درگذشت آیت‌الله سیدحسین بروجردی، تصویب لایحه انجمن‌های ایالتی و ولایتی در دولت وقت که روحانیون بعضی از فقرات آن را مخالف با اسلام می‌دانستند، انقلاب سفید و حمله مأموران حکومتی به مدرسه فیضیه در فروردین ماه ۱۳۴۲، حوادثی بودند که زمینه‌ساز حوادث ۱۵ خرداد شد. برای بررسی بیشتر این حادثه، علل به وجود آمدن و پیامدهای آن در تحولات سیاسی جامعه ایران و تأثیر آن در پیروزی انقلاب اسلامی، به گفت‌وگو با جواد منصوری، اولین فرمانده سپاه پاسداران، از مبارزین نهضت اسلامی و نویسنده کتاب «تاریخ قیام 15 خرداد به روایت اسناد» پرداخته‌ایم که شرح آن را در ادامه می‌خوانید.
تاکنون بیش از سیصد کتاب درباره قیام پانزده خرداد منتشر شده، اما به نظر می‌رسد که هنوز پژوهش‌های جامع و کاملی در این حوزه انجام نشده و ابعاد ناگفته فراوان است. چرا با وجود این منابع مکتوب هنوز نکات ناشناخته‌ای از این قیام وجود دارد؟
پدیده‌های تاریخی در زمان خود به دلیل زمینه‌ها و ابعاد متعدد که دارند و از طرفی به دلیل وجود جریان‌های فکری و سیاسی متعددی که وجود دارد، معمولاً به طور دقیق شناخته و تحلیل نمی‌شوند به عبارتی دیگر یا بخشی از ابعاد قضیه نادیده گرفته می‌شود و یا با جهت‌گیری‌های فکری و سیاسی خاص دیده می‌شود و به همین دلیل ابعاد واقعیت‌ها به دقت دیده نمی‌شود و تجزیه و تحلیل و نتیجه‌گیری صورت نمی‌پذیرد.
واقعه 15 خرداد هم از این قاعده کلی خارج نیست، واقعیت این است که هرچه زمان می‌گذرد مشخص می‌شود که جریان 15 خرداد نه یک روز و یک واقعه بوده و نه تمام شده، بلکه سرآغاز یک دوره و جریان جدید بوده و ریشه‌های عمیق، آثار و پیامدهای گسترده و متنوع داشته است. به عنوان مثال غریب 18 سال بعد از این واقعه، امام خمینی(ره) فرمودند: «15 خرداد، مبدأ انقلاب اسلامی بوده است»، به این جمله تا آن زمان توجه نشده بود و وقایع بعد از 15 خرداد بود که زمینه‌ساز این جمله امام خمینی(ره) شد.
در 15 خرداد 1342 و سال‌های بعد از آن چنین جمله‌ای گفته نشده بود، چون هنوز آثار و پیامدهای این واقعه به طور کامل خود را نشان نداده و نکته دیگر اینکه معمولاً حکومت‌ها مانع از این می‌شوند که وقایع و پدیده‌های اجتماعی به خوبی شناخته بشود و آنها سعی می‌کنند تحریک و سانسور کنند و آثار پدیده‌ها را از بین ببرند. 15 خرداد هم یکی از این پدیده‌های تاریخی بود. رضاشاه بعد از 15 خرداد خیلی تلاش کرد که این واقعه را با تحریف و تجزیه و تحلیل‌های غلط از مسیر اصلی خود خارج کند، اما ریشه‌های این واقعه و همچنین وحدت اجتماعی مردم ایران باعث شدند که علل و عواملی که به 15 خرداد منتهی شد از بین نرود و زمینه ساز تحولات بزرگ شود. به عنوان مثال در سال 1342 می‌توانیم بگوییم که بندرت افراد متوجه شدند که چه تحول کلیدی در جامعه به وجود آمده است، نه تنها رژیم شاه متوجه نشدند، حتی نیروهای فعال در صحنه و مبارزان و انقلابیون هم با این دقت متوجه نشدند که در روز 15 خرداد یک اتفاق بسیار مهمی افتاد که زمینه‌ساز انقلاب اسلامی بود و آن پیوند سه عنصر اسلام، امامت و امت بود.
چقدر در مکتوبات و تاریخ‌نگاری‌های این حوزه به مردم و نقش آنها پرداخته شده است؟
یکی از عناصر اساسی تعیین کننده جریان 15 خرداد و ادامه آن، مردم بودند و امام خمینی(ره) از ابتدای آغاز نهضت اسلامی یک تعریف جدیدی از نیروی سیاسی و تأثیرگذار بر تحولات و جریان‌های اجتماعی و سیاسی تعریف کردند که تا آن زمان چنین تعریفی نشده بود، امام(ره) مردم آگاه، مؤمن، متحد و حاضر در صحنه را عامل تغییردهنده وضعیت‌ها می‌دانست به همین دلیل دائم بر وحدت مردم و روی آگاه‌سازی و توجه مردم به انگیزه‌های الهی و اینکه باید در صحنه‌های مختلف حاضر باشند، تأکید داشتند و همین ویژگی‌های مردمی بعد از پیروزی انقلاب اسلامی در مقابله با تهدیدها و تداوم انقلاب مؤثر بود.
یکی از نکته‌های بسیار مهم در روند تدوین مکتوبات قیام 15 خرداد، کلیشه‌ای بودن اکثر قریب به اتفاق موضوعات و نحوه پردازش کتاب‌هاست، چرا با وجود پژوهشگران خبره در این حوزه چنین اتفاقی روی داده است؟
شاید یکی از دلایل این موضوع، ضعف دانشگاه‌ها و مراکز پژوهشی باشد. کتابی با عنوان «قیام 15 خرداد به روایت اسناد» نوشته‌ام که حدود 1800 صفحه است و در این کتاب برای اولین بار حدود 1000 صفحه سند مکتوب از رژیم گذشته درمورد قضایای 15 خرداد آمده که بسیار روشنگر حوادث و اتفاقات آن زمان است و از روی اسناد به جای مانده از رژیم گذشته، جریانات اساسی این دوره را بررسی کرده‌ایم.
با اینکه از جنگ جهانی اول و دوم زمان بسیاری گذشته است، اما برخی از کشورها از این رویداد تاریخی در ابعاد گوناگون سریال و یا فیلم‌هایی تهیه کرده‌اند و به نکات جذابی پرداخته‌اند که بیننده این رویداد تاریخی را پیگیری می‌کند. چرا از قیام 15 خرداد که نقش بسیاری در روند شکل‌گیری انقلاب اسلامی داشته است هنوز سریال و یا فیلم جذابی ساخته نشده است؟
متأسفانه بخش هنر در جمهوری اسلامی آن طور که باید انقلابی نشده و نه تنها درمورد 15 خرداد، در مورد خیلی موارد دیگر کار گسترده‌ای نشده و این نکته‌ای است که هنوز در این زمینه مسئولان پاسخی ارائه نکرده‌اند. بخش سینما و تئاتر و شعر و ادبیات ما نه تنها در مورد 15 خرداد بلکه در مسائل دیگر آنطور که باید کار نکرده‌اند، شاید تصور این بوده که در زمینه‌هایی کار کنند که خوشایند مخاطبان باشد و به جنبه سودآوری آن فکر کرده‌اند.
نظر شما