به گزارش خبرگزاري كتاب ايران (ايبنا)، دهمين آيين بزرگداشت حاميان نسخ خطي با حضور مسوولان و كارشناسان فرهنگي كشورمان در مركز همايش‌هاي كتابخانه ملي برگزار شد و از برگزيدگان و استادان در رشته‌هاي مرتبط با نسخ خطي چون فهرست‌نگاري، تصحيح متون، پايان‌نامه، مقاله، کتاب، احياء سند، کتابداري نسخ خطي، اهداي نسخ خطي به کتابخانه‌ها و... با اهداي جوايز قدرداني شد.

در بخش فاكسيميله، دكتر اكبر ايراني، رييس مركز پژوهشي ميراث مكتوب براي چاپ عكسي «الابنيه عن حقايق الادويه: روضة الانس و منفعة النفس نوشته ابومنصور موفق بن علي هروي؛ كاتب علي بن احمد اسدي طوسي با مقدمه ايرج افشار و علي اشرف صادقي» شايسته تقدير شناخته شد.

کتاب «الابنيه عن حقايق الادويه» نوشته ابومنصور موفق بن علي هروي و به خط علي‌بن احمد اسدي طوسي در 447 هجري قمري است که با مقدمه‌هاي فارسي ايرج افشار و علي اشرف صادقي و مقدمه‌هاي انگليسي برت فراگنر، نصرت‌الله رستگار، كارل هولوبار، اوا ايربليش و محمود اميدسالار ارايه شده است.

مركز پژوهشي ميراث مكتوب با همكاري انتشارات فرهنگستان علوم اتريش، مؤسسه پزشكي نسخه برگردان را به قطع اصل نسخه خطي منتشر کرده‌اند. الابنيه عن حقايق الادويه يکي از مهم‌تر‌ين و کهن‌ترين آثار فارسي در زمينه داروشناسي است که به خامه ابومنصور موفق‌بن علي هروي به نگارش درآمده ‌است. از نويسنده اين اثر جز همين نام آگاهي چنداني در دست نيست و چنين به نظر مي‌رسد که وي در زمان کتابت نسخه اصلي اين اثر (447 هجري قمري) زنده بوده ‌است.

برخي از خاورشناسان نيز کوشيده‌اند روزگار زندگي نويسنده و اميري را که اين کتاب به او اهدا شده مشخص کنند و بر همين اساس احتمالاتي را مطرح کرده‌اند. از اين اثر ارزشمند دست‌نوشته‌اي تاريخ‌دار و بي‌مانند به خط علي‌بن احمد اسدي طوسي باقي مانده است که تا امروز کهن‌ترين دست‌نوشته فارسي شناخته شده در جهان است. اين دست‌نوشته در کتابخانه ملي اتريش به شماره A.F.340 نگهداري مي‌شود.

پيش‌تر دو بخش از الابنيه با مقدمه کوتاه مجتبي مينوي به سال 1344 در سلسله انتشارات بنياد فرهنگ ايران به چاپ عکسي رسيده ‌است و پس از آن نسخه‌برگردان کاملي از آن، به صورت سياه و سفيد (جز چهار صفحه از آغاز و پايان نسخه كه رنگي است) از سوي انتشارات آکادمي گراتس اتريش در سال 1972 با مقدمه تالبوت و ترجمه انگليسي زليگمان که به زبان لاتيني بر چاپ سال 1859م نوشته بود، انتشار يافت.

نخستين کسي که درباره نسخه الابنيه سخن گفت، ژوزف هامر پورگشتال (1774ـ1892) خاورشناس اتريشي بود و پس از آن فرانسيسکو رومئو زليگمان (1808 ـ 1892م) با بررسي و چاپ متن آن، توجه علاقه‌مندان زبان فارسي و تاريخ علم را به اين اثر جلب کرد و سپس مقالاتي در معرفي آن از سوي علامه محمد قزويني، ملک‌الشعراي بهار و مهدي بياني به نگارش در آمد و زنده‌ياد احمد بهمنيار نيز به تصحيح آن اشتغال ورزيد که تصحيح وي در سال 1346ش به کوشش زنده‌ياد دکتر حسين محبوبي اردکاني از سوي دانشگاه تهران منتشر شد.

چاپ عکسي (نسخه‌برگردان) جديد اين دست‌نو‌شته که به کوشش مرکز پژوهشي ميراث مکتوب و با همکاري فرهنگستان علوم اتريش منتشر شده، نخستين چاپ رنگي و کامل آن در ايران محسوب مي‌شود که با چند مقدمه فارسي و انگليسي همراه است. مقدمه‌هاي فارسي اين اثر به قلم استاد ايرج افشار و دکتر علي‌اشرف صادقي به نگارش درآمده است و افزون بر آن، ترجمه فارسي مقدمه زليگمان نيز به اين مجموعه افزوده شده ‌است.

استاد افشار اثر را از جنبه نسخه‌شناسي و دکتر صادقي نيز از جنبه ويژگي‌هاي زباني در مقدمه‌هاي خود مورد بررسي قرار داده‌اند و درباره اين اثر نکته‌ها و مطالب سودمندي را مطرح کرده‌اند. در بخش مقدمه‌هاي انگليسي نيز برت فراگنر، مدير بخش ايران‌شناسي فرهنگستان علوم اتريش و دکتر نصرت‌الله رستگار، عضو اين فرهنگستان در مقدمه‌اي مشترک به معرفي اين دست‌نوشته پرداخته‌اند.

