به گزارش خبرگزاری کتاب ایران(ایبنا)،‌ نشست رونمایی و نقد کتاب شریعتی،‌ دین و جامعه(نقد و ارزیابی دیدگاه‌های دین‌شناختی دکتر علی شریعتی)‌ عصر دوشنبه،‌ 18 اردیبهشت ماه، در سالن اجتماعات فرهنگسرای اندیشه برگزار شد. 

در این نشست حجت‌الاسلام والمسلمین مهدی عبداللهی به‌عنوان نویسنده و گردآورنده کتاب شریعتی، ‌دین و جامعه،‌ دکتر سید حسن شهرستانی،‌ عضو هیات علمی دانشگاه هنر و از شاگردان دکتر شریعتی،‌ سیدرضا شاکری،‌ عضو هیات علمی پژوهشگاه علوم انسانی و مطالعات فرهنگی، حضور داشتند و درباره این کتاب به تبادل نظر پرداختند.

در ابتدای این نشست عبداللهی طی سخنانی با بیان این‌که این کتاب مجموعه‌ای از مقالات است که توسط چندین نفر تالیف شده است،‌ اظهار کرد: این اثر در مجموع 12 مقاله دارد و شاید برخی مباحث به دلیل محدودیتی که وجود داشت، به شکلی فشرده ارایه شده باشند. با این وصف در این کتاب بعد از اشاره‌ای به زیست‌نامه فکری و اندیشه دکتر در قالب نخستین مقاله،‌ در بقیه مقالات به روش‌شناسی معرفت دینی او پرداخته شده است.

این ‌عضو هیات عضو هیات علمی گروه فلسفه پژوهشگاه فرهنگ و اندیشه اسلامی ادامه داد: روش‌شناسی معرفت دینی،‌ انسان‌شناسی،‌ اسلام‌شناسی، ‌دین ایدئولوژیک،‌ تشیع سرخ علوی یا تشیع صفوی،‌ امامت اجتماعی یا ماوراء الطبیعی،‌ روشنفکری یا پیامبری،‌ غرب‌شناسی،‌ بازگشت به خویشتن، ‌روحانیت،‌ زن در نگاه شریعتی،‌ عنوان مقالات این کتاب را تشکیل می‌دهند.

وی با بیان این‌که تلاش بر آن بوده است تا در این کتاب گزیده‌نویسی و انصاف علمی را رعایت شود،‌ افزود: ما سعی داشتیم تا فارغ از انتقاداتی که علیه دکتر شریعتی وجود دارد، اندیشه‌هایش را بازگو کنیم،‌ به این مفهوم که من به‌عنوان گردآورنده این مجموعه کار خودم را مبتنی بر این گذاشتم که شریعتی را از متن آثارش معرفی کنم.

عبداللهی با بیان این‌که با وجود گذشت 30 سال از مرگ شریعتی او همچنان در ذهن نسل انقلاب باقی مانده است،‌ اظهار کرد: تلاش شد تا با ارایه ادله متقن،‌ نقدهای پیرامون او را پاسخ بگوییم و بررسی کنیم،‌ چنان‌چه نویسندگان مقالات این کتاب نیز بر آن بودند که عمده اشکالاتی به دکتر وارد است، به روش شناختی او برمی‌گردد.

وی در ادامه به برخی نظریات ارایه شده از سوی منتقدان حاضر در نشست از جمله سیدرضا شاکری اشاره کرد و گفت: من نیز مثل ایشان معتقدم که ما با دو شریعتی مواجهیم. یکبار شریعتی به‌عنوان شخصیتی که 30 سال قبل فوت شده است و دیگری شریعتیِ متن، که به نظر من اختلاف دیدگاه‌های موجود به همین دو نگاه به دکتر برمی‌گردد‌.

این نویسنده اظهار کرد: نسخه دکتر برای درمان درد جامعه دارای ایراداتی است و به هر حال شرایط جامعه آن روز متفاوت بود ‌اما آن‌چه امروز برای ما فایده دارد، از جهت متن است به این مفهوم که باید شریعتی‌پژوهی فارغ از حب و بغض‌ها شکل بگیرد، چراکه امروز شریعتی‌سرا‌یی‌ها و شریعتی‌زدایی‌ها کمرنگ‌تر شده و فرصتی است تا شریعتی‌پژوهی کنیم و آرای دکتر را بازخوانی کرده، به فهم درستی از نظریات او برسیم که مقصود نویسندگان کتاب نیز همین بود.

عبداللهی با بیان این‌که انتقاداتی به برخی دیدگاه‌ها و اندیشه‌های دکتر شریعتی وجود دارد،‌ گفت:‌ این مسایل در کتاب نیز ارایه شده است . به عنوان مثال،تاثر دکتر از مکاتب غربی برای فهم اسلام که به اعتقاد ما روش نادرستی است، چراکه فارغ از پژوهش باید در حوزه دیدگاه‌های دینی به متون دینی مراجعه کرد، در حالی که دیدگاه‌های دکتر در مواردی با آیات و روایات منافات دارد.

وی ادامه داد: ‌بعضا با وجود اشراف دکتر شریعتی بر علوم رایج غربی و التفات او به این دسته از علوم،‌ دکتر به به علوم اسلامی رایج نه تنها عنایت کافی ندارد، بلکه اسلام فرهنگی را بر نمی‌تابد. بنابراین می‌بینیم که با فلسفه اسلامی نیز ارتباط خوبی ندارد.

