی‌پور