پس از آن مقدمه کارل هولوبار، استاد تاريخ پزشکي دانشگاه وين و سپس مقدمه خانم اوا ايربليش، مدير بخش نسخه‌هاي خطي فرهنگستان علوم اتريش و در پايان مقدمه دکتر محمود اميدسالار، نسخه‌پژوه و کتابدار دانشگاه کاليفرنيا، قرار گرفته است و در هر يک از اين مقدمه‌ها از برخي ويژگي‌ها و ارزش‌هاي دست‌نوشته و محتواي الابنيه سخن به ميان آمده است.

ايرج افشار نسخه‌پژوه مي‌گويد: بررسي اين نسخه به ما نشان خواهد داد كه قدماي پيش از اسدي در حروف‌نگاري چه ضوابطي را به‌كار برده‌اند. هنگامي كه اين كتاب را باز مي‌كنيد و مي‌بينيد كه در زير حرف «ر» يك نقطه گذاشته شده، بايد توجه داشت كه چنين كار و رسم‌الخطي براي قرن پنجم و قبل از آن معنايي داشته است. در فهرستي كه در ابتداي نسخه برگردان «الابنيه» آمده، دقايق بسياري درباره نوع خط‌نويسي زبان فارسي نشان داده شده است.
وي مي‌افزايد: از راه بررسي اين متن مي‌توان دريافت كه رسم‌الخط زبان فارسي چه تحولات جغرافيايي، هنري و قراردادي در دوره‌هاي بعد پيدا كرده است. پس هر كسي كه مي‌خواهد تاريخ خط را در زبان فارسي بنويسد، بايد اين سند را محترم بشمارد. چرا كه اسدي اديب برجسته‌اي بوده و سرخود كاري را انجام نداده است.

اين نسخه‌پژوه خاطرنشان مي‌كند: هنگامي كه ما ايرانيان وارد دنياي تصحيح متون شديم، توجه ما تنها به متن بود. بحث‌هايي كه درباره «الابنيه»، از نظر زباني و انشايي مي‌شد، مبتني بر همين شيوه و رويه بود و توجهي به جريان سير نسخه نداشتيم. اين بسيار اهميت دارد كه بدانيم يك نسخه خطي از چه جايي به جاي ديگر رفته است و چه سفري داشته و كدام تاثيرات را به جاي گذاشته است. اين گونه بحث‌ها به مسايل نسخه‌شناسي برمي‌گردد، نه متن‌شناسي. متاسفانه چنين كاري در فهرست نگاري‌هاي ما مغفول مانده است و توجهي به اين گونه جزييات نداشته‌ايم.

وي مي‌افزايد: زليگمن، نخستين چاپ كننده دست‌نويس «الابنيه» متوجه شده بود كه خدشه‌اي به اين نسخه وارد شده است و برگ‌هايي از آن افتاده است. با بررسي دست‌نويس مي‌توانيم دريابيم كه او درست دريافته بود و هفت ورق از اين كتاب گم شده است. اين كه چرا برگ‌هايي از ابتداي دستنويس «الابنيه» از بين رفته است، اين گونه مي‌توان حدس زد كه اين كتاب حفاظي داشته است كه خطوطي را روي آن نوشته‌اند. هنگام فروش نسخه، آن اوراق را جدا كرده‌اند و همگي از دست رفته است. به هر حال دست‌نويس «الابنيه» طي 10 قرن در معرض تصرفاتي بوده است.

افشار يادآور مي‌شود: شايد اولين جايي كه ما مي‌توانيم سابقه نگاره‌اي در نسخه‌هاي خطي را بيابيم، در اين كتاب است. مثلا هنگامي كه كلمه «اطلاق» را نوشته، «الف» آن را با نقشي تزييني آورده و سه نقطه ميان برخي از كلمات گذاشته است. اين روشي است كه امروزه به آن حالت گرافيكي مي‌گويند. چنين كاري نشان مي‌دهد كه اسدي طوسي ذهن يك كاتب معمولي را نداشته و صاحب هنجاري در كتابت بوده است. اين نكته‌ها از مزاياي اولين نسخه زبان فارسي است.

دکتر علي‌اشرف صادقي، استاد دانشگاه نيز مي‌گويد: اين كتاب از رهگذر شناخت زبان فارسي در قرن پنجم، اهميت بسياري دارد. به ويژه تلفظ‌هايي كه در اين كتاب آمده، ارزش بيشتري به كتاب مي‌دهد. ابوحاتم رازي كه در سال 322 درگذشته، مي‌گويد كه ايراني‌ها «ث» ندارند و «ث» را به «ت» تبديل مي‌كنند. در حالي كه ما امروزه «ث» هاي عربي را «سين» تلفظ مي‌كنيم، اما در نسخه «الابنيه» تاييداتي براي سخن ابو حاتم مي‌توانيم بيابيم.

عضو پيوسته فرهنگستان زبان و ادب فارسي مي‌افزايد: مثلاً در اين كتاب كلمه «مغلياثا» را «مغلاتا» (با «ت») آورده است؛ يا «مارغشيثا» را باز با «ت» و «مارغشيتا» ضبط كرده است. اين را نيز يادآوري كنم كه خالقي مطلق سال‌ها پيش در مقاله‌اي ثابت كرده ‌است كه «الابنيه» در منطقه طارم كه به آذربايجان نزديك است، نوشته شده است.