رودی متی، برگزیده بیست‌ویکمین دوره جایزه جهانی کتاب سال برای کتاب «انحطاط صفویان و سقوط اصفهان» در زمینه مطالعات ایرانی-تاریخ ایران-عصر صفوی درباره آثاری که درخصوص تاریخ صفویه تالیف کرده است به خبرگزاری کتاب ایران (ایبنا)، گفت: سه کتاب درباره تاریخ صفویه تالیف کردم. یکی از آن‌ها را تقریبا 14 سال پیش به رشته تحریر درآوردم با عنوان «تجارت ابریشم». 

وی افزود: دیگری درباره مواد مخدر در ایران که بنا بر حساسیتی که این موضوع دارد هنوز ترجمه نشده است، البته به فکر ترجمه کردن آن هستم و کتاب دیگر «انحطاط صفویان و سقوط اصفهان» نام دارد که ظرف یکی دو ماه آینده از سوی انتشارات نامک چاپ خواهد شد. این کتاب دوره آخر تاریخ صفوی را دربرمی‌گیرد و در حقیقت کاوش و تحلیلی است درباره علل و عناصر انحطاط این دودمان ایرانی از رونق زمان شاه عباس تا زوال و سقوط آن. 

متی سپس به دلایل پرداختن به موضوع انحطاط صفویان اشاره و اظهار کرد: من همیشه از تحلیلی که دانشمندان ایرانی و خارجی درباره انحطاط این دودمان ارایه کرده بودند، ناراضی بودم. موضوعی که در سقوط بیشتر امپراتوری‌های بزرگ مطرح می‌شود این است که شاه یا ملک گرفتار فسق و فجور می‌شود، دست از لشکرکشی و حفاظت از مرزها می‌کشد، قلمرو ضعیف می‌شود و در نهایت با حمله و فشار خارجی امپراتوری سقوط می‌کند. من به‌عنوان یک تاریخ‌نویس از دید یک پدیده همه‌جانبه به تاریخ نگاه می‌کنم چراکه عناصر و ابعاد مختلفی در آن نقش دارند. 

مسایل اخلاقی باعث انحطاط سلسله صفویه نشد

این پژوهشگر با اشاره به منابعی که برای تالیف این کتاب استفاده کرده است، اظهار کرد: من به‌عنوان یک تاریخ‌نویس از تمام منابع و مدارک موجود بهره گرفتم و این منابع را با یکدیگر مقایسه کردم و ابعاد مختلف جامعه عصر صفوی را مورد بررسی قرار دادم. هدفم این بود که بتوانم به درک و استنتاجی از عناصری که به این جامعه حیات داده و همچنین جنبه‌هایی از این عناصر که در طول زمان ضعیف شده، دست پیدا کنم و سرانجام به این نتیجه رسیدم که تنها مسایل اخلاقی باعث انحطاط این سلسله نشد و علاوه بر این مسایل، عوامل دیگری نیز در سقوط صفویه دخیل بودند. 

وی افزود: اختلاف بزرگی بین شاه عباس اول که شخصا به نقاط مختلف کشور لشکرکشی و از مرزهای کشورش مراقبت کرد با شاه سلطان حسین که تنبل، پرهیزگار و تحت‌تاثیر روحانیت بود، وجود دارد. برای بررسی دلایل انحطاط صفویان باید به این مسایل هم توجه کرد. گذشته از این مسایل مالی نیز دخیل بودند. اقتصاد شالوده یک جامعه است اما متاسفانه در بررسی تاریخ صفوی به آن بسیار کم توجه شده است. البته در این باره در دسترس بودن منابع بسیار مهم است. من به تمام مدارک کمپانی هند شرقی هلند در لاهه دسترسی داشتم و در تالیف کتابم فراوان از این منابع استفاده کردم. 

متی با بیان این‌که برای انجام تحقیقات به تمام منابع مورد نیازش دسترسی داشته و نیازی برای سفر به ایران احساس نمی‌کرده است، گفت: متاسفانه درباره تاریخ صفوی آرشیو کاملی در ایران وجود ندارد چراکه افغان‌ها بیشتر مدارک و اسناد آن‌ها را در زمان حمله معروف خود، از بین بردند. شاید یکی دیگر از دلایل این امر هرج و مرجی باشد که همیشه گریبانگیر تاریخ ایران بوده است. شاهان ایران مرتبا پایتخت کشور را تغییر می‌دادند و این عدم ثبات یکی از دلایل کمبود منابع این دوره است. 

تاریخ صفویه را باید در نسخه‌های خطی جست‌وجو کرد

این استاد دانشگاه ادامه داد: بنابراین برای بررسی تاریخ این دودمان باید به نسخ خطی رجوع کرد که خوشبختانه بیشتر آن‌ها منتشر شده‌اند و در کتابخانه‌های پاریس و لندن موجود است. بنابراین نیازی برای سفر به ایران احساس نمی‌کردم. البته در سال‌‌های بعد از انقلاب مشکل ویزا هم وجود داشت و همین موضوع دردسرهایی را به همراه دارد و مانع بزرگی برای سفر به ایران است. با این وجود هر فرصتی که برای من پیش بیاید برای خرید کتاب به ایران سفر می‌کنم چون می‌توانم جدیدترین تالیفات را تهیه کنم. 

مولف کتاب «تجارت ابریشم» در پاسخ به این سوال که بازخورد این کتاب در آمریکا چه بود، گفت: باید بگویم که مردم عادی به سراغ این‌گونه کتاب‌ها نمی‌روند چراکه این دسته از کتاب‌ها پژوهشی، تحقیقی و تخصصی است. در میان جامعه علمی کتاب با استقبال خوبی مواجه شد، همچنین انتقادهای خوبی بر آن نوشته شد و تا آن‌جا که من می‌دانم هیچ نقد منفی برای آن نوشته نشده است. 

وی سپس به بیان دیدگاهش درباره جایزه کتاب سال پرداخت و اظهار کرد: به نظر من جایزه کتاب سال ابتکار بسیار مهمی است و نشان‌دهنده این است که جمهوری اسلامی ایران به غیر از سیاست به مسایل روحی، ادبیات و تحقیقات تاریخی نیز اعتنا می‌کند. همچنین این نکته که خارجیان نیز می‌توانند در آن نقش داشته باشند، بسیار مثبت و قابل ستایش است. 

این نویسنده هلندی‌الاصل در پایان این گفت‌وگو دیدگاهش را درباره ایران بیان و عنوان کرد: ایران کشوری بسیار جالب و پیچیده است. تمدن آن به چندین هزار سال قبل بازمی‌گردد و پر از تناقض و نکات تعجب‌آور است. مردمانش بسیار مهربان و میهمان‌دوست‌ هستند. ایرانیان استعداد خاصی در خلق آثار زیبا دارند. متاسفانه در این سفر فرصت چندانی برای سفر به نقاط مختلف ایران را ندارم. تنها زمانی که توانستم اقامت طولانی در ایران داشته باشم، دوران دانشجویی‌ام و پیش از انقلاب بود که توانستم به بیشتر مناطق ایران سفر کنم. 

پروفسور رودی متی از صفویه‌شناسان معاصر و صاحب آثاری متعددی دراین‌باره است. وی رساله دکتری خود را زیر نظر نیکی کدی در دانشگاه کالیفرنیا در موضوع تاریخ اقتصادی عهد شاه سلیمان صفوی گذراند و از سال 1993 تا 2011 در دانشگاه تدریس کرد. وی در حال حاضر استاد کرسی‌ روش در حوزه مطالعات ایرانی در کالج پارک دانشگاه مریلند است./