این نویسنده گفت: دکتر شریعتی زبان دین را نمادین می‌داند. به عنوان مثال، در باب دنیا و آخرت تصریح می‌کند که زبان قرآن در تصویر دنیا و آخرت واقع‌نما نیست، بلکه نمادین است.

همچنین در ادامه این نشست دکتر سیدحسن شهرستانی طی سخنانی با بیان این‌که «من به معنای کلاسیک شاگرد دکتر نبودم اما به صورت در جوانی با دکتر شریعتی ارتباط داشتم» ادامه داد: شاید پیش از صحبت درباره این کتاب لازم باشد تا مقدمه‌ای بگویم.‌ ما جزو ملت‌های عاطفی هستیم و‌ ملت‌هایی از این دست زود سردی و گرمی‌شان می‌کند و این شامل همه افراد می‌شود که شریعتی نیز از این موضوع استثنا نبود و به لحاظ فردی بسیاری عاطفی بود.

عضو هیات علمی دانشگاه هنر اظهار کرد: ما در زمان حیات دکتر همواره مثالی را می‌زدیم، بر این مبنا که مخاطبان دکتر دو دسته‌اند؛‌ برخی معتقدند که شریعتی آدم بدی است، چون سیگار می‌کشد و بعضی می‌گفتند سیگار کشیدن خوب است چون دکتر سیگار می‌کشد! یعنی نقدها تا این اندازه سطحی و افراطی بود.

شهرستانی گفت: شرایط عاطفی آن روز چنین وضعی داشت و البته امروز نیز وجود دارد، اما باید توجه داشت که دوره شریعتی دوره اضطراب،‌ التهاب و استرس بود. پس شریعتی واژگانی را متناسب با زمانه خودش بیان می‌کرد.

در ادامه این نشست سیدرضا شاکری،‌ عضو هیات علمی پژوهشگاه علوم انسانی و مطالعات فرهنگی،‌ با اشاره به ابعاد کتاب شریعتی،‌ دین و جامعه گفت:‌ نکته جالب و تاثیرگذار این کتاب در این است که درباره شخصیت فرد بحث نشده است و حب و بغضی در کار نیست.

وی ادامه داد: نویسندگان این کتاب خواسته‌اند با شریعتی گفت‌وگو داشته باشند. ضمن آن‌که تصویر جلد این اثر نیز جالب  است، چراکه بخشی از چهره او را متمرکز بر نگاه نگران نشان داده و توامان امیدوار او را به تصویر کشیده است.

شاکری با بیان این‌که در وضعیت فعلی نیاز به شریعتی‌پژوهی داریم،‌گفت: ‌این مولفه سبب می‌شود تا آگاهانه درباره او نظر دهیم. ضمن آن‌که باعث می‌شود تا نقد و داوری ضابطه‌مندی داشته باشیم.

عضو هیات علمی پژوهشگاه علوم انسانی و مطالعات فرهنگی افزود: ما با سه شریعتی مواجهیم.‌ به عنوان مثال، علی رهنما در آمریکا کتابی درباره شریعتی نوشت و با کسانی که با او مرتبط بودند، صحبت کرد و در چارچوب زندگی‌نامه کار خوبی را ارایه کرد. ‌این کتاب «‌شریعتی مسلمانی در جستجوی ناکجاآباد» عنوان دارد که با وجود برخی اشتباهات اثر جالب توجهی است.

وی ادامه داد: یک شریعتی هم به‌عنوان شریعتیِ متن است که از دل آثارش در اختیار ماست و سومین بخش هم شریعتی است که را از طریق مفسران و شارحان شریعتی می‌شناسیم که زنده‌اند و درباره او کتاب نوشته‌اند.‌ بنابراین با این مولفه‌ها می‌توان درباره شریعتی کار پژوهشی داشت.

شاکری با بیان این‌که «من یا شریعتی متن ارتباط برقرار می‌کنم» ‌گفت:‌ زمانی‌که با متن شریعتی درگیر می‌شوم، با پرسش مواجه می‌شوم و البته هرکسی سراغ آثار او برود چنین وضعیتی دارد، گویی این پرسش‌ها برای شریعتی نیز وجود داشته است.

این محقق افزود:‌ شریعتی درباره متن‌هایش تاکید داشت و همواره عنوان می‌کرد که منبع‌اش چیست.‌ او به ما گفت که متن‌هایش چه هستند،‌ چنان‌چه اسلامیات، اجتماعیات و کویریات شریعتی سه متن حامل دردها و سوالات مختلف‌اند، هرچند که اسلامیات و اجتماعیات پرسش‌های مشترکی دارند.

شاکری با بیان این‌که شریعتی در تاریخ ما به ناسازه‌ای به‌عنوان ثابت و متغیر رسد، اظهار کرد:‌ او سعی کرد تا معرفت جدید را بر محور ناسازه سامان دهد، چراکه حس متغیر از دستور کار ثابت در فرهنگ ما خارج شده است و در نتیجه، متغیر نیز به سبب رفتار ثابت نتوانسته در تاریخ ما به ثبت نهایی برسد.

عضو هیات علمی پژوهشگاه علوم انسانی و مطالعات فرهنگی در پایان گفت:‌ شریعتی با تنفس فضای مدرنیته درک کرد که انسان به‌عنوان یک متغیر باید توسط ثابت به رسمیت شناخته شود.

کتاب «شریعتی، دین و جامعه: نقد و ارزیابی دیدگاه‌های دین شناختی دکتر علی شریعتی» به کوشش عبدالحسین خسروپناه و مهدی عبداللهی از سوی کانون اندیشه جوان منتشر شده است.