خبرگزاری کتاب ایران (ایبنا)- سمیه حسن‌نژاد: دومین جمع‌بندی موضوع «جایگاه نقد در آثار علمی» به بررسی دیدگاه‌های دکتر کاظم کارگشا، استادتمام پژوهشگاه شیمی ایران و شیمیدان برتر کشور، دکتر اسفندیار معتمدی، رئیس اتحادیه انجمن‌های علمی- آموزشی معلمان فیزیک ایران، عبدالحسین بصیره، عضو هیات علمی و مدیر پیشین دفتر ارتباط با صنعت دانشگاه کردستان، دکتر بهمن حاجی‌پور، رئیس مرکز نشر دانشگاهی و دکتر عباس غایب‌لو، مترجم اثر برگزیده بیست و ششمین کتاب سال جمهوری اسلامی ایران اختصاص دارد.
نقش موثر انجمن‌های علمی در تقویت جریان نقد
کاظم کارگشا، استادتمام پژوهشگاه شیمی ایران، کمبود تالیف در حوزه علوم را در رونق اندک جریان نقد موثر میداند و برای انجمن‌های علمی در این حوزه نقش مستقلی را متصور است.
وی تولید کتاب علمی در سه دهه اخیر را قابل توجه میداند اما معتقد است هرچند میزان تولید افزایش پیدا کرده، جریان نقد به موازات آن حرکت قابل توجهی نداشته است. به عقیده کارگشا، با وجود رشد آماری در تولید کتاب، باید نقد براساس مقایسه آثار نیز جدی گرفته شود.
عضو انجمن شیمی ایران، راهکار تقویت جریان نقد را، دخالت وزارت علوم میداند. به گفته وی، برای تقویت جریان نقد، باید به آن به عنوان یک ابزار برای ارتقاء علمی اعضای هیات علمی دانشگاه‌ها نگاه کرد.
نقد کتاب، شرط ارتقاء سطح علمی دانشگاهیان
شیمیدان برتر کشور در سال 93 می‌گوید: «در دانشگاه‌ها برای ارتقاء مدرسان، ضوابطی مانند تالیف یا ترجمه کتاب از سوی وزارت علوم تعیین شده است. نقد کتاب نیز می‌تواند به‌عنوان یکی از شرایط ارتقاء سطح علمی و رتبه دانشگاهی گنجانده شود.»
کارگشا ناشران را نیز در تقویت این جریان موثر میداند و عنوان می‌کند: «با اتخاذ سیاست‌هایی از سوی ارگان‌های دولتی، می‌توان موسسات انتشاراتی را در ایجاد و تقویت جریان نقد کتابهای علمی وارد میدان کرد.»
جریان جدید نقد کتابهای علمی
دکتر اسفندیار معتمدی، رئیس اتحادیه انجمن‌های علمی- آموزشی معلمان فیزیک ایران، برای تحلیل جریان ضعیف نقد در جامعه دانشگاهی، نگاهی آسیب‌شناسانه دارد و توجه جامعه ایرانی را معطوف مباحث سیاسی و اقتصادی میداند.
وی در مقام یک مولف معتقد است: «موضوعات علمی چندان در قاموس جامعه گسترش پیدا نکرده است.» معتمدی دلیل این رویکرد را نیز سابقه ناچیز کشور در تالیف کتابهای نوین علمی و معطوف به پنج دهه اخیر دانست.
مولف مجموعه «ستارگان شرق» نسبت به اهداف نقد نیز رویکردی انتقادی دارد و هدف نقد‌های غیرعلمی را، تخریب شخصیت مولف و مترجم میداند.
نویسنده بیش از 50 عنوان کتاب علمی، درسی و آموزشی، در یک مقایسه، وضعیت نقد کتابهای آموزشی را بهتر از نقد کتابهای پژوهشی دانست.
جامعه علمی بیشتر به فکر تولید سریع است تا بررسی دقیق
رئیس اتحادیه انجمن‌های علمی- آموزشی معلمان فیزیک ایران، درباره ویژگی‌های یک نقد مطلوب عنوان کرد که واژه‌گزینی صحیح و تائید از فرهنگستان زبان و ادب پارسی، ارزش علمی یک نقد را افزایش می‌دهد.
معتمدی که به گفته خودش، چندان به مکتوب کردن نقد نپرداخته، درباره دلایل تمایل اندک متخصصان و دانشگاهیان در انتشار نقد‌هایشان اشاره می‌کند و می‌گوید: «نقد کتابهای علمی یک فعالیت جدید محسوب میشود، چراکه تالیف در حوزه‌های علمی بسیار اندک است. جامعه علمی بیشتر به فکر تولید سریع است تا بررسی دقیق؛ یعنی در مراحل اولیه هستیم.
به عقیده وی، ترجمه ابزار ورود علم به کشور بوده و هست و در حال حاضر مراحل تقلید در علم را می‌گذرانیم، یعنی در ابتدای راه علمی هستیم.»
نقد یک علم است که باید فراگرفته شود
عبدالحسین بصیره، عضو هیات علمی و مدیر پیشین دفتر ارتباط با صنعت دانشگاه کردستان، با اسفندیار معتمدی درباره جایگاه ضعیف نقد در جامعه هم‌عقیده است و تعریف ناقص از مقوله نقد را از دلایل اصلی این امر میداند.
وی می‌گوید: «شیوه فعلی نقد آثار، عین این جمله است که منتقد به‌جای توجه به «ما قال» به «من قال» تمرکز دارد؛ یعنی به‌جای بررسی محتوایی اثر، به‌اصطلاح به شست‌وشوی شخصیت مولف یا مترجم می‌پردازد. نقد یک علم است که باید فراگرفته شود.»
مترجم کتاب «مبانی فیزیک الکتریسیته و مغناطیس» معتقد است که مخاطب پس از مطالعه یک اثر نقد، باید احساس کند که متن اصلی را مطالعه کرده، یعنی آسیب‌‌های یک اثر را دریافت کرده است. مخاطب باید بعد از خواندن یک اثر نقد، برای مطالعه متن اصلی مشتاق شود، حتی اگر به متن اصلی دسترسی نداشت، اطمینان حاصل کند که از مطالعه یک نقد کتاب علمی، دانشی آموخته است.»
حلقه‌های علمی و جریان نقد
دکتر بهمن حاجی‌پور، رئیس مرکز نشر دانشگاهی برای دانشگاه‌ها در جریان نقد علمی، نقشی اساسی متصور شد. به اعتقاد وی، حلقه‌های علمی در دانشگاههای ما شکل نگرفته است؛ فقدان یک حلقه علمی منجر به ایستایی و شکلگیری یک دایره از افرادی خواهد شد که شبیه به یکدیگر فکر میکنند، در نتیجه در چنین فضایی جریان نقدی نیزشکل نخواهد گرفت.
وی اظهار می‌کند: «دیدگاه‌ها در رشته‌‌های مختلف یکسان است، یعنی همه افراد شبیه همدیگر فکر میکنند، بنابراین نقدی نیز شکل نخواهد گرفت. جریان نقد با نقد مفروضات ایجاد میشود و زمانی شاهد شکلگیری جریان نقد خواهیم بود که روش و نوع تفکر مورد نقد قرار گیرد.»
رئیس مرکز نشر دانشگاهی، نقد را یک مهارت میداند که از دوران کودکی تلاشی برای کسب آن وجود نداشته است. نبود روحیه نقد، رودربایستی و سیستماتیک نبودن جریان نقد، نیز از دیدگاه حاجی‌پور، از جمله موانع شکلگیری یک جریان منسجم نقد به شمار می‌آیند.
نهاد‌های دولتی و ریل‌گذاری برای ایجاد جریان نقد
دکتر عباس غایب‌لو، مترجم اثر برگزیده بیست و ششمین جایزه کتاب سال جمهوری اسلامی ایران نیز به یک جریان نقد ضعیف در حوزه کتابهای علمی معتقد است که به بعد از انتشار مربوط میشود. دلیل وی نیز شمارگان آثار علمی است. غائب‌‌لو، استقبال مخاطب را به‌عنوان یک نقد عمومی در حوزه نشر کتابهای دانشگاهی مطرح می‌کند.
از نظر وی، انجمن‌های علمی، نخستین و اصلی‌ترین محفل برای بررسی و نقد کتابهای علمی در کشور هستند. مترجم برگزیده جایزه کتاب سال لازمه بهبود نقش انجمن‌های علمی در تقویت جریان نقد را حمایت‌های دولتی میداند.
مترجم کتاب «کنترل حرکت توسط DSP» می‌گوید: «نهاد‌های دولتی باید ریل‌گذاری‌های مناسب مانند مهیا کردن زمینه‌های تخصصی شدن کار ناشران را مهیا کنند. البته به دخالت صرف دولت در همه زمینه‌ها اعتقاد ندارم، یعنی انجمن‌ها باید در ایجاد جریان نقد تلاش کنند، اما نهاد‌های دولتی باید مقدمات چنین حرکتی را ایجاد کنند.»
فضای صنعت نشر، بازاری است
وی برای منتقد نیز ویژگی‌هایی را برمی‌شمارد و می‌گوید: «متخصص باید در یک چارچوب مشخص دست به نقد بزند، در صورت وجود یک چارچوب مشخص است که منتقد می‌تواند در نقد یک کتاب در حد بررسی جمله‌های آن نیز نظر دهد، این در حالی است که با توجه به زمان کوتاهی که در اختیار داوران علمی است، نقد در چارچوب درستی ارائه نخواهد شد.»
مدرس دانشکده برق دانشگاه زنجان، ناشران را نیز در تقویت جریان نقد موثر میداند و بیان می‌کند که ناشران برای ورود به این عرصه، نیازمند حمایت هستند. وی در مقام یک منتقد معتقد است که فضای صنعت نشر به یک فضای بازاری تبدیل شده است.
متن کامل گفت‌و‌گوی خبرنگار (ایبنا) با دکتر کاظم کارگشا را اینجـــــــــــا بخوانید.
متن کامل گفت‌و‌گوی خبرنگار (ایبنا) با دکتر اسفندیار معتمدی را اینجــــــــــا بخوانید.
متن کامل گفت‌و‌گوی خبرنگار (ایبنا) با دکتر عبدالحسین بصیره را اینجـــــــــا بخوانید.
متن کامل گفت‌و‌گوی خبرنگار (ایبنا) با دکتر بهمن حاجی‌پور را اینجــــــــــا بخوانید.
متن کامل گفت‌و‌گوی خبرنگار (ایبنا) با دکتر عباس غایب‌لو را اینجـــــــــا بخوانید.
نظر